Karaj
Karaj (forscha: کرج)[lower-alpha 1] — Eronning Alborz viloyatining Karaj tumaniga qarashli tuman va viloyat markazidir[2]. Kattaligi va aholisi soni boʻyicha (Tehron va Mashhaddan soʻng) mamlakatdagi uchinchi yirik shahar. Alborz ustonining maʼmuriy markazi.
Karaj / کرج | |
|---|---|
| shahar | |
 | |
| 35°49′00″N 50°58′00″E / 35.81667°N 50.96667°E | |
| Mamlakat | Eron |
| Uston | Alborz ustoni |
| Maydon | 858 km2 (331 kv mi) |
| Markazi balandligi | 1312 m |
| Iqlim turi | subtropik-ichkikontinental |
| Rasmiy til(lar)i | forscha |
| Aholisi (2011) |
↗ 1 967 005 |
| Zichligi | 2 300 kishi/km2 |
| Milliy tarkib | asosan forslar |
| Konfessiyaviy tarkib | asosan musulmonlar (asosiy qismini shia mazhabi egallaydi) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3:30 |
| Telefon kodi | +98 |
Garchi okrug 2016-yilgi aholini roʻyxatga olishda qayd etilganidek, 1,97 million atrofida aholiga ega boʻlsa-da[3], 1,419 km2 (548 kv mi) kishining aksariyati okrugning togʻli hududida istiqomat qiladi. Shahar hududi boʻyicha Eronda Tehron, Mashhad va Isfahondan keyin toʻrtinchi oʻrinda turadi[4]. Eshtehard okrugi[5] va Fardis okrugi[6] avvalgi aholini roʻyxatga olishdan keyin alohida Karaj tumanidan boʻlingan.
2006-yilgi Milliy aholini roʻyxatga olishda Karaj Tehron viloyati tarkibida ekanligida 385,955 xonadonda 1,377,450 kishi istiqomat qilishi qayd etilgan[7]. 2016-yildagi soʻnggi aholini roʻyxatga olishda 508,420 xonadonda 1,592,492 kishi yashashi aniqlangan[7], shu vaqtga qadar okrug viloyatdan ajralib, yaqinda tashkil etilgan Alborz viloyatining bir qismiga aylangan edi[8].
Karaj haqidagi dastlabki maʼlumotlar miloddan avvalgi 3-asrga doir. Shahar Safaviylar va Qojarlar sulolalari hukmronligi davrida rivojlangan va oʻsha davrlarga oid tarixiy binolar va yodgorliklar saqlanib qolingan. Bu shahar koʻplab daraxtlar, daryolar va yashil tekisliklar kabi tabiiy resurslardan foydalanish imkoniyatining mavjudligi sababli ham oʻziga xos iqlimga ega. Tehrondan keyin Karaj Erondagi muhojirlar uchun maʼqul boʻlgan eng katta shahar hisoblanadi. Shuning uchun u „Kichik Eron“ laqabini olgan.
Tarixi
tahrir
Karaj atrofidagi hududlar, masalan, Tepe Xurvin bronza davridan va Kalak oʻlkasi temir davridan buyon rivojlanib kelmoqda[9][10]. Biroq, hozirgi Karaj shahri asosan 20-asrdagi zamonaviy sanoat rivojlanishining natijasidir[10].
Tarixiy jihatdan, Karaj Tehron va Qazvin oʻrtasidagi yoʻlda joylashganligi uchun ham muhim ahamiyatga ega boʻlgan[11]. Safaviylar davrida tosh koʻprik qurilgan boʻlib, u shaharga asosiy oʻtish joyi sifatida xizmat qilgan[11]. Tovhid maydonining janubi-sharqida joylashgan yirik Shoh-Abbosiy karvonsaroyi ham xuddi shu davrda, Shoh Ismoil Safaviy hukmronligi ostida qurilgan.
1810-yilda Qajar shahzodasi Sulaymon Mirzo yozgi kurort sifatida xizmat qilish uchun Kajarda Sulaymoniya saroyini qurdirgan[12]. Saroy toʻrtta minoradan iborat boʻlib, atrofi bogʻlar bilan oʻralgan. Sulaymon Mirzoning qabul qilish xonasida Abdulloh Xon Naqqoshbandiyning bir juft surati saqlangan[12]. Biroq, 1860-yilga kelib, saroy qarovsiz holda tashlab ketilgan va faqat sayohatchilar uchun boshpana sifatida foydalanilgan[12]. Nosiriddinshoh Qojar keyinchalik saroyni qayta taʼmirlatgan[12]. 1917-yilda bu yerda Tehrondagi Muzaffariy qishloq xoʻjaligi maktabi oʻrniga dehqonchilik maktabi tashkil etilgan[12]. Keyinchalik Rizoshoh Pahlaviy uni Tehron universitetining yangi qishloq xoʻjaligi fakulteti uchun bino sifatida taqdim etgan[12].
