Koʻz kasalliklari
Koʻz kasalliklari – ko'z soqqasi, qovoq, konyuktiv, koʻz yoshi aʼzolari va koʻz kosasi kasalliklari. Yaqindan va uzoqdan koʻrolmaslik, koʻz astigmatizm ham koʻz kasalliklariga kiradi. Koʻz kasalliklari tugʻma va hayotda orttirilgan, yuqumli va yuqumsiz, oʻtkir va surunkali, bitta yoki ikkala koʻzda boʻladi. Organizmning umumiy kasalliklari: infeksion (sil, zaxm, revmatizm, gripp, difteriya, tiflar va boshqalar), parazitlar (har xil gelmintlar, mas, exinokokklar qoʻzgʻatadigan), endokrin (qandli diabet va hokazo), qon tomir (gipertoniya kasalligi va boshqa) kasalliklar, qon kasalliklari (leykoz), oʻsmalar (rak, sarkoma va boshqalar), markaziy nerv sistemasi kasalliklari (meningit, miya oʻsmasi), shuningdek, burun boʻshligidagi patologik jarayonning atrofga tarqalishi koʻz kasalliklariga sabab boʻladi. Koʻzga infeksiya tushishi, mexanik, kimyoviy (kislota va ishqorlar) va fizik omillar (issiqlik, yorugʻlik, radioaktiv nur)dan shikast yetishi ham koʻz kasalliklariga olib keladi. Glaukoma, traxoma kabi kasalliklarda, koʻz ogʻir shikastlangan va kuyganda kishi vaqtida davolanmasa koʻr boʻlib qolishi mumkin. Koʻz kasalliklarining paydo boʻlish sabablari, davosi va oldini olish masalalarini oftalmologiya oʻrganadi[1].
Koʻz kasalliklari – inson vizual analizatorining organik va funktsional shikastlanishi, uning koʻrish qobiliyatini cheklash, shuningdek, appendaj apparati ko'zlar shikastlanishi. Koʻz kasalliklari qadim zamonlardan beri maʼlum. Koʻz kasalliklarini davolagan birinchi tabiblardan biri miloddan avvalgi 2-ming yillik oʻrtalarida Misrda yashagan Pepi Ankh Iri deb ataladi. XVIII asrning oʻrtalarida fransuz shifokori Jak Daviel birinchi marta katarakta tufayli xiralashgan linzalarni olib tashlaganidan keyin koʻrish qobiliyatini tiklash imkoniyatini isbotlaydi. Koʻz kasalliklarini davolashga ixtisoslashgan dunyodagi birinchi shifoxona 1805 yilda Moskvada professor Fyodor Andreevich Giltebrandt tomonidan ochilgan. 1886-yilda gollandiyalik oftalmolog Hermann Snellen jadvallar yordamida koʻrish keskinligini aniqlashni taklif qildi. Koʻz kasalliklari boʻyicha birinchi qoʻllanma Gustav Ivanovich Braun tomonidan 1862-yilda yozilgan[2]. 2010 yil holatiga koʻra, 285 million odam koʻrish qobiliyatidan aziyat chekdi, ulardan 39 millioniga koʻrlik tashxisi qoʻyilgan[3]. Bu raqamning qariyb yarmi oldini olish yoki davolashning etishmasligi bilan bog'liq. Sahroi Kabirdan janubiy Afrika va Janubiy Osiyodagi rivojlanayotgan mamlakatlarda koʻrlik barcha rivojlangan mamlakatlarga qaraganda sakkiz baravar koʻp uchraydi[4]. Vizual analizatorning kasalliklari xilma-xil boʻlib, xalqaro kasalliklar tasnifi (ICD-10) boʻyicha koʻz kasalliklarining quyidagi 11 guruhi ajratiladi[5][6].
Koʻz kasalliklari roʻyxati
tahrir| Kasallik nomi | Tavsif | Surat | Havolalar | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻz qovoqlari, koʻz yoshi yoʻllari va orbita kasalliklari | |||||||
| Asr xoʻppozi | koʻz qovoqlarining yiringli yalligʻlanishi | [2] | |||||
| Ankiloblefaron | koʻz qovoqlari qirralarining qisman yoki toʻliq birlashishi | [2] | |||||
| Blefarit | koʻz qovoqlari chetlarining yalligʻlanishi | 
|
[7][2] | ||||
| Blefaroklaz | Blefaroxalaz−ko'z qovogʻining yallig'lanishi boʻlib, u koʻz qovoqlarining shish kuchayishi va remissiyasi bilan tavsiflanadi, bu esa choʻzilish va keyinchalik koʻz toʻqimasi asrining atrofiyasi, bu esa chekka qopqogʻida ortiqcha burmalar hosil boʻlishiga olib keladi. Odatda faqat yuqori koʻz qovoqlariga taʼsir qiladi va bir tomonlama yoki ikki tomonlama boʻlishi mumkin. [8] | [2] | |||||
| Blefarospazm | Koʻz qovogʻi mushaklarining beixtiyor qisqarishi | 
|
|||||
| Koʻz qovoqlarining burilishi yoki ektropion | konyunktiva taʼsirida koʻz qovogʻining koʻzdan ketishi | 
|
[9] | ||||
| Dakrioadenit | Koʻz yoshi bezlari yalligʻlanishi | ||||||
| Entropionyoki enrapion | Koʻz qovogʻining cheti koʻz olmasiga qarab buriladi | [2] | |||||
| Kriptoftalmos | Koʻz qovogʻining farqlanishini toʻliq yoʻqotish | [2] | |||||
| Asrning Kolobomasi | toʻliq qalinlikdagi segmentar koʻz qovogʻi nuqsoni | 
|
[2] | ||||
| Lagoftalmos | palpebral yoriqning toʻliq yopilmasligi | ||||||
| Ksantelazma | Ksantelazma (ksantelazma) yassi ksantoma boʻlib, diabet, giperkolesterolemiya va boshqalar bilan ogʻrigan ayollarda tez-tez kuzatiladi. Ular guruhlarda joylashgan boʻlishi mumkin, oʻz-oʻzidan yoʻq boʻlib ketish sodir boʻlmaydi. Ksantelazma – bu koʻz qovoqlari va koʻz atrofidagi xarakterli sargʻish plitalarga berilgan nom. Gistologik jihatdan bu lezyonlar ksantomalarga oʻxshaydi. Biroq, ksantelazma, ikkinchisidan farqli oʻlaroq, kamdan-kam hollarda triglitseridlar darajasining oshishi bilan birga keladi. Koʻpincha qonda lipidlarning normal darajalari topiladi, undan keyin xolesterin konsentratsiyasining biroz oshishi kuzatiladi. | 
| |||||
| Koʻz qovoqlarining shishishi | koʻz qovoqlari toʻqimalarida anomal suyuqlik miqdori | [2] | |||||
| Preseptal selülit | koʻz qovoqlarining yoyilgan shishishi | [2] | |||||
| Yuqori qovoqning ptozisi yoki blefaroptozi | yuqori koʻz qovogʻining gʻayritabiiy past holati | 
| |||||
| Trixiaz | Koʻz olmasining tirnash xususiyati bilan kirpiklarning notoʻgʻri oʻsishi | ||||||
| Keratokonjunktivit | shox parda va konyunktivning yalligʻlanishi | [10] | |||||
| Chalazion | meybom bezining chiqarish kanalining tiqilib qolishi natijasida kelib chiqqan yalligʻlanish | 
| |||||
| Ekzoftalmos | Koʻz olmasining oldinga siljishi (koʻzlarning boʻrtib ketishi), ayrim hollarda yon tomonga siljishi | />[11] | |||||
| Arpa yoki hordeolum | Koʻz qovogʻi chetidagi meibom bezlarining yalligʻlanishi | 
|
[12] | ||||
| Epifora (tibbiyot) | Koʻz yoshi suyuqligining konʼyunktiva qopchasidan koʻz qovoqlari chetlari orqali yuz terisiga chiqishi. | 
| |||||
| Konyunktivit | konyunktivaning yalligʻlanishi | 
