Islom bog'i

Islom bogʻi odatda suv va soyani oʻz ichiga olgan yer mulkidir. Ularning eng taniqli meʼmoriy dizayni toʻrt qirrali chorbogʻ boʻlib, uni yoʻllar va oqava suv bilan ajratilgan toʻrtta kichik bogʻlar tashkil etadi. Koʻpincha yurish uchun moʻljallangan ingliz bogʻlaridan farqli oʻlaroq, islom bogʻlari dam olish, fikr yuritish va tafakkur uchun moʻljallangan. Islom bogʻlarining asosiy yoʻnalishi suv va aromatik oʻsimliklardan foydalanish orqali amalga oshirilgan hissiy tajribani taʼminlash edi.

Islom boshqa iqlimlarga tarqalmasdan oldin, bu bogʻlar tarixda issiq va qurgʻoqchil muhitdan dam olish uchun ishlatilgan. Qur’onda bogʻlar haqida juda koʻp ishora qilingan va bogʻlar moʻminlarga vaʼda qilingan jannatdagi hayotning yerdagi oʻxshashligi sifatida aytilgan:

Alloh mo‘min er va mo‘mina ayollarga ostidan anhorlar oqib turgan jannatlarni, ularda abadiy qolishni va barqarorlik jannatidan pokiza maskanlarni va’da qildi. Allohdan bo‘ladigan rozilik esa, eng ulug‘idir. Ana o‘sha ulkan yutuqdir. (Kofir va munofiqlarni jahannam kutib turgan bo‘lsa, mo‘min va mo‘minalarni ajoyib jannatlar kutib turibdi. Kofirlar va munofiqlar do‘zaxda abadiy azob chеksalar, mo‘min va mo‘minalar jannatda abadiy maza qiladilar. Ularning doimiy istiqomat qiladigan jannatlarida pokiza maskanlar kutib turibdi. Lеkin bu mo‘min va mo‘minalarga bеrilgan mukofotning oxirgi darajasi emas. Ularga bеriladigan mukofotning eng ulug‘i Allohning roziligidir. Bu mukofotning oldida jannatlar va ularning bitmas-tuganmas nе’matlari ham hеch gap bo‘lmay qoladi.
— Qur'on 9:72^[1]

Arxitektura dizayni va taʼsiri

Humoyun maqbarasi (1565), Dehli, Hindiston, toʻrt kvadratli eksenel dizaynni koʻrsatadi.

Miloddan avvalgi 7-asrdagi arab bosqinlaridan soʻng, koʻplab islom bogʻlarida Fors bogʻining anʼanaviy dizayni ishlatilgan. Fors bogʻlari anʼanaviy ravishda devorlar bilan oʻralgan va undagi jannat bogʻiga olib boradigan yopiq joy uchun forscha "pairi-daeza" soʻzi ishlatilgan^[2]. Ellinistik taʼsirlar ularning dizaynida ham yaqqol namoyon boʻlib, bu sosoniylarning bezak plantatsiyalari va favvoralari bilan birlashtirilgan bir nechta bogʻ rejalarida toʻgʻri chiziqlardan foydalanishda koʻrinadi^[3].

Chorbog' deb nomlanuvchi bogʻning eng taniqli dizaynlaridan biri koʻpincha suv kanallari yoki yurish yoʻlaklari bilan boʻlingan toʻrtta kvadrantdan iborat boʻlib, ular turli shakllarga ega edi^[4]. Bogʻ tomoshabinga qiziq boʻlib, toʻldirib ekilgan daraxtlar va choʻkib ketgan kvadrantlarni oʻz ichiga oladi^[4]. Yana bir variant markaz chorrahasidagi hovli boʻlib, hovlini oʻrab turish uchun hovuzlar qurilgan^[4]. Chorbog' bogʻlari eng yaxshi bogʻlardan deya aniqlangan boʻlsa-da, ularning qimmatligi tufayli yoki omon qolish ehtimoli kamligi tufayli juda kam sonli bogʻlar qurilgan^[4]. Chorbogʻning diqqatga sazovor namunalari qatoriga Iroqning Samarra shahridagi sobiq Bulkavara^[5] va Ispaniyaning Kordova yaqinidagi Madinat al-Zahra kiradi^[6].

