Amir Muzaffar
Amir Muzaffar (1834-yil —1885-yil 31-oktyabr; toʻliq ismi Seyid Muzaffaruddin Bahodurxon[1]) — 1860 yildan Buxoro amirligidagi oʻzbek[2][3]. Mangʻitlar sulolasining sakkizinchi hukmdori.
| Muzaffar (Amir Muzaffar, Amir Muzaffarxon, Amir Sayyid Muzaffar) | |
|---|---|
Sayyid Muzaffar | |
 Amir Muzaffarning portreti | |
| 8-Buxoro amirligi hukmdori | |
|
Mansab davri 1860-yil 23-sentabr – 1885-yil 13-dekabr | |
| Oʻtmishdoshi | Amir Nasrulloh |
| Vorisi | Amir Abdulahad |
| Karmana viloyati hokimi | |
|
Mansab davri ? – 1860-yil 23-sentabr | |
| Monarx | Amir Nasrulloh |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1834-yil Buxoro, Buxoro amirligi |
| Vafoti |
13-dekabr 1885-yil (51 yoshda) Buxoro, Buxoro amirligi |
| Fuqaroligi |
 Buxoro amirligi |
| Turmush oʻrtogʻi |
Xasa Zumrad Shamshod |
| Bolalari |
Sayyid Abdumalik Sayyid Nuriddin Sayyid Abdulmoʻmin Sayyid Akram Sayyid Abdulfattoh Sayyid Abdulahad Sayyid Najmiddin Sayyid Mir Siddiq Sayyid Mir Mansur Sayyid Mir Azim Sayyid Mir Nosir |
| Otasi | Amir Nasrulloh |
| Mukofotlari |
 |
Hayoti
tahrirAmir Nasrulloh (1827—1860) oʻrniga uning oʻgʻli Muzaffar (1860—1885) taxtga oʻtirdi.
Buxorolik tarixchi va maʼrifatchi Ahmad Donishning yozishicha, amir Nasrullo oʻzining yolgʻiz oʻgʻli Muzaffarni voris sifatida koʻrishni istamagan[4]. Manbalarning bir versiyasiga koʻra, amir Nasrullo hokimiyatni oʻzining qizi, Juybar shayxlari avlodi Said Abdulahadxondan nevarasiga oʻtkazishni rejalashtirgan, biroq siyosiy elitaning nufuzli qismi Muzaffarni qoʻllab-quvvatlagan[5]. U 1860-yil oktyabr oyida otasining vafotidan keyin hokimiyat tepasiga kela oldi.
Muzaffar Samarqandda yangi qurilgan Koʻksaroy saroyida Temuriylar taxti Koʻktosh taxtiga oʻtirgan soʻnggi oʻzbek hukmdori edi.
Ichki siyosati
tahrirTaxtda mustahkamlangan amir Muzaffar otasi tomonidan tayinlangan vazirlar va boshqa katta amaldorlarni lavozimidan boʻshatib, mol-mulkini musodara qilib, ularning oʻrniga oʻzining sodiq odamlarini tayinladi. Amir Muzaffar otasi kabi Shahrisabz amaldorlariga yoqmadi, bu esa, ayniqsa, ikki zodagon oila — Joʻrabiy boshchiligidagi tarakli va Hakim biy boshchiligidagi Achamailiyning noroziligiga sabab boʻldi. Qoʻzgʻolon boʻlib, natijada mangʻitlardan boʻlgan amir beklar agʻdarilib, Muzaffar 38 kun ichida Shahrisabzni egallay olmay, sulh tuzishga majbur boʻladi. Hisor, Koʻlob va Boljuandagi separatistik harakatni katta qiyinchilik bilan bostirdi. Itoatsizlik bildirgan Samarqand hokimi Ibrohim Mang‘it oʻz lavozimidan chetlashtirildi va keyin qatl etildi. Uning oʻrniga mangʻitlardan Olloyor parvonachi tayinlangan.
Asli fors boʻlgan Muzaffar davrida qoʻshbegi (bosh vazir) Muhammadbiy (1811—1889) katta taʼsirga ega boʻlgan. Muzaffarga cheksiz taʼsir oʻtkazgan holda, u oʻz oilasining boshqa aʼzolarini ham eng yuqori lavozimlarga ega boʻlishga muvaffaq boʻldi.
Muzaffar lavozimlarga tayinlanganda, asosan, forsiy xizmatkorlarini va suyukli fors xotinining qarindoshlarini qoʻllab-quvvatlagan. Masalan, Shirali inoqning xotinining ukasi ikki marta Buxoro qoʻshinlari bosh qoʻmondoni etib tayinlangan va ikki marta rus qoʻshinlari tomonidan magʻlubiyatga uchragan, shunga qaramay, vafotigacha davlat tuzilmalarida oʻz lavozimini saqlab qolgan.
Buxoro amiri Muzaffar davrida birinchi mukofotlar Buxoro amirligida paydo boʻlgan. 1881-yilda Buxoroi Sharif ordeni taʼsis etdi.
Muzaffar davrining taniqli tarixchi va shoirlari
tahrirAmir Muzaffar davrida eng mashhur tarixchilar: Abdalazim Somiy, Ahmad Donish.
Amir Muzaffarning oʻzi shoir Alisher Navoiy ijodini ardoqlab, 1872-yilda A.Navoiy devonining qoʻlyozmasini Britaniya qirolichasi Viktoriyaga sovgʻa qiladi[6].
Tashqi siyosati
tahrirAmir Muzaffar saltanatining boshlanishi tashqi siyosatdagi baʼzi muvaffaqiyatlar bilan birga boʻldi. Buxoroning koʻmagi bilan Qoʻqonda Xudoyorxon hokimiyat tepasiga keldi. Biroq tez orada Buxoro amirligining ichki zaifligi fosh boʻldi.
1868-yilda Muzaffar hukmronligi davrida Buxoro amirligi chor Rossiyasi protektorati ostida edi. Harbiy taktikani oʻzgartirishga bir necha bor urinishlar va turk harbiy mutaxassislarining koʻmagiga qaramay, Buxoro qoʻshinlari Rossiya imperiyasi qoʻshinlaridan Irjar (1866), Chupan ota (1868), Zerabuloq (1868) janglarida uch marta magʻlubiyatga uchradilar. Konstantin Petrovich fon Kaufmanning rahbarligi.
Qabila zodagonlarining bir qismi Muzaffarning taniqli oʻzbek qabilalariga nisbatan siyosatidan norozi edi. Qolaversa, ular orasida Muzaffarning toʻngʻich oʻgʻli Abdumalikning 1868-yilda otasiga qarshi soʻzlagan nutqini qoʻllab-quvvatlagan Qashqadaryo mangʻitlari ham bor edi. Abdumalik qoʻzgʻoloni kenagas, qoʻngʻirot, saroy kabi oʻzbek qabilalari tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Amir Muzaffar podshoh qoʻshinlari koʻmagi bilangina Shahrisobzni oʻziga boʻysundirdi va Abdumalik tarafdorlarini magʻlub etdi. Abdumalik Xorazmga, soʻngra Hindistonga inglizlar qoʻliga oʻtadi. Oxirgi kunlarini Peshovarda oʻtkazd[7]i.
1868-yil iyulidan to 1885-yil vafotigacha amir Rossiya imperiyasi bilan tinch-totuv munosabatlarni saqlab turdi. Unga bir qator elchixonalar yuborildi: Nosovich, Kostenko va Petrovskiy. Elchilarni qabul qilish marosimlari oʻzbek tilida oʻtkazildi. Marosim ustalari — udaychi: „Xuday Hazrati Amirni Muzafar Mansur-Qilsun“ (yaʼni: Xudo buyuk amirni qudratli va gʻolib qilsin)[8].
Oʻlimi
tahrirAmir Muzaffar 1885-yilda vafot etib, Buxorodagi Ishan Imlo qabristoniga, ota-bobolari qabri yoniga dafn etilgan. Uning oʻrniga amir Amir Abdulahadxon keldi. Ishan Imlo qabristoni Sovet davrida vayron qilingan.
Mukofotlar
tahrir1-darajali Muqaddas Anna ordeni (1881)
Manbalar
tahrir- ↑ „Fergananews.com“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-mart.
- ↑ Istoriya Kazaxstana v persidskix istochnikax. T.2. Almati: Dayk-press, 2005, s.282.
- ↑ Alexander Burnes, Travels into Bokhara being the account of a journey from India to Cabool, Tartary and Persia. Volume II. New Delhi, Madras, Asian educational services, 1992, p.358
- ↑ Donish, A. Puteshestvie iz Buxari Peterburg. Perevod M.Osmanova. Dushanbe. 1960.
- ↑ Malikov A. Strategii po legitimatsii vlasti v Buxarskom emirate (1860-1868) // The scientific heritage, No 104 (2022), s.54-60
- ↑ JOHN SEYLLER, A MUGHAL MANUSCRIPT OF THE „DIWAN“ OF NAWAʼI in Artibus Asiae, Vol. 71, No. 2 (2011), pp. 325—334
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Petrovskiy N. Moya poezdka v Buxaru. // Вестник Европы. — 1873. — № 3.
Adabiyotlar
tahrir- Mirza Abdalazim Sami,Tarix-i salatin-i mangitiyya, M., 1962;
- Traktat Axmad Danisha, Istoriya mangitskoy dinastii, Dushanbe, 1967;
- Aini S., Istoriya mangitskix emirov [Sobraniye sochineniy, t. 6 (v 6 tomax)], M., 1975;
- Fitrat, Amir Olimxonning hukmronlik davri, T., 1992.
- Qahramon Rajabov.
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |