Nizomiddin an-Nisoburiy
Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. |
Nizomiddin Hasan an-Nisoburiy, toʻliq ismi Nizomiddin Hasan ibn Muhammad ibn Husayn Qumi Nishopuriy (vaf. 1328/29) (forscha: نظام الدین حسن نیشاپوری) fors sunniysi [1]. Nizomiddin an-Nisoburiy islom shofiiy, ashʼariy olimi, matematik, astronom, huquqshunos, Qurʼon tafsirchisi va shoir boʻlgan.
| Nizomiddin an-Nisoburiy | |
|---|---|
;_Kashf_Haqa%27iq_Zij_Ilkhani,_signed_%27Abd_al-Mu%27min_bin_Nasrullah_al-Munshi_al-Samarqandi,_Timurid_Iran,_dated_November_1432.jpg) 1432-yilda Temuriylar Eronida yaratilgan an-Nishoburiyning Kashf Haqoiq Zij Ilxoniy asari qoʻlyozma nusxasi | نظام الدین حسن نیشاپوری | |
| Tavalludi | Islom oltin davri |
| Vafoti | 1328/29 |
| Fuqaroligi | Eron |
| Izohlar | |
Oila va taʼlim
tahrirNizomiddin Hasan an-Nisoburiy, uning toʻliq ismi-sharifi – Nizomiddin Hasan ibn Muhammad ibn Husayn Qumi Nishopuriy boʻlgan. Bobosi Qum shahridan boʻlgan nasabnoma maʼlumotlariga koʻra, u Nishopurda tugʻilgan.
Nisoburiyning ilk hayoti va taʼlim davri haqida kam maʼlumotlar mavjud[2]. Ilk taʼlim Nishopur shahrida boʻlgan, biroq keyinchalik u oʻsha paytdagi Ilxoniylar poytaxti Tabrizga koʻchib oʻtgan.
Nisoburiy oʻzi Nosiriddin Tusiyning shogirdi boʻlgan Qutbiddin ash-Sheroziy[2] qoʻlida tahsil olgan va u bilan birga ishlagan. U Maraga rasadxonasining yirik olimlaridan biri boʻlgan.
1304-yilda Nisoburiy Ozarbayjonga keladi; 1306-yilga kelib Ozarbayjonning eng yirik shahri Tabrizda edi[2].
Nisoburiy 1329/1330-yilda, yaʼni Gharāʾib tamomlagan yili vafot etgan[2].
Ishlar
tahrirAstronomiya va matematika
tahrir;_a_commentary_on_Tusi%E2%80%99s_al-Tadhkirah_Fi_%27ilm_al-Hay%27a,_signed_%E2%80%98Ali_bin_Sufi_bin_Ibrahim_Aqhari,_Timurid_Iran,_dated_December_1490.jpg)
Nisoburiy Sharḥ Taḥrīr al‐Majisṭī " ((تفسیر التحریر yozishni boshladi. „Almagestning resenziyasiga sharh“) 1303-yil, Nosiriddin at-Tusiy asariga sharh. Nisoburiy at-Tusiy matnini izohlash bilan birga oʻz natijalari va gʻoyalarini ham qoʻshgan. U ekliptikaning qiyshiqligi haqidagi maʼlumotlarni kiritdi va Venera va Merkuriyning Quyosh boʻylab oʻtishlari kuzatilgan boʻlishi mumkinligini muhokama qildi[2].
Nisoburiyning ikkinchi astronomik asari Kashf‐i ḥaqāʾiq‐i Zīj‐i Īlkhānī " („Ilxoniylar astronomik qoʻllanmasining haqiqatlarini ochib berish“) 1308/1309-yilda tugallangan. Tusiyning zīj sharhi boʻlib, u Sharḥ muhokama qilingan mavzularga, masalan, tungi osmondagi sayyoralarning oʻrni kabilarga qaratilgan[2].
Tavḍīḥ al-Tadhkira, „Tadhkiraning yoritilishi“) Ṭūsiyning at-Tadhkira fīʿilm al-hayʾa („Astronomiyaga oid muqobil modellar“ni oʻz ichiga olgan) asariga sharh boʻlgan. mos, va ekliptikaning qiyshiqligidagi maʼlum oʻzgarishlarni hisobga olgan tushuntirish gʻoyalaridir[2].
Sharḥ va Tawḍīḥ astronomlar uchun emas, balki o'quv dasturi astronomiyani oʻz ichiga olgan talabalar uchun yozilgan[2].
Nisoburiy ham matematikaga oid risola yozgan.
Diniy ishlar
tahrirNisoburiyning eng mashhur asari uning Ghara'ib al-Qur'an wa Ragha'ib al-Furqan (تفسير النيسابوري asaridir, „Tafsirda Qur’on moʻjizalari sharhi“), Tafsir al-Nisaburi " nomi bilan ham tanilgan). Bu Qur’on tafsir, u koʻp joylarda al-Faxr ar-Roziy tafsir yaqindan ergashadi. Asar ilm-fanning din ulamolari uchun ahamiyatini koʻrsatish maqsadida yozilgan. Asar Roziyning ilohiyotchilarga boʻlgan tarafkashligidan farqli oʻlaroq, Nisoburiyning ilmiy maʼlumotlarini aks ettiradi[2].
Nisoburiyning boshqa diniy asarlari:
- Ovqof al-Quron (اوقاف القران);
- Kashf-i Haqoyiq-i Zij-i ilhoni (کشف حقایق زیج ایلخانی, „Faktlarni tushuntirish“), Fors tilida yozilgan Nosiriddin Tusiyning “Zij-i Ilxoniy” sharhi
- Al-Basair fi muxtasar tanqih al-Manazer (البصائر فی مختصر تنقیح المناظر), Ibn Haysamning „al-Manazer“dagi mavzularga oid asari;
- Ibn Hojibning ash-Shofiya haqida Sharh (شرح نظام بر الشافیه);
Shuningdek qarang
tahrir- Faxriddin ar-Roziy
- Shamsiddin as-Samarqandiy
Maʼlumotlar
tahrirManbalar
tahrir- History of Civilizations of Central Asia Bosworth: . Motilal Banarsidass Publishing House, 1992. ISBN 978-81208-1-596-4.
- Al-Dhahabi, Muhammad Husayn. التفسير والمفسرون (ar). Cairo: Maktabat Wahbah, 1997 — 231–236-bet. </ref>
- Morrison, Robert (2007). "Nīsābūrī: al‐Ḥasan ibn Muḥammad ibn al‐Ḥusayn Niẓām al‐Dīn al‐Aʿraj al‐Nīsābūrī". in Thomas Hockey. The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. p. 837. ISBN 9780387310220. http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Nisaburi_BEA.htm. (PDF version)
Qoʻshimcha oʻqish
tahrir- Islom va fan: Nizomiddin al-Nisoburiyning intellektual faoliyati, Robert Morrison, 2007 yil
- (Islom davridagi matematiklarning biografiyalari, 10-17-asrlar, Abulqosim Qurboniy, Tehron, 1996, 2-nashr)