Bobur bogʻi (1528), Kobul, Afgʻonistondagi pogʻonali bogʻ tasvirlangan.

Flora

Islom bogʻlarida uchraydigan keng tarqalgan oʻsimliklar quyidagilardir^[7]:

Hollyhock (Althea )
Ananas (Ananas comosus)
Jekfruti (Artocarpus integrifolia)
Behi (Cydonia oblonga)
Hibiskus (Hibiscus rosa sinensis)
Sümbül (Hyacinthus )
Iris (Iris)
Yasemin (Jasminum auriculatum)
Olma (Malus)
Oleander (nerium)
Lotus (Nymphaea)
Xurmo palmasi (Phoenix dactilifera)
Oʻrik (Prunus armenaica)
Anor (Punica granatum)
Atirgul (Rosa glandifulera)

Yana qarang

Mugʻal bogʻlari: Hindiston yarimorolidagi Mugʻallar hukmronligi davridagi islom bogʻi anʼanalarining kengayishi
Fors bogʻlari: Islom bogʻi bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan bogʻ anʼanasi
Al-Masjid an-Nabawi § Rawdah ash-Sharifah : Paygʻambar masjidining bogʻi

Manbalar

↑ „Tavba surasi 72-oyat“. Qaraldi: 2023-yil 14-sentyabr.
↑ Clark. „The Symbolism of the Islamic Garden « Islamic Arts and Architecture“. Islamic Arts and Architecture. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
↑ Marie-Luise Gothein, A History of Garden Art, Diederichs, 1914, p. 148.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Ruggles, D. Fairchild. The Encyclopaedia of Islam Three, 3rd, Brill — Garden Form and Variety-bet.
↑ Lehrman, Jonas Benzion. Earthly Paradise: Garden and Courtyard in Islam (en). University of California Press, 1980 — 199-bet. ISBN 978-0-520-04363-3.
↑ Rivers of paradise : water in Islamic art and culture, Blair, Sheila., Bloom, Jonathan (Jonathan M.), Biennial Hamad bin Khalifa Symposium on Islamic Art and Culture (2nd : 2007 : Dawḥah, Qatar), New Haven: Yale University Press, 2009. ISBN 9780300158991. OCLC 317471939.
↑ Jellicoe, Susan „A List of Plants“, . The Islamic Garden. Washington, D. C.: Dumbarton Oaks, 1976 — 131–135-bet.

Qoʻshimcha oʻqish

Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press.
Lehrman, Jonas Benzion (1980). Earthly paradise: garden and courtyard in Islam. University of California Press. ISBN 0520043634 ISBN 0520043634.

Havolalar

[1] „Tavba surasi 72-oyat“. Qaraldi: 2023-yil 14-sentyabr.

[:3-2] Clark. „The Symbolism of the Islamic Garden « Islamic Arts and Architecture“. Islamic Arts and Architecture. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.

[3] Marie-Luise Gothein, A History of Garden Art, Diederichs, 1914, p. 148.

[:6-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Ruggles, D. Fairchild. The Encyclopaedia of Islam Three, 3rd, Brill — Garden Form and Variety-bet.

[5] Lehrman, Jonas Benzion. Earthly Paradise: Garden and Courtyard in Islam (en). University of California Press, 1980 — 199-bet. ISBN 978-0-520-04363-3.

[:0-6] Rivers of paradise : water in Islamic art and culture, Blair, Sheila., Bloom, Jonathan (Jonathan M.), Biennial Hamad bin Khalifa Symposium on Islamic Art and Culture (2nd : 2007 : Dawḥah, Qatar), New Haven: Yale University Press, 2009. ISBN 9780300158991. OCLC 317471939.

[7] Jellicoe, Susan „A List of Plants“, . The Islamic Garden. Washington, D. C.: Dumbarton Oaks, 1976 — 131–135-bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]