Marie Catherine Colvin (1956-yil 12-yanvar — 2012-yil 22-fevral) amerikalik jurnalist. Britaniyaning The Sunday Times gazetasida 1985-yildan to vafotigacha tashqi ishlar boʻyicha muxbir[2] boʻlib ishlagan. U Suriyadagi Homs qamalini yoritishda halok boʻlgan.

Marie Colvin
Tavalludi
Marie Catherine Colvin

12-yanvar 1956-yil
Nyu York, AQSh
Vafoti 22-fevral 2012-yil(2012-02-22)
(56 yoshda)
Homs, Suriya
Fuqaroligi AQSh[1]
Kasbi Urush muxbiri
Faoliyat yillari 1979—2012-yillar
Turmush oʻrtogʻi Patrick Bishop (ajrashgan)
Juan Carlos Gumucio
(turm. 1996; vaf. 2002)
Veb-sayti mariecolvin.org

Uning vafotidan keyin Stony Bruk universiteti uning sharafiga Marie Colvin xalqaro markazini tashkil etdi. Uning oilasi, shuningdek, Long-Aylend jamoat fondi orqali Marie Colvin xotira jamgʻarmasini tuzildi. Bu tashkilot Marie nomidan uning insonparvarligi sharafiga xayr-ehson uyushtiradi[3].

2016-yil iyul oyida Colvinning oilasini himoya qilgan advokatlar Suriya hukumati uning oʻldirilishiga bevosita buyruq berganligi toʻgʻrisida dalillarni qoʻlga kiritganliklarini daʼvo qilib, Suriya Arab Respublikasi hukumatiga qarshi fuqaroviy daʼvo arizasi bilan murojaat qilishdi, bu esa sudyaning 2019-yil boshida uning oʻldirilishida Suriya hukumatini aybdor deb topishiga olib keldi. Colvinning oilasiga 302 million dollar tovon toʻlash sharti bilan bu ayblov bekor qilindi[4].

Yoshligi va taʼlimi tahrir

Marie Colvin Nyu Yorkning Kvins shtatidagi Astoriya shahrida tugʻilgan va Long-Aylenddagi Nassau okrugi Oyster Bay shahrida Sharqiy Norvichda oʻsgan. Uning otasi William J. Colvin Ikkinchi jahon urushining dengiz piyodalari faxriysi va Nyu Yorkdagi davlat maktablarida ingliz tili oʻqituvchisi boʻlgan. Nassau okrugidagi demokratik siyosatda ham faol boʻlgan. U Eugene Nickerson qoʻl ostida okrug ijrochi oʻrinbosari boʻlib ishlagan. Onasi esa RozMarie Marron Colvin Long-Aylend davlat maktablarida rahbarlik boʻyicha maslahatchi boʻlgan. Uning ikki akasi (William va Maykl) va ikki singlisi (Aylin va Ketrin) bor[5]. Marie 1974-yilda Oyster Bay oʻrta maktabini tamomlagan[6], oʻrta maktabning bir choragini xorijda Braziliyada almashinuv dasturida oʻtkazgan va keyinchalik Yel universitetida oʻqigan. U antropologiya boʻyicha mutaxassis boʻlgan, Pulitser mukofoti sovrindori yozuvchi Jon Xersi bilan kursda boʻlgan.

Colvin shuningdek, Yale Daily News uchun yozishni boshladi shundan soʻng „jurnalist boʻlishga qaror qildi“, deydi onasi. U 1978-yilda antropologiya boʻyicha bakalavr darajasini olgan[7][8]. Colvin Yelda oʻqigan vaqtida oʻzining kuchli shaxs ekanligi bilan tanilgan va tezda oʻzini kampusda „baland ovozda soʻzlovchi“ sifatida namoyon etgan[9].