|
[13][11] | ||||
| Traxoma | Xlamidiya konyunktivitining turi | [2] | |||||
| Quruq koʻz sindromi | bu koʻzning normal ishlashiga zarur boʻlgan koʻz yoshi miqdori yoki sifatining etishmasligi sababli yuzaga keladigan holat. Bu sindrom koʻzning qurishi, qichishishi, qizarishi va koʻzda noqulaylik keltiradi. Quruq koʻz sindromi koʻpincha koʻzning uzoq vaqt davomida quruqlashishi yoki koʻz yoshi sifatining pasayishi bilan bogʻliq. Koʻz yoshlari koʻzning sirtini tozalaydi, namlaydi va himoya qiladi, shuning uchun ularning etishmasligi koʻzni himoyasiz qoldiradi | [2] | |||||
| Konyunktivaning filarial invaziyasi | bu koʻzning ichki qavatini (konyunktiva) filariyalarning invaziyasi tufayli yuzaga keladigan yalligʻlanish holati. Filarial invaziyalar odatda parazitlar tomonidan keltiriladi va bu holat, ayniqsa, tropik va subtropik mintaqalarda keng tarqalgan. Filarial kasalliklarining sababchisi boʻlgan parazitlar koʻzga zarar yetkazishlari mumkin, bu esa turli xil simptomlar va asoratlarni keltirib chiqaradi. | ||||||
| Sklera, shox parda, ìrísí va siliyer tanasi kasalliklari | |||||||
| Aniridia | Bu koʻzning iris (qorachiq) qismining tugʻma yoʻqligi yoki toʻliq yoʻqolishi bilan tavsiflanadigan holat | [10] | |||||
| Bulloz keratopatiya | shox parda endoteliyasining disfunktsiyasi, xarakterli pufakchalar paydo boʻlishi bilan koʻzning oldingi kamerasidan suyuqlik bilan stromaning oʻtishiga olib keladi. | ||||||
| Shox parda distrofiyasi | shox pardaning shaffofligini kamaytiradigan yalligʻlanishsiz irsiy kasalliklar guruhi. | [2] | |||||
| Sklerokeratit | skleraning yalligʻlanishi, shox pardaga tarqalishi | [2] | |||||
| Iridotsiklit | iris va siliyer tanasining yalligʻlanishi | ||||||
| Polycoria | Bu koʻzda bir nechta qorachiqning mavjud boʻlishi bilan tavsiflanadigan, juda noyob va kam uchraydigan kasallik | 
|
[10] | ||||
| Episklerit | Skleraning yuzaki qavatining yalligʻlanishi | ||||||
| Linza kasalliklari | |||||||
| Afakiya | Linzalarning yetishmasligi | [7][14][2] | |||||
| Myotrakiya | Linzalar hajmining kichrayishi | [2] | |||||
| Obyektiv lyuksatsiyasi | Obyektivning normal holatidan toʻliq (dislokatsiya) yoki qisman (subluksatsiya) siljishi | ||||||
| Katarakta | Linzalarning bulutlanishi | ||||||
| Obyektiv kolobomasi | [2] | ||||||
| Xoroid va retinaning kasalliklari | |||||||
| Retinal angiopatiya | |||||||
| Toʻr parda distrofiyasi | [2] | ||||||
| Toʻr parda tomirlarining tiqilib qolishi | |||||||
| Toʻr parda dekolmanı | tayoqchalar va konuslar qatlamining, yaʼni neyroepiteliyning toʻr pardasi pigment epiteliysidan ajralishi, ular orasida suyuqlik toʻplanishi | Retinopatiya | har qanday kelib chiqishi koʻz olmasining toʻr pardasining shikastlanishi | 
| |||
| Retinit | koʻr pardaning epiteliy qatlamining shikastlanishi | 
|
[2] | ||||
| Xorioretinal yalligʻlanish | Chorioidea va retinaning yalligʻlanishi | ||||||
| Glaukoma | |||||||
| Glaukoma | koʻz ichi bosimi ortishi (individual tolerantlik darajasidan yuqori) bilan bogʻliq boʻlgan kasalliklar guruhi, bu toʻr parda nerv tolalarining oʻlimiga olib keladi. | 
