Joni Muhammad
Joni Muhammad, Jonixon, Jonibek — Buxoro xonligining 14-xoni va yangi oʻzbek ashtarxoniylar sulolasining 1-suvereni, Buxoro xonligidagi xon hokimiyatining barcha sifatlarini (xutba, unvonlar) oʻzida mujassam etgan. Uning otasi Yor Muhammadxon ixtiyoriy ravishda suverenitetni topshirdi. Uning hukmronligi 3 yil davom etdi (1601—1603)[1].
| Joni Muhammad | |
|---|---|
| Tavalludi |
XVI-asr |
| Vafoti |
1603-yil 12-noyabr Buxoro Buxoro xonligi |
| Fuqaroligi | Buxoro xonligi |
| Turmush oʻrtogʻi | Zuhraxonim |
| Bolalari |
Oʻgʻillari: Din Muhammad Boqi Muhammadxon Vali Muhammad Olim Muhammad Sulton Qizlari : Ajabxonim Ammaxonim |
| Otasi | Yor Muhammad |
| Onasi | Ma'suma-sulton-xonim |
Kelib chiqishi tahrir
Movarounnahrdagi ashtarxoniylar urugʻining boshligʻi Yor Muhammadning 8 ta farzandi boʻlib, ularning eng kattasi Joni Muhammad. Joni Muhammadning onasi Maʼsuma sultonxonim shayboniylar o‘zbeklar sulolasidan bo‘lgan Buxoro xoni Iskandarxonning (1561—1583) qizi boʻlgan. Yor Muhammad va Maʼsuma sulton xonimning Abbos sulton ismli yana bir o‘g‘li va Oysha sulton xonimdan Munidaxonim ismli ikki qizi bor[2].
Buxoro xonligi xoni tahrir
Joni Muhammadning 1601-yilda Buxoro taxtiga oʻtirgunga qadar qilgan faoliyati haqida manbalarda hech narsa maʼlum emas[1]. Bogʻi Shamoldagi jangdan soʻng Yor Muhammadxon Buxoro xonligining hukmdori deb eʼlon qilindi. U davlatga boshchilik qilishga jur’at eta olmay, xon hokimiyati va hukmronligining barcha sifatlari: xutba, unvonlar meros qilib olgan to‘ng‘ich o‘g‘li Joni Muhammadga topshirdi. Xon Samarqandni tark etib, Buxoroga koʻchib oʻtishni istamadi, bu yerda xon boʻlmaganiga qaramay, davlatning siyosiy poytaxti maqomini saqlab qoldi[3][4]. Balxda ashtarxoniylar hokimiyati oʻrnatilgach, shahardagi Sobor masjidida Joni Muhammad nomiga xutba oʻqilgan, Vali Muhammad Balxda hokimlik qilib qoldirilgan[5].
1601-yildan boshlab Buxoro, Balx, Samarqand va Toshkentda[6][7] Joni Muhammad nomi yozilgan tangalar chiqara boshladi.
Muallif Mahmud ibn Vali qalamiga mansub Ashtarxoniylar davlatining rasmiy tarixida Joni Muhammadning yaxshi podshoh, dono va uzoqni ko‘ra oladigan siyosatchi bo‘lganligini eslatib o‘tadi. Uning hukmronligi haqidagi yagona muhim yangilik bu Ashtarxoniylar davridagi Buxoro xonligi davlat tuzumining asosini tashkil etgan uluslarning tarqalishi haqidagi maʼlumotlardir. Uning siyosatida asosiy urgʻu ashtarxoniylar urugʻining asosiy tarmogʻi mavqeini mustahkamlash va tashqi tajovuzni qaytarishga qaratilgan edi[8].
Oilasi tahrir
Mahmud ibn Valining yozishicha, Shayboniylar va ashtarxoniylar urugʻlari oʻrtasidagi qarindoshlik aloqalari Abdullaxon II (1557—1598) davridan ancha ilgari oʻrnatilgan boʻlib, u oʻz singlisi Zuhraxonimni Joni Muhammadga uylantirib qoʻygan[9].
Joni Muhammadning 4 o‘g‘il va 2 qiz farzandi bor.
Oʻlimi tahrir
Joni Muhammadning hukmronlik davri qisqa edi. U 1603-yil 11-dekabrda vafot etdi[10]. Kerakli motam marosimlaridan so‘ng ashtarxoniylar din vakillarining ko‘magida Joni Muhammad o‘g‘illarining kattasi Boqiy Muhammadni (1601—1605) oliy xon etib sayladilar va Qizilboshlilar va Badaxshonlarga qarshi yurishlarda mashhur bo‘ldi[2].
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 Алексеев 2006, s. 88.
- ↑ 2,0 2,1 Алексеев 2006, s. 111.
- ↑ Алексеев 2006, s. 103—104.
- ↑ Алексеев 2006, s. 107.
- ↑ Алексеев 2006, s. 104.
- ↑ Давидович 1992, s. 137.
- ↑ Давидович 1992, s. 138.
- ↑ Алексеев 2006, s. 108—109.
- ↑ Алексеев 2006, s. 87.
- ↑ Алексеев 2006, s. 110—111.
Adabiyotlar tahrir
- Давидович Е. А. Корпус золотых и серебряных монет Шейбанидов. XVI век.. Наука. Главная редакция восточной литературы, 1992 — 504 bet. ISBN 5-02-017171-9.
- Алексеев А. К. Политическая история Тукай-Тимуридов: По материалам персидского исторического сочинения Бахр ал-асрар. СПб: С.-Петерб. ун-та, 2006 — 229 bet. ISBN 5-288-03987-9.