Faoliyati tahrir

Colvin Nyu York shahridagi kasaba uyushmasida qisqa vaqt ishlagan, Yel universitetini tugatgandan bir yil oʻtib, United Press International (UPI) da jurnalistik faoliyatini boshlagan[10]. U UPI uchun dastlab Trentonda, keyin Nyu York va Vashingtonda muxbir boʻlib ishlagan. 1984-yilda Colvin UPI uchun Parij byurosi menejeri etib tayinlandi[11] 1985-yilda The Sunday Times gazetasiga oʻtishdi.

1986-yildan gazetaning Yaqin Sharq boʻyicha muxbiri, 1995-yildan esa tashqi ishlar boʻyicha muxbiri vazifasini bajargan. 1986-yilda u El-Dorado kanyoni operatsiyasidan keyin Liviya rahbari Muammar Qaddafiydan birinchi boʻlib intervyu olgan[12]. Qaddafiy bu intervyuda 1986-yil aprel oyida AQSh samolyotlari Tripolini bombardimon qilganida uyda boʻlganini va „uy tomi qulaganda“ xotini va bolalarini qutqarishda yordam berganini aytdi. Qaddafiy, shuningdek, Ronald Reygan Oq uyda ekan, Liviya va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasida murosa qilish mumkin emasligini ham aytgan. „Men unga (Reygan) aytadigan gapim yoʻq“, degan edi u, „chunki u aqldan ozgan, ahmoq, isroil iti“.

1988-yil may oyida Colvin Anton Shammas, Jerald Kaufman, Moshe Amirav, Nadiya Hijob va boshqalar bilan bir qatorda 4-kanalning „Qorongʻudan keyin“ munozarali dasturida uzoq vaqt ishtirok etgan.

Yaqin Sharqda u Checheniston, Serbiya, Syerra-Leone, Zimbabve, Shri-Lanka va Sharqiy Timordagi mojarolarni ham yoritgan. 1999-yilda Sharqiy Timorda u Indoneziya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan kuchlar tomonidan qamal qilingan 1500 ayol va bolalarning hayotini saqlab qolgan. Ularni tark etishdan bosh tortgan holda, u Birlashgan Millatlar Tashkiloti qoʻshinlariga, gazeta va televidenieda xabar bergan[13]. Toʻrt kundan keyin ular evakuatsiya qilindi. U Kosovo va Chechenistonni mojarolarini yoritgani uchun „Jurnalistikadagi jasorat uchun“ Xalqaro Ayollar Media Jamgʻarmasi mukofotiga sazovor boʻldi[14][15]. U hujjatli filmlar yozgan va suratga olgan. Ulardan biri Arafat: BBC uchun afsona ortida[16] edi. Marie 2005-yilda „Guvohlik beraman“ hujjatli filmida tasvirlangan.

Colvin Shri-Lankadagi fuqarolar urushi haqida xabar tayyorlayotganda chap koʻzining koʻrish qobiliyatini yoʻqotdi. U 2001-yil 16-aprelda Tamil yoʻlbarslari nazorati ostidagi hududdan hukumat nazorati ostidagi hududga oʻtayotganda Shri-Lanka armiyasining raketa-granatasi (RPG) portlashiga uchradi. Shundan soʻng u koʻzoynak taqib oldi[17][18]. „Jurnalist, jurnalist!“ deb baqirishganidan keyin ham unga hujum qilishgan[19][20][21][22][23]. Jiddiy jarohatlarga qaramay, oʻsha paytda 45 yoshda boʻlgan Colvin belgilangan muddatda yuklatilgan vazifani oʻz vaqtida bajarib 3000 soʻzli maqola yozishga muvaffaq boʻldi[24]. Marie shimoliy Tamil mintaqasida sodir boʻlgan gumanitar falokat, jumladan, hukumat tomonidan oziq-ovqat, tibbiy buyumlar blokadasi va urushni yoritish uchun olti yil davomida xorijiy jurnalistlarning hududga kirishiga yoʻl qoʻyilmagani sababli hukumat qoʻshinlaridan 48 km qochib tamil gidlari bilan Vanni oʻrmoni orqali xabarlar tayyorlagan[13][22][23]. Colvin keyinchalik travmadan keyingi stress buzilishidan aziyat chekkan va ish joyidan jarohatlaridan keyin kasalxonaga yotqizishni talab qilgan.

Marie, shuningdek, Shri-Lankadagi urushning soʻnggi kunlarida guvoh va vositachi boʻlgan va bu bosqichda Tamillarga qarshi sodir etilgan urush jinoyatlari haqida xabar bergan[22]. Uning yaralanganidan bir necha kun oʻtib, Shri-Lanka hukumati xorijlik jurnalistlarga isyonchilar nazorati ostidagi hududlarda sayohat qilishiga ruxsat berishini aytdi. Hukumat axboroti direktori Ariya Rubasinghe shunday dedi: „Jurnalistlar borishlari mumkin, biz ularni taqiqlaganimiz yoʻq, lekin ular oʻz hayotlari uchun xavf borligini toʻliq bilishlari va qabul qilishlari kerak“[25]

2011-yilda Tunis, Misr va Liviyada arab bahori haqida reportaj berayotganda, unga nomzodini koʻrsatishi mumkin boʻlgan boshqa ikki jurnalist bilan birga Qaddafiydan yana intervyu olish imkoniyati taklif qilindi. Qaddafiyning urush boshlanganidan beri birinchi xalqaro intervyusi uchun Colvin ABC News muxbiri Kristian Amanpur[26] va BBC News jurnalisti Jeremi Bouenni olib ketdi[13][27].

Colvin „insoniyatni haddan tashqari, chidab boʻlmas narsaga itarib yuborish“ haqida yorugʻlik berish muhimligini taʼkidladi: „Mening vazifam guvohlik berishdir. Meni hech qachon qaysi rusumdagi samolyot qishloqni bombardimon qilgani yoki unga qarata oʻq uzgan artilleriya 120 mm yoki 155 mm boʻlganini bilishga qiziqmaganman“[13].

Shaxsiy hayoti tahrir

Colvin ikki marta oila qurgan. Dastlab jurnalist Patrik Bishopga turmushga chiqqan. Livandagi fuqarolar urushi paytida Ispaniyaning El Pais gazetasining Beyrutdagi muxbiri boliviyalik jurnalist Xuan Karlos Gumucioga turmushga chiqdi. Gumucio 2002-yil fevral oyida depressiya va alkogolizmdan keyin Boliviyada oʻz joniga qasd qilgan.

Colvin London gʻarbidagi Hammersmit shahrida yashagan.

Vafoti va merosi tahrir

2012-yil fevralida Colvin Suriya hukumatining Suriya fuqarolar urushini ruxsatsiz yoritish uchun chet ellik jurnalistlarning Suriyaga kirishiga toʻsqinlik qilishdagi urinishlariga eʼtibor bermay, motokros mototsiklida Suriyaga oʻtib ketdi. Colvin Homs shahrining gʻarbiy Baba Amr tumanida joylashib, oʻzining soʻnggi eshittirishini 21-fevral kuni kechqurun BBC, Channel 4, CNN va ITN News telekanallarida sunʼiy yoʻldosh telefoni orqali qilgan. U Suriya kuchlari tomonidan Homs koʻchalarida tinch aholi binolari va odamlarga „shafqatsiz“ oʻq otish va snayper hujumlarini tasvirlab bergan[13]. Colvin Anderson Kuper bilan gaplashar ekan, Homsning bombardimon qilinishini oʻzi boshidan kechirgan eng yomon mojaro deb taʼriflagan[28].

 
Marie Colvinning ismi, Jurnalistlar xotirasi (fr), Bayeux .

