Jualiy tumani
Jualiy tumani (qozoqcha: Жуалы ауданы) — Qozogʻiston Respublikasining janubidagi Jambul viloyatidagi maʼmuriy birlik. Maʼmuriy markazi — Bauirjan Momishuli qishlogʻi. Tumanning maydoni — 4,2 ming kv. km². Tuman hokimi — Murtazo Jalgas[3]. Ushbu tuman ikki davlat (Qirgʻiziston va Oʻzbekiston) bilan chegaradosh.
| tuman | |
|---|---|
| Tarkibida | Janubiy Qozogʻiston viloyati |
| Maʼmuriy markazi | Bauirjan Momishuli |
| Asos solingan sanasi | 1933-yil 27-dekabr |
| Rasmiy tillar | qozoq, rus |
| Aholi (2019) | 52 169 |
| Millatlar tarkibi |
Qozoqlar - 90,01% Ruslar - 6,13% boshqa xalqlar - 3,87% [1][2] |
| Vaqt mintaqasi | UTC+6 |
| Rasmiy sayti | http://zhb.sko.kz |
| Xaritada | |
 | |
| 42°37′1″N 70°45′59″E / 42.61694°N 70.76639°E | |
Tarixi
tahrirTuman 1933-yil 27-dekabrda Janubiy Qozogʻiston viloyati tarkibida Juvali tumani sifatida tuzilgan. 1939-yil 14-oktyabrdan Jambul viloyati tarkibida boʻlgan. 1993-yil 4-mayda Jualiy nomiga oʻzgartirildi.
Geografiyasi
tahrirJualiy tumani Teris daryosining yuqori va oʻrta oqimini (quyi oqimi Assa deb ataladi), Jualiy togʻ tizmasining katta qismini (markaziy qismining balandligi 900 m, boshqa joylari 1200 m) egallaydi. Shimolda Qoratov tizmasi, gʻarb va janubi-gʻarbdan Boraldaytau togʻlari, janub va janubi-sharqda Talas Olatov tizmasi bilan oʻralgan. Foydali qazilmalari: koʻmir, qurilish materiallari. Yanvarning oʻrtacha harorati −2 °C, iyulniki 18 °C. Oʻrtacha yillik yogʻin 400 mm boʻlib, asosan bahorga toʻgʻri keladi. Qor qoplami taxminan 30 sm, u noyabrdan mart oyining oxirigacha davomli boʻladi. Viloyat hududidan bir nechta daryolar oqib oʻtadi: Teris, Oqsoy, Koʻksoy, Oqjar, Boralday, Qoʻshqarata va boshqalar. Teris daryosida Teris-Ashchibuloq suv ombori qurilgan. Viloyatning shimoliy qismida Bilikoʻl koʻli bor. Tuprogʻi toʻq va och jigarrang. Daryo boʻylarida shuvoq, tipchak, chalov va buta oʻsimliklari (spiraea, naʼmatak, doʻlana) oʻsadi. Togʻlarda yovvoyi olma, nok va boshqa mevali daraxtlarni uchratish mumkin. Talas Olatau togʻ yon bagʻirlari Aksu-Jabagʻli qoʻriqxonasining shimoliy qismiga toʻgʻri keladi. U yerda hayvonlardan boʻri, tulki, togʻ echkisi, choʻchqa, quyon, oʻrdak, gʻoz, qirgʻovul, keklik uchraydi; suv havzalarida — qorakoʻl baligʻi, sazan, som, karas baliqlari, marinka va boshqa koʻplab baliq turlarini uchratish mumkin.
Demografiyasi
tahrir2019-yil boshida tuman aholisi soni 52 169 nafar boʻlgan. Aholi dinamikasi :
| Nomlar/Yillar | 1999-yil | 2000-yil | 2001-yil | 2002-yil |
|---|---|---|---|---|
| Jualiy tumani | 50,4 ming | 49,1 ming | 49,6 ming | 49,6 ming |
| B. Momishuli nomidagi qishloq | 10,5 ming | 11,9 ming | 11,8 ming | 11,8 ming |
Maʼmuriy birligi
tahrir2006-yil boshiga kelib tuman tarkibiga 15 ta qishloq okrugi kiritiladi.
B. Momishuli qishloq okrugi
tahrir- B. Momishuli nomidagi qishloq.
Oqsoy qishloq okrugi
tahrir- Qayrat qishlogʻi
- Dehqon qishlogʻi
Aqtoʻbe qishloq okrugi
tahrir- Bayterek qishlogʻi (oktyabr)
- Janatalap qishlogʻi
- Kurkureusu stansiyasidagi qishloq
- Oqtoʻgʻon qishlogʻi (Maryanovka)
Bilikoʻl qishloq okrugi
tahrir- Qarabastau qishlogʻi
- Darbaza qishlogʻi (1-boʻlim Bilikoʻl)
- Jilibulaq qishlog‘i (4-bo‘lim Bilikoʻl)
- Abduqodir qishlog‘i (Lenin yo‘li)
Boralday qishloq okrugi
tahrir- Koʻltoʻgʻan qishlogʻi (Alekseevka)
- Ertay ovuli (Kenes)
- Risbeka botir nomidagi ovul (Shubargash)
Burnooktyabr qishloq okrugi
tahrir- Nurlikent qishlogʻi (Burno-Ivanov, Burnnooktyabr)
- Kazbastau razyezdi
- Tuktibay ovuli (Gagarino)
Jetitoʻbe qishloq okrugi
tahrir- Qariqoʻrgʻon qishlogʻi (Kazanka)
- Qo‘ng‘irto‘be ovuli (Uspenovka)
- Qosmurat qishlogʻi (Lyubimovka)
- Maybuloq qishlogʻi (Mayoq)
- Tasbastau qishlogʻi (Blagoveshchenka)
- Shinbulaq ovuli (Bratskoe)
Ko‘kbastau qishloq okrugi
tahrir- Teris qishlogʻi
- Baqali ovuli
- Koʻktoʻbe qishlogʻi (Novovoznesenovka)
- Qoʻsboltek ovuli (Kastalevka)
Kurenbel qishloq okrugi
tahrir- Kurenbel qishlogʻi (Samsonovka)
- Qaratas qishlogʻi (Chapayev)
Qarasaz qishloq okrugi
tahrir- Qarasaz ovuli (Petrovka)
- Aqbastau ovuli (Yasnaya Polyana)
- Jurumbay qishlogʻi (Zykovka)
- Qarasuv qishlogʻi (Yuryevka)
- Koʻktas qishlogʻi (Yusupovka)
Qoʻshqarata qishloq okrugi
tahrir- Qo‘shqarata qishlog‘i (Kantemirovka)
- Aqtasti qishlogʻi (Nekrasovka)
- Qiztoʻgʻan qishlogʻi
Shaqpaqata qishloq okrugi
tahrir- Shaqpaqata (Kremenevka)
- Tattibay Duysebayuli ovuli (Amangeldi)
- Amansay qishlogʻi (Kalinino)
- Shaqpaq stansiyasi yaqinidagi qishloq (Choqpak)
- Intimaq qishlogʻi
Qizilariq qishloq okrugi
tahrir- Qizariq qishlogʻi
- Aqtoʻbe qishlogʻi (Novopokrovka)
- Alatau qishlogʻi (Andreevka)
- Surum stantsiyasidagi qishloq
- Teraschibulaq qishlogʻi
Mingbuloq qishloq okrugi
tahrir- Kolbastau ovuli (Evgenevka)
- Talapti qishlogʻi
Iqtisodiyoti
tahrirIqtisodiyotining asosiy tarmogʻi: vinochilik, goʻsht va sutchilik. Tumanda asosan don va yem-xashak ekinlari hamda sabzavotlar, kartoshka, poliz ekinlari yetishtiriladi. Chorvachilikda qoramol, qoʻy, echki, ot kabilar boqiladi. Tuman hududidan „Toshkent — Olmaota“ temir yoʻli hamda „Toshkent — Olmaota“, „Bauyrjon Momishuli-Qoʻshqoʻrata“ avtomobil yoʻllari oʻtgan.
Tumandan yetishib chiqqan taniqli shaxslar
tahrir- Karim Bayaliev (1927-yilda tugʻilgan), yozuvchi, jurnalist.
- Bauirjon Momishuli (1910—1982) — Sovet Ittifoqi Qahramoni, Moskva jangi qatnashchisi.
- Baxitjan Ertaevich Ertaev (1952-yilda tugʻilgan), Qozogʻiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Bosh shtabi boshligʻi, general-leytenant.
- Abzal Saparbekuli — Qozogʻiston elchisi.
- Azimsharov Alixan Azimsharovich (1949-yil) — Terapevt.
- Chingisboyeva Oltinkul Jursinaliyeva (1948-yil) — feldsher- akusher.
- Sherxon Murtazo (1932—2018) — yozuvchi, jamoat arbobi, Qozogʻiston Respublikasida xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi, Qozogʻiston xalq yozuvchisi.
- Mirazova Ayagul Toreevna (1948-yil) — Qozogʻiston Mehnat Qahramoni, Qozogʻiston SSR xalq taʼlimi aʼlochisi, pedagogik mehnat faxriysi, Olmaota shahri faxriy fuqarosi.
Manbalar
tahrir- ↑ „Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на начало 2010 года“. 2013-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-fevral.
- ↑ Национальный состав населения Казахстана по переписи 2009
- ↑ „Муртаза Жалгас Алижанулы“. online.zakon.kz (27-iyun 2022-yil).
Ushbu maqolani yozishda „Qozogʻiston. Milliy entsiklopediya“ kitobi (1998—2007) hamda Creative Commons BY-SA 3.0 Unported litsenziyasi ostida „Qozoq entsiklopediyasi“ tahririyati tomonidan taqdim etilgan maʼlumotlardan foydalanilgan.
 |