Oʻtgan asrning 30-yillarida qishloqning janubiy tomonida 216 gektar maydonni egallagan yirik sanoat majmuasini qurish rejalari tuzilgan[13]. Ushbu „Karaj sanoat namuna shaharchasi“ Alborzdan suv va koʻmir manbalarining oson kirish imkoniyatidan foydalangan holda mamlakatdagi birinchi poʻlat zavodlari joylashgan joy boʻlishi kerak edi[13]. Biroq, Germaniyadan olib kelingan qurilish uskunalari Suvaysh kanalida inglizlar tomonidan tortib olingan va rejalashtirilgan majmua qurilmay qolgan[13].
Karajdagi birinchi xususiy yirik sanoat majmuasi 1960-yillarda Muhammad Sodiq Foteh tomonidan qurilgan[14]. Shahrak-e Jahonshahr deb atalgan bu majmua neft, choy va toʻqimachilik fabrikalari hamda ishchilar uchun turar joyni oʻz ichiga olgan[14].
Marvaridlar saroyi Pahlaviylar davrida Mehrshahr tumaniga yaqin joyda qurilgan. U Muhammad Rizo Pahlaviyning opasi Shams Pahlaviyning koʻrsatmasi boʻyicha Frank Lloyd Wright fondi (Taliesin Associated Architects) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu davrda u tranzit va sanoat shaharchasi boʻlgan.
Tuzilishning aksariyati hozir Basij tashkiloti tomonidan nazorat qilinadi va uning baʼzi boʻlimlari Eron Madaniy meros tashkiloti tomonidan jamoatchilik uchun ochiq deb eʼlon qilingan.
Shaharning boshqa tarixiy hududlariga Shahzoda Sulaymon maqbarasi, Emāmzāde Rahman, Emāmzāde Zeyd va Palang Abad e Eštehard singari ziyoratgohlar kiradi[15].
Geografiyasi
tahrirMintaqalari
tahrir
Karaj shahrining markazi Karaj daryosi va eski Karaj koʻprigidan yuz metr gʻarbda joylashgan Karaj maydoni deb ataladi. Hesārak, Govhar Dasht va Šahrak e Azimie qishloqlari Buyuk Karaj shimolida joylashgan.
Mehrshahr va Fardis oʻrtasidagi yirik qishloq xoʻjaligi hududi Meškin Dasht Karaj yaqinida joylashgan.
Quyidagi jadval shaharning asosiy tumanlarini keltirilgan:
| Gouhar Daŝt | Mehrŝahr | Kiānmehr | Karaj va hozir | Hesarak | Deraxti | Azimie | Ouj | Shahin Villa | Bonyad | Boqiston | Doulat Abad |
| Garm Darre | Ŝahrake Jahānŝahr | Mesbah | Mehr Villa | Dehqon Villa | Mahdaŝt | Ŝahrake Banafŝe | Fardis | Vahdat | Kalak yoki Hesar | Estam Abad | Golŝahr |
| Golŝahr Villa | Zibā Daŝt | Zoube Ohan | Sosaniy | Homayun Villa | Mehrānŝahr | Mehdi Obod | Ŝahrake Xātam | Mian Jadde | Haydar Obod | Savoj Boloq | Bahoriston |
Karajning ochiq maydondagi dam olish maskanlari orasida Eronzamin bogʻi, Park e Xanvade, Tennis bogʻi, Park e Madar, Toleqon bogʻlari, Kordan bogʻlari, Jahonshahr bogʻlari, Pardis e Golha va Gachsarning lola bogʻi kabi koʻngilochar hududlar mavjud.
Iqlimi
tahrirKarajning iqlimi Tehronnikiga qaraganda bir oz salqinroq. Yillik yogʻin miqdori 250 mm tashkil etadi (va Tehron kabi yogʻingarchilik tartibi Oʻrta yer dengizi iqlimiga oʻxshaydi). Köppen-Geiger iqlim tasnifi tizimi shahar iqlimini sovuq yarim quruq (BSk) deb tasniflaydi[16].
Amir Kabir toʻgʻoni va boshqa kichik koʻllar Karajda joylashgan. Shahar Alborz togʻidan shimolga, Kaspiy dengiziga olib boradigan yoʻl boʻylab harakatlanish uchun boshlangʻich nuqta hisoblanadi[17].
Demografiyasi
tahrir| Karaj etnik gururhlari (Fors ilgʻor tadqiqotchi olimlari)[18] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Etnik guruhlar | Foiz | |||
| Forslar | 53% | |||
| Ozarbayjonlar | 30% | |||
| Kurdlar | 7.2% | |||
| Gilaklar va Tabariylar | 5% | |||
| Lurlar | 4.1% | |||
Karaj aholisining aksariyati forslar va shaharning ikkinchi yirik etnik-lingvistik guruhi boʻlgan ozarbayjonlar tashkil qiladi. Kurdlar, Gilak, Tabari va Lurlar Karaj aholisi orasida boshqa millatlardandir.
| Erkak | Ayol | Jami | Ref. |
|---|---|---|---|
| 890 824 | 886 570 | 1 759 394 | [19] |
| yosh (0-14 yosh) | yosh (15-29 yosh) | yoshi (30-64 yosh) | yoshi (65 yosh va undan katta) |
|---|---|---|---|
| 20,3% | 23,6% | 50,2% | 6,0% |
Transport tizimi
tahrir
Temir yoʻli
tahrirKaraj temir yoʻl va avtomobil yoʻllari orqali Tehron bilan bogʻlangan. Tehrongacha boʻlgan temir yoʻlining uzunligi 40 km ni, Qazvin bilan bogʻlaydigan temir yoʻl esa 100 km ni tashkil etadi. Shaharlararo temir yoʻl orqali Tehron metro tizimiga oʻtish mumkin.
Metro tizimi
tahrirShaharga 2 ta liniya va 10 ta stansiyadan iborat Karaj metrosi xizmat koʻrsatadi. Karaj shahar temir yoʻl tashkiloti 2001-yil 21-dekabrda tashkil etilgan[20][21].
| Chiziq | Chiziq marshruti | Uzunlik | Stansiyalar |
|---|---|---|---|
| 1 | Germdare — Mehestanning yangi shahri | 43 km (26,7 mil) | 7 |
| 2 | Kamolshahr — Mallard | 27 km (16 mil) | 23 |
| 3 | Karaj — Azimiya | 14 km (9 mil) | 12 |
| 4 | Bagʻiston — Karaj (Payam) aeroporti | 18 km (11.1 mil) | 19 |
| 5 | Shahid Moazen bulvari — Muhammadshahr | 12 km (7,5 mil) | 10 |
| 6 | Istagʻlol bulvari — Shohid Soltaniy maydoni | 9 km (6 mil) | 8 |
| Jami: | 97 km (60 mil) | 76 | |
Yana qarang
tahrirEslatmalar
tahrirManbalar
tahrir- ↑ Karaj can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3069644" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
- ↑ Larijani. „Alborz province establishment law“ (fa). Lamtakam. Guardian Council (1389-yil 16-aprel). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
- ↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2020-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ City Population: IRAN: Major Cities
- ↑ Rahimi. „Eshtehard county was added to the map of country divisions“ (fa). DOLAT. Ministry of Interior, Political and Defense Commission (2012-yil 10-iyun). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-noyabr.
- ↑ Rahimi. „With the approval of the government board: The counties of Fardis, Badreh and Balaveh were added to the map of country divisions“ (fa). Mehr News. Ministry of Interior, Board of Ministers (2013-yil 7-iyul). 2023-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-noyabr.
- ↑ 7,0 7,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
- ↑ Larijani. „Alborz province establishment law“ (fa). Lamtakam. Guardian Council (1389-yil 16-aprel). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
- ↑ L. van den Berghe, La nécropole de Khūrvīn, Istanbul, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut in het Nabije Oosten, 1964.
- ↑ 10,0 10,1 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
- ↑ 11,0 11,1 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
- ↑ 14,0 14,1 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
- ↑ www.sirang.com. „Karaj city in Alborz province, travel to iran, Visit Iran“. itto.org | Iran Tourism & Touring.
- ↑ „Climate: Karaj - Climate graph, Temperature graph, Climate table“. Climate-Data.org. Qaraldi: 2013-yil 9-sentyabr.
- ↑ Iran.
- ↑ „Pars“. Pars. 2016-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-fevral.
- ↑ „درگاه ملی آمار“. www.amar.org.ir. 2019-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 26-iyun.
- ↑ „Karaj Urban Railway History“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-may.
- ↑ „Iran Railways Map“. 2014-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-may.
Havolalar
tahrir- Karaj shahar portali (Wayback Machine saytida 2021-11-01 sanasida arxivlangan)
- Alborz viloyati haqida (Wayback Machine saytida 2024-05-09 sanasida arxivlangan) (forscha)
- Eron Ichki ishlar vazirligi (Wayback Machine saytida 2020-12-05 sanasida arxivlangan)
- The city of Karaj