Colvin 22-fevral kuni fotojurnalist Remi Ochlik bilan birga vafot etgan[13]. Suriya hukumati Damashqda oʻtkazgan surishtiruvida Marie Colvin „ qoʻlbola portlovchi qurilma“ tomonidan oʻldirilgan degan xulosaga keldi[29]. Suriya hukumati portlovchi qurilma 2012-yil 22-fevralda Suriya armiyasi tomonidan oʻqqa tutilayotgan norasmiy media binosidan qochib ketayotganda terrorchilar tomonidan oʻrnatilganini da‘vo qilgan[30][20][31][32]. Ushbu hisob Colvin va Ochlik bilan birga boʻlgan va hujumdan omon qolgan fotograf Pol Konroy tomonidan rad etilgan. Konroyning eslashicha, Colvin va Ochlik qurol-yarogʻini yigʻishtirayotganda, Suriya artilleriyasi ularning media markaziga oʻq uzgan[33].

Jurnalist Jan-Pyer Perren va boshqa manbalar, binoning Suriya armiyasi tomonidan nishonga olingani, sunʼiy yoʻldosh telefon signallari yordamida aniqlangani haqida xabar bergan[34][35]. Ularning jamoasi bir necha soat oldin chiqish strategiyasini rejalashtirgan edi[23]

2012-yilning 22-fevral kuni kechqurun Homs aholisi Colvin va Ochlik sharafiga koʻchalarda motam tutdilar. Colvin oʻlimidan soʻng butun ommaviy axborot vositalari va siyosiy dunyoda unga hurmat koʻrsatildi[36][37].

Colvinning shaxsiy buyumlari u bilan birga kelgan. Bunga asosiy jihozlar va uning doʻsti Jerald Uiverning 387 betlik qoʻlyozmasi boʻlgan ryukzak kiradi. Colvinning singlisi Ketlin Colvin va oʻsha paytda The Sunday Timesning chet ellik muharriri Shon Rayan uning kitobini nashr etishda yordam berishgan[38].

Colvinning dafn marosimi 2012-yil 12-mart kuni Nyu Yorkdagi Oyster koʻrfazida boʻlib oʻtdi, marosimda 300 kishi, shu jumladan uning joʻnatmalariga, doʻstlari va oilasiga ergashganlar ishtirok etdi[39]. U kuydirildi va kulining yarmi Long-Aylendga, qolgan yarmi Temza daryosiga, oxirgi uyi yaqiniga sochildi.

2016-yil iyul oyida Ketlin Colvin Suriya hukumati Colvinni nishonga olgan holda oʻldirishga toʻgʻridan-toʻgʻri buyruq berganligi toʻgʻrisida dalillarni qoʻlga kiritganini daʼvo qilib, Suriya Arab Respublikasi hukumatiga sudsiz oʻldirish boʻyicha fuqarolik daʼvosini berdi[40]. 2018-yil aprel oyida ayblovlar uning oilasi tomonidan taqdim etilgan sud hujjatlarida maʼlum boʻldi[41]. 2019-yil yanvar oyida Amerika sudi Suriya hukumatini Colvinning oʻlimi uchun javobgar deb topdi va ularga 300 million dollar jarima toʻlash haqida qaror chiqardi. Sud qarorida aytilishicha, Colvin „ayniqsa kasbi tufayli mamlakatda kuchayib borayotgan muxolifat harakati haqida xabar berganlarning ovozini oʻchirish maqsadida nishonga olingan. Oʻz kasbiy maqomida ishlagan jurnalistlarning oʻldirilishi butun dunyo boʻylab bunday voqealar haqida xabar berishga sovuq taʼsir koʻrsatishi mumkin. Jasoratli mehnati nafaqat muhim, balki urush zonalari va umuman urushlarni tushunishimiz uchun juda muhim boʻlgan Amerika fuqarosining maqsadli oʻldirilishi gʻazablangan va shuning uchun javobgar davlatga taʼsirini bir necha baravar oshiradigan jazo mukofoti kafolatlanadi deyilgan[42][43].

2018-yilda Colvinning hayotiga asoslangan “A Private war" filmi, rejissyor Metyu Xaynman, yozuvchisi Arash Amel tomonidan tayyorlangan. Rosamund Payk Colvin rolini oʻynagan, film 2012-yilda Vanity Fair jurnalida chop etilgan „Marie Colvinning shaxsiy urushi“ maqolasi asosida suratga olingan[44]. 2021-yilda suhbat chogʻida „Betmen Supermenga qarshi: Adolat tongida“ filmini yozgan Kris Terrio filmdagi Lois Leynning obrazida Colvindan ilhomlanganligini aytgan[45].

Mukofotlari tahrir

  • 2000 yil — Yilning eng yaxshi jurnalisti, Xorijiy matbuot assotsiatsiyasi
  • 2000 yil — Jurnalistikadagi jasorat, Xalqaro ayollar media fondi
  • 2001 yil — Yilning xorijiy muxbiri, Britaniya matbuoti mukofotlari
  • 2009 yil — Yilning xorijiy muxbiri, Britaniya matbuoti mukofotlari
  • 2012 yil — Anna Politkovskaya mukofoti, urushdagi barcha ayollarga murojaat qiling (RAW in WAR)
  • 2012 yil — Yilning xorijiy muxbiri, Britaniya matbuoti mukofotlari

Manbalar tahrir

  1. (unspecified title)
  2. „Witnesses: Libyan government forces shelling civilian areas of Misrata“. cnn.com (25-aprel 2011-yil). Qaraldi: 2-noyabr 2018-yil.
  3. „Marie Colvin "A Woman of Valor"“. Long Island Community Foundation. 2019-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-iyul 2015-yil.
  4. „Syria found liable for US reporter's death“. BBC News (31-yanvar 2019-yil).
  5. Ramos, Víctor Manuel. „Marie Colvin's body due back on Long Island Tuesday“. Newsday (5-mart 2012-yil). 2018-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-iyul 2016-yil. „Born in Astoria, Queens, Colvin, 56, grew up in East Norwich and attended high school in Oyster Bay.“.
  6. Ramos, Víctor Manuel; Murphy, William. „Marie Colvin funeral draws hundreds of mourners“. Newsday (12-mart 2012-yil). 2018-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-iyul 2016-yil.
  7. „Journalist Killed in Syria Attended Yale“. NBC Connecticut (22-fevral 2012-yil).
  8. Sisgoreo, Daniel. „Colvin '78 killed in Syria“. Yale Daily News (22-fevral 2012-yil). 6-yanvar 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  9. „Foreign correspondent, Yale alum killed on assignment“. Yale Daily News (23-fevral 2012-yil).
  10. Ricchiardi, Sherry. „Highway to the Danger Zone“. American Journalism Review (2000-yil aprel). 23-fevral 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  11. Barron, James. „Recalling Her Determined Daughter, a Journalist Killed in Syria“. The New York Times (22-fevral 2012-yil).
  12. Miller, Judith. God has Ninety-Nine Names: Reporting from a Militant Middle East. New York: Simon and Schuster, 1997 — 232 bet. ISBN 0-684-83228-3. 
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Greenslade, Roy. „Marie Colvin obituary“. The Guardian (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 25-fevral 2012-yil.
  14. Karppi, Dagmar Fors. „Woman Journalist Gets Her Story: In Spite of Grenade Attack, Marie Colvin Files Her Report“. Anton News. 25-fevral 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  15. Spillius, Alex. „Marie Colvin killed in Syria: life and times of distinguished war correspondent“. The Daily Telegraph (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  16. Fatima. „Death of Marie Colvin, American journalist of war“. AllVoices.com (2012-yil 22-fevral). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  17. „Peter Popham: Prabhakaran talked of peace. But the man I met was“. independent.co.uk (20-aprel 2014-yil). Qaraldi: 2-noyabr 2018-yil.
  18. „War photographer Paul Conroy on working with Marie Colvin, the formidable journalist killed in Syria“. independent.co.uk (19-sentabr 2018-yil). Qaraldi: 2-noyabr 2018-yil.
  19. Hodgson, Jessica. „Sunday Times journalist may lose sight“. The Guardian (18-aprel 2001-yil).
  20. 20,0 20,1 Wardrop, Murray. „Syria: Sunday Times journalist Marie Colvin 'killed in Homs'“. The Daily Telegraph (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  21. „Syria: War Reporter Marie Colvin and Photographer Rémi Ochlik Are Killed“. 22–fevral 2012–yil. 22–fevral 2012–yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 12–sentabr 2022–yil. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)CS1 maint: date format ()
  22. 22,0 22,1 22,2 Colvin, Marie. „Slain Tamil chiefs were promised safety“. The Australian (25-may 2009-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  23. 23,0 23,1 23,2 Hilsum. „My friend, Marie Colvin“. World News Blog. Channel 4 (22-fevral 2012-yil). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2012-yil.
  24. Colvin, Marie. „Tigers begged me to broker surrender“. The Sunday Times (24-may 2009-yil). Qaraldi: 24-oktabr 2018-yil.
  25. „Sri Lanka To Allow Press Into Areas“. Associated Press (22-aprel 2001-yil). Qaraldi: 24-oktabr 2018-yil.
  26. Amanpour. „Col Gaddafi 'brushed off the international pressure'“. ABC News (1-mart 2011-yil).
  27. Bowen. „Col Gaddafi 'brushed off the international pressure'“. BBC News (1-mart 2011-yil).
  28. „Video: Marie Colvin's last call to CNN“. CNN (2012-yil 22-fevral). 2012-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-sentyabr.
  29. „Syrie – La vérité sur la mort de la journaliste américaine Marie Colvin“ (fransuzcha). Algeria ISP (5-mart 2012-yil). 27-mart 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-mart 2012-yil.
  30. Nordland, Rod; Cowell, Alan. „Two Western Journalists Killed in Syria Shelling“. The New York Times (22-fevral 2012-yil).
  31. „'Foreign journalists killed' in Homs shelling“. Al Jazeera (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  32. „Veteran war reporter Marie Colvin killed in Syria“. Channel 4 (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  33. Wood, Paul. „Marie Colvin's Family Blames Assad for Her Death“. The Daily Beast (9-iyul 2016-yil). Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  34. Priest. „War reporter Marie Colvin was tracked, targeted and killed by Assad's forces, family says“. The Washington Post (2016-yil 9-iyul). Qaraldi: 2-noyabr 2018-yil.
  35. Ramdani, Nabila; Allen, Peter. „Marie Colvin: Britain summons Syria ambassador over killing“. The Daily Telegraph (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 22-fevral 2012-yil.
  36. „Syrian activists pay tribute to journalists Marie Colvin and Remi Ochlik killed in Homs“. The Daily Telegraph (23-fevral 2012-yil). 24-fevral 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2012-yil.
  37. „Tributes paid to Sunday Times reporter Marie Colvin“. BBC News (22-fevral 2012-yil). Qaraldi: 2-mart 2012-yil.
  38. Copps, Alan. „Book boost to Colvin fund“. The Sunday Times (22-fevral 2015-yil). 21-avgust 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-oktabr 2018-yil.
  39. Walters, Joanna. „Marie Colvin: mourners say farewell to 'talented, compassionate' war reporter“. The Guardian (12-mart 2012-yil). Qaraldi: 24-aprel 2012-yil.
  40. „War reporter Marie Colvin was tracked, targeted and killed by Assad's forces, family says“. The Washington Post. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  41. „Syria 'assassinated reporter Marie Colvin'“. BBC News (10-aprel 2018-yil).
  42. correspondent. „US court finds Assad regime liable for Marie Colvin's death in Syria“ (31-yanvar 2019-yil).
  43. „Series 2, Episode 16: Paul Conroy“. Channel 4 News. 22-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-yanvar 2019-yil.
  44. Brenner. „Marie Colvin's Private War“. vanityfair.com (2012-yil avgust). Qaraldi: 2-noyabr 2018-yil.
  45. Breznican. „'Justice League' Screenwriter Chris Terrio Is Super Pissed Off“ (inglizcha). Vanity Fair (8-aprel 2021-yil). Qaraldi: 30-aprel 2021-yil.

Adabiyotlar tahrir

Havolalar tahrir