| |||||
| Vtreus tanasi va koʻz olmasining kasalliklari | |||||||
| Vtreus tanasining yoʻq qilinishi | koʻz harakatlanayotganda harakatlanuvchi, shishasimon tanadagi xiralashganlik tufayli turli oʻlcham va shakldagi tuzilmalarning koʻrish sohasida paydo boʻlishi. | 
|
[11] | ||||
| Vitreus dekolmanı | [2] | ||||||
| Vitreus prolapsasi | shishasimon prolaps | [7] | |||||
| Enoftalmit | Yiringli koʻz olmasi ichki membranalarining yalligʻlanishi Vitreus|shishasimon tanada ekssudat hosil boʻlishi. | ||||||
| Koʻzning gipotoniyasi | Koʻrish nervi va koʻrish yoʻllari kasalliklari | ||||||
| Optik nevrit | koʻrish nervining yalligʻlanishi | [7][11] | |||||
| Optik atrofiya | koʻrish nervini tashkil etuvchi nerv tolalarining qisman yoki toʻliq nobud boʻlishi | [7][11] | |||||
| Koʻz mushaklari kasalliklari, koʻzning bir vaqtda harakatlanishi, akkomodatsiya va sinishi buzilishi | |||||||
| Strabismus | Koʻrish oʻqlarining koʻrilayotgan obyekt yoʻnalishidan ogʻishi, bunda koʻzlarning muvofiqlashtirilgan ishi buziladi va ikkala koʻzni koʻrish obyektiga mahkamlash qiyinlashadi. | 
|
[7][11] | ||||
| Yaqinni koʻra olmaslik yoki miyopi | koʻrish nuqsoni, bunda odam yaqinni yaxshi koʻradi, uzoqni esa yomon koʻradi | [7][11] | |||||
| Uzoqni koʻra olmaslik yoki gipermetropiya | uzoqdagi obyektlar yaxshi koʻrinadigan, lekin yaqin obyektlar yomon koʻrinadigan koʻrish nuqsoni | [7][11] | |||||
| Astigmatizm (tibbiyot) | Linzalar, shox parda yoki koʻz shaklining buzilishi bilan bogʻliq koʻrish nuqsoni, buning natijasida odam aniq koʻrish qobiliyatini yoʻqotadi. | [7][11] | |||||
| Presbiyopiya | Koʻz akkomodatsiyasining yoshga bogʻliq zaiflashishi | [7][11] | |||||
| Anizometropiya | Bir-biridan sezilarli farq boʻlishi chap va oʻng ko'z | [7][11] | |||||
| Aniseikonia | Koʻzning idrok qilinadigan tasvirlar hajmida sezilarli farq boʻlgan holati | [7][10] | |||||
| Oftalmoplegiya | Okulomotor nervlarning shikastlanishi natijasida koʻz mushaklarining falajlanishi | [7][10] | |||||
| Koʻrish buzilishi va koʻrlik | |||||||
| Ambliyopiya, anopsiya tufayli | turli kelib chiqadigan koʻrishning pasayishi shakllari, ularning sababi asosan vizual analizatorning funktsional buzilishlari. | [7][10] | |||||
| Subyektiv vizual buzilishlar | [7] | ||||||
| Diplopia | Gorizontal, vertikal, diagonal (yaʼni bir vaqtning oʻzida vertikal va gorizontal) siljishi yoki bir-biriga nisbatan aylantirilishi mumkin boʻlgan bir ob’ektning ikkita tasvirini bir vaqtning oʻzida taqdim etish. | [7][10] | |||||
| Rangni koʻrish anomaliyalari yoki rang koʻrligi | irsiy, kamroq orttirilgan, koʻrish qobiliyatining pasayishi yoki butunlay yoki baʼzi ranglarni koʻrish yoki ajrata olmaslikda ifodalangan koʻrish xususiyati | [7] | |||||
| Vizual maydon nuqsonlari | [7] | ||||||
| Tungi koʻrlik | qorongʻida koʻrish qobiliyati qiyin boʻlgan yoki yoʻqolgan buzilish | [7][10] | |||||
| Koʻzning boshqa kasalliklari va uning qoʻshimchalari | |||||||
| Nistagmus | Koʻz qaltiraydi | [7][10] | |||||
Manbalar
tahrir- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 Avetisov va boshq. 2002.
- ↑ {{Kitob|author=|title=Ko'z salomatligiga universal kirish. Global harakatlar rejasi 2014–2019|joy=|nashriyot=Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti|yil=2013|sahifalar=|sahifalar=32|isbn=978-92-4-450656-1|link=https://www. int/blindness/AP2014_19_Russian.pdf|archivedate=2022-01-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220121102202/https://www.who.int/blindness/AP1}<pdfRus.
- ↑ /08-10-2019-who-launches-first-world-report-on-vision „JSST birinchi World Vision hisobotini nashr etadi“ (ru). www.who.int. 2019-yil 18-oktyabrda asl nusxadan 10- 2019-who-launches-first-world-report-on-vision arxivlangan. Qaraldi: 2020-02- 09.
- ↑ „Ko'z va uning qo'shimchalari kasalliklari: ICD-10 RLS ma'lumotnomasida kasallikning tavsifi.“. www.rlsnet.ru. 2020-yil 29-yanvarda asl nusxadan zakonbase.ru/content/part/416092 arxivlangan. Qaraldi: 2020-01- 29.
- ↑ Andoza:Book
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs named:0 - ↑ Jeyms, Uilyam; Berger, Timoti; Elston, Dirk (2005). „Endryusning teri kasalliklari: klinik dermatologiya“. (10-nashr). Sonders. 515-bet. ISBN 0-7216-2921-0.
- ↑
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Broshevskiy va boshq. 1983.
- ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 Avetisov va boshqalar 2002.
- ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs named: |- |Enoftalmos |Koʻz olmasining orbitada odatdagidan chuqurroq joylashishi |
|<ref name= - ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs named} |- |Pingvecula |konyunktivaning distrofik shakllanishi | | |- |Pterygium |konyunktivaning burmasi | |<ref name= - ↑ Andoza:VT-ESBE
![[12]](#cite_note-:%7B%7Bsfn%7CAvetisov_va_boshqalar%7C2002%7Cbet=164%7D%7D_%7C-_%7CEnoftalmos_%7CKo%CA%BBz_olmasining_orbitada_odatdagidan_chuqurroq_joylashishi_%7C%5B%5BFayl:Bilateral_exophthalmos.jpg%7C200px%5D%5D_%7C<ref_name=-12){kind=link}
Manba xatosi: <ref> tag with name "FOOTNOTEAvetisov va boshq.2002" defined in <references> is not used in prior text.
<ref> tag with name "FOOTNOTEAvetisov va boshqalar2002" defined in <references> is not used in prior text.| Muallif(lar) | Broshevskiy T.I va boshqalar |
|---|---|
| Nashriyot | Tibbiyot |
| Sahifalar soni | 448 |
{{Shilnikov L.V. Klinik ko'z kasalliklari entsiklopediyasi. Voronej, nashriyotchi: Nauchnaya kniga, 2013. - 255 b.
| Muallif(lar) | Avetisov E. S. va boshqalar. |
|---|---|
| Nashriyot | Tibbiyot |
| Sahifalar soni | 560 |
Puchkovskaya N. A. (ed.) Koʻz kasalliklari atlasi. M.: Tibbiyot, 1981. – 368 pp. Ko'z
|
Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga ishorat yoʻq. Siz ularni topib va ushbu maqolaga qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin. |
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |