Safiya Sulton (usmonli turkcha: صفیه سلطان; turkcha: Safiye Sultan) Murod III ning Haseki sultoni (Bosh turmush oʻrtogʻi) va Usmonli imperiyasining Volida sultoni, Mehmed III ning onasi va Ahmad I va Mustafo I larning buvisi edi. Safiya, shuningdek , Ayollar Sultonligi deb atalgan davrning taniqli shaxslaridan biri edi. U Usmonli imperiyasida yetti sulton: Sulaymon Sultan, Salim II, Murod III, Mehmed III, Ahmad I, Mustafo I va Usmon II hukmronligi davrida saroy aʼzosi sifatida yashagan.

Safiya Sulton (turkcha: Safiye Sultan)
Volida Sulton
Saltanat 1595-yil 16-yanvar — 1604-yil 26-yanvar
Oʻtmishdoshi Nurbonu Sulton
Davomchisi Handon Sulton
Tugʻilishi 1550-yil
Dukagjin, Albaniya
Vafoti 1619-yil 10-noyabr
Istanbul, Usmonlilar imperiyasi
Dafn etilgan joy
Murod III maqbarasi, Istanbul
Turmush oʻrtogʻi Murod III
Farzandlari



Fon tahrir

Venetsiyalik manbalarga koʻra, Safiya asli alban boʻlib, Dukagjin togʻlarida tugʻilgan. [1]

1563-yilda 13 yoshida uni amakivachchasi, Sulaymon podshohning nabirasi Oysha Sulton va Hurram Sulton yagona qizi Mehrimoh Sulton orqali boʻlajak Murod III ga qul qilib taqdim etadi. [2] Safiya („pok“) nomini hisobga olib, u Murodning (oʻsha paytda Sulton Salim II ning toʻngʻich oʻgʻli) kanizagi boʻldi. 1566-yil 26-mayda u Murodning oʻgʻli, boʻlajak Mehmed III ni dunyoga keltirdi, oʻsha yili Sulton Sulaymon vafot etdi.

Haseki Sulton tahrir

 
Sofiya sultonning turmush oʻrtogʻi Usmonli sultoni Murod III .

1574-yilda Salim II vafot etdi va Murod yangi sulton boʻldi. Safiya bolalari bilan darhol poytaxtga jo‘nab, Murodning yoniga joylashdi. Istanbulga yetib kelgan zahoti Safiya darhol Haseki unvonini va kuniga 800 asper maosh oldi. Biroq uning Istanbuldagi yangi hayoti Murod tomonidan chuqur sevilgan va hurmatga sazovor boʻlgan Nurbonu ularning shaxsiy hayotlarining bir qismi boʻlishini ham anglatardi. Albatta, Nurbanu Valide va haramning boshligʻi sifatida butun saroy va oila ustidan hukmronlik qildi va Safiya qaynona soyasi ostida xaseki boʻlib yashadi. Dastlabki bir necha yil davomida, haramda keskinlik boʻlsa ham, ikki ayol oʻrtasida ochiq-oydin jang boʻlmagan. Biroq Safiya siyosiy hokimiyatni qo‘lga kiritishga intildi, bu esa shahzodalarning onasi sifatida mutlaqo mantiqiy toʻgʻri harakat edi. Biroq Nurbonu Sulton kelinining siyosiy hayotdagi intilishlarini ham, Sulton Murodga taʼsir o‘tkazishga urinishiga qarshilik qildi. Chunki Safiya Nurbonuning oila ustidan hukmronligi va Murod va u orqali o‘z imperiyasi ustidan hukmronlik qilishiga taxdid solgan.

Safiya Murod taxtga kirishidan oldin uning yagona kanizaki boʻlgan va u bir necha yil davomida u bilan munosabatlarini davom ettirgan. Onasi Nurbanu unga sulola[3]manfaati uchun boshqa kanizaklarni olishni maslahat berdi, 1581-yilga kelib bu suloladan faqat bitta merosxo'r, Murod va Safiyaning o'g'li Mehmed omon qolgan. 1583-yilda Nurbonu Safiyani jodugarlar va sehrgarlar yordamida Murodni ojiz qilish va yangi kanizaklar olishiga yo'l qo'ymaslikda aybladi. Bu Safiyaning yaqin do‘stlari va xizmatkorlarining qamoqqa olinishi, surgun qilinishi, qiynoqqa solinishi va qatl etilishi bilan yakunlandi. Murod - jodugarlikka, munajjimlikka ishongan, mish-mishlarga jiddiy ishongan - nihoyat, 1583-yil boshida (hatto 1582-yilda) Safiyani Eski saroyga badarg'a qildi. [4] Murodning singlisi Ismixon unga ikkita go‘zal kanizak sovg‘a qildi va u buni qabul qildi. Ojizlikdan tuzalib, yigirma o‘g‘il va yigirma yetti qizning otasi bo‘ldi.[5]

Venetsiyalik xabarlarga koʻra, Safiya dastlabki achchiqlanishdan keyin oʻz qadr-qimmatini saqlab qolgan va Murodning kanizaklariga hasad qilmagan. U hatto unga koʻproq kanizaklarni sotib oldi va Sultonning minnatdorchiligini oldi. Murodning keyingi yillarida Safiya uning yagona hamrohi bo‘lib qoldi. [6]

Nurbanu vafot etib, Toʻpqopi saroyiga qaytganidan soʻng, Safiya Muroddan hafsalasi pir boʻlgan va faqat hokimiyatni qoʻlga kiritishni oʻylagan edi. Murod barcha masalalarni Safiya bilan muhokama qilardi. U xaseki sifatida taʼsirliedi, Murod taxtga oʻtirganidan keyin bir yildan kamroq vaqt oʻtgach unga berilgan unvon.[7] Jovanni Moro yozganidek 1595-yilda Safiya shahzodaning onasi sifatida ega boʻlgan vakolati bilan u davlat ishlariga vaqti-vaqti bilan aralashadi, ammo oliy hazratlari(sulton) undan har doim maslahat oladi va tinglaydi.


Aynan shu davrda Safiya ham o‘zining bir-biri bilan chambarchas bog‘liq munosabatlar tizimini qurdi va siyosatning har bir burchagiga singib keta boshladi.

Safiya qaynonasiga qanchalik nafratlansa ham, u Venetsiya tarafdori siyosatini davom ettirdi. U, shuningdek, Haseki sifatida Venetsiya manfaatlari uchun Murodning oldida ochiq turdi. U sultonga ko‘p jihatdan taʼsir o‘tkaza olgan bo‘lsa-da, har doim ham voqealarni o‘z didiga ko‘ra shakllantira olmadi. Shunday qilib, masalan, 1593-yilda u Murodni oʻzi yoqtirgan ingliz elchisi foydasiga ishontirishga harakat qildi. Biroq Murod zoʻrgʻa quloq solib, Safiyaning taklifini allaqachon rad etgan edi. Shunday qilib, Murod davrida uning qudrati va taʼsiri kuchayib, ko‘p qiziqish va istaklariga erishsa-da, lekin Sulton unga jiddiy chegaralar ham qo‘ydi.

Murod bilan Safiyaning bir nechta farzandlari bor edi:

  • Mehmed III (1566-yil 26-may — 1603-yil 22-dekabr) otasi Murod III o‘rniga keyingi sulton bo‘ldi;
  • Humashah Sulton (1564-yilda tugʻilgan, Manisa saroyi, Manisa), Safiyaning ehtimol toʻngʻich qizi. Damad Nishar Mustafozoda Mehmed

Poshoga turmushga chiqqan

  • Shahzoda Selim (1567-yil, Manisa - 1595-yil Istanbul,Topkapı saroyi).

Safiya Sultonning 2-ogʼli va 4-farzandi.U 1595-yilda akasi Mehmet lll tomonidan qatl qilingan.

  • Shahzoda Mahmud (1568-yil, Manisa saroyi, Manisa — 1581-yil , Topkapi saroyi, Istanbul, Selim II maqbarasi, Ayasofya masjidida dafn etilgan);
  • Oysha Sulton (1565 — 1605-yil 15-mayda vafot etgan, Mehmed III maqbarasiga dafn etilgan, Ayasofya masjidida dafn etilgan), birinchi marta 1586-yil 20-mayda Damat Ibrohim poshoga turmushga chiqqan, 1602-yil 5-aprelda Damat Yemişchi Hasan Poshoga turmushga chiqqan, uchinchi marta 1600-yil 29-iyunda Damat Güzelce Mahmud Poshoga erga tekkan;
  • Fatma Sulton (1574 — 1620-yilda vafot etgan, Murod III maqbarasi, Ayasofya masjidida dafn etilgan), 1593-yil 6-dekabrda Damat Halil poshoga erga tekkan, 1604-yil dekabrda Xizir Poshoga ikkinchi marta turmushga chiqqan.
  • Mihrimah Sulton (1579-yilda tugʻilgan), 1613- yilda Damad Ahmad Poshoga erga tekkan, keyin Domod Cherkes Mehmed Poshoga erga tekkan;
  • Shehzade Yahyo (1585 — 1649), Chernogoriya grafi Aleksandr sifatida tanilgan;

Valide Sulton (Sulton Ona) tahrir

 
Usmonli sultoni Mehmed III. Safiya sulton 1595-1603 yillarda Mehmed III ning Volida sultoni boʻlgan.

Murod 1595-yilda vafot etgach, Safiya oʻgʻli Mehmedni sulton boʻlishini taʼminladi va u Usmonli tarixidagi eng qudratlilardan biri boʻlgan Volida Sulton boʻldi. 1595-yilda Valide Sulton boʻlgach, ichki va tashqi ishlarda faolroq boʻldi, 1603-yilda oʻgʻli vafot etgunga qadar Usmonli siyosatini oʻzi va oq amaldorlar boshligʻi va enderun boshligʻi Gʻazanfer ogʻa boshchiligidagi partiya belgilab berdi. U oʻgʻlining oʻrniga armiya bilan jiddiy ichki kurashlarga duch kelishi kerak edi. U oʻgʻlining armiyasini boqish uchun shaxsiy hisobidan urush xarajatlari uchun pul berdi.[8]

Safiya Volida Sulton sifatida oʻzi uchun eng yuqori nafaqani tayinladi. Oxir-oqibat, u oʻgʻlining hukmronligining soʻnggi davrida kuniga 3000 asper miqdorida katta nafaqa olgan. Mehmed III 1596-yilda Vengriyadagi Eger yurishiga chiqqanida, onasiga imperiya ustidan katta hokimiyat berdi va uni xazina boshqaruvida qoldirdi. Muvaqqat hukmronlik davrida u oʻgʻlini Istanbul qoziligiga siyosiy tayinlovni bekor qilishga va uning kuyovi Damat Ibrohim Poshoga sadr vazirligiga oʻtkazishga koʻndirgan. U oʻgʻlining 9 yillik hukmronligi davrida hatto hukumatdagi korruptsiyada va muhim va daromadli lavozimlarni taklif qilingan eng yuqori narxda sotishda ayblangan.


 
Istanbul, Eminönü shahridagi Yeni masjidining ichki dizayni. Qurilish Safiya hukmronligi davrida boshlangan.

Safiya 1603-yilda nevarasi Mahmudning qatl etilishida muhim rol oʻynagan. Ingliz elchisining soʻzlariga koʻra, Mahmud „otasini kampir Sulton xonim boshqarib, buvisi davlatni xarobaga keltirganidan, u(Safiya) oʻzining pul orttirish istagidan boshqa hech narsani oʻylamaganidan, onasiga tez-tez nola qilgan“.[9]

Mehmed III oʻrniga 1603 yilda oʻgʻli Ahmad I taxtga oʻtirdi. Uning birinchi muhim qarorlaridan biri buvisini hokimiyatdan mahrum qilish edi — u 1604-yil 9-yanvar, juma kuni Eski saroyga surgun qilindi. Bu uning eri va oʻgʻli orqali 19 yil davom etgan hukmronligining oxiri edi. [10] 1617-yilda Ahmad Ining ukasi Mustafo I sulton boʻlganida, uning onasi Halime Sulton, qaynonasi Safiya hali tirik boʻlsa-da, haqiqiy sulton sifatida 3000 asper oldi. Biroq, Halime oʻgʻlining ikki hukmronligi oraligʻida Eski Saroyga nafaqaga chiqqanida atigi 2000 asper oldi; nafaqaga chiqqanining dastlabki oylarida Safiya tirik edi, ehtimol Eski Saroydagi qo‘shnisi, kuniga 3000 asper olayotgan bo‘lsa, Ahmad I ning Haseki sultoni, Eski Saroyda yashovchi Ko‘sem Sulton ham kuniga 1000 asper olardi. Keyingi barcha sultonlar Safiya naslidan edi.

 
Istanbul, Eminönü shahridagi Yeni masjidi. Qurilish Safiya Sulton tomonidan boshlangan va Mehmed IV ning onasi Turhan Hatice hukmronligi davrida yakunlangan.

Tashqi aloqalar tahrir

Safiya, xuddi Nurbanu singari, Venetsiya tarafdori boʻlgan siyosatni qoʻllab-quvvatlagan, ulardan biri uni senatga „soʻzi har doim oʻtadigan, oʻz soʻziga ega, ishonchli ayol“ deb taʼriflagan.

Safiya Angliya bilan ham yaxshi munosabatlarni saqlab qoldi. U Mehmed III ni Vengriyadagi yurishda ingliz elchisiga hamrohlik qilishga ruxsat berishga koʻndirdi. Uning faoliyatining oʻziga xos jihati shundaki, u Angliya qirolichasi Yelizaveta I bilan shaxsan yozishib, Yelizaveta nomidan sultonga ixtiyoriy ravishda murojaat qilgan. Ikki ayol ham bir-birlariga sovgʻalar berishdi.

 
, Qohira (tashqi koʻrinish)

Masjid al-Malika Safiyya tahrir

 
Masjid al-Malika Safiyya, Misr[11] . (Ichki koʻrinish)

Qohiradagi Al-Malika Safiya masjidi Safiya sharafiga nomlangan[12].

Bolalari tahrir

Safiya Sultonning Murod lll bilan koʻplab farzandlari bor edi.Ammo Safiyaning oʻgʻillarini koʻpi 1581-yilgacha yoki gʻoʻdakligida kasallikdan vafot etgan.

Umuman olganda Safiya Sultonning jami 11 ta farzandi 6 oʻgʻil 5 ta qizi boʻlgan.

Bular :

Sulton Mehmed III 1566 1603 U Murod lll va Safiya Sultonning 1-oʻgʻli.U juda yomon edi.Taxtga oʻtirishi bilan oʻzining 19 ta aka-ukasini, otasining 7 ta homilador joriyalarini va keyinchalik hatto oʻz oʻgʻlini qatl qildirgan.
Humoshoh Sulton 1564 1644 U Murod III va Safiya Sultonning ilk farzandi va 1-qizi.U 2 marta turmushga chiqqan.
Shahzoda Selim 1567 1580 U Murod lll va Safiya Sultonning 2-oʻgʻli.Shahzoda Selim 1595-yilda akasi tomonidan 18 ta akasi bilan birga qatl qilingan.
Shahzoda Sulaymon 1567 1595 U Murod III va Safiya Sultonning 3-oʻgʻli.Shahzoda Selimning ehtimol egizagi.U 1595-yilda akasi Mehmet LLL tomonidan qatl qilingan.
Shahzoda Mahmut 1568 1580 U Murod lll va Safiya Sultonning 4-oʻgʻli.Shahzoda Mahmut 1580-yilda kasallikdan vafot etadi.Bu Safiya Sultonning Eski saroyga ketishiga sababchi boʻladi.
Oysha Sulton 1570 1605 U Murod III va. Safiya Sultonning 2-qizi.U 3 marta turmushga chiqqan.U siyosatga uncha qiziqmasdi.
Fatma Sulton 1571 1620 U Murod lll va Safiya Sultonning 3-qizi.Fatma Sulton 3 marta turmushga chiqqan.Fatma koʻpincha onasining siyosatiga yordam bergan.
Shahzoda Usmon 1573 1574 U Safiya Sultonning bolaligida vafot etgan ogʻillaridan biri.U 1 yoshida kasallikdan vafot etdi.
Mehrimoh Sulton 1579 1625 U Murod III va Safiya Sultonning 4-qizi.2 marta turmushga chiqqan.U siyosatga uncha qiziqmas edi.
Fahriya Sulton 1584 1656 U Murod III va Safiya Sultonning 5-qizi.2 marta turmushga chiqqan.U Murod lll Mehmet lll va Usmon ll davrida Topkapi saroyida yashagan.

Oʻlim tahrir

Lesli Peirce oʻz kitobida Safiya Mustafo I ning ikki hukmronligi oʻrtasida Eski Saroyda nafaqaga chiqqanining birinchi oylarida hali tirik boʻlganligini, bu uning kamida 1621-yilgacha tirik boʻlganligini va vafot etganligini taʼkidlaydi. nabirasi Usmon II davrida. Safiya Murod III qabriga dafn etilgan.

Adabiyotda tahrir

  • Ann Chamberlinning Sofiyasida u Korsarlar tomonidan Konstantinopolga olib ketilgan 14 yoshli venetsiyalik zodagon qiz sifatida tasvirlangan.
  • Keti Xikmanning Safiya Sultonning ingliz savdogar bilan o‘zaro munosabatlari va haramdagi ingliz asirligi haqidagi hikoyasi haqida so‘zlab beruvchi "Kushchi darvozasi " filmida u muhim qahramon sifatida namoyon bo‘ladi. U qanday qilib Albaniya togʻlaridagi vatanidan haramga tushib qolgani haqida batafsil tushuntirishni koʻrsatadi.
  • 2011-yilgi " Muhteşem Yüzyıl " serialida „Yosh Safiya Sulton“ rolini turk aktrisasi Gözde Turker ijro etgan.
  • 2015-yilgi " Muhteşem Yüzyıl: Kösem " serialida Safiya Sulton obrazini turk aktrisasi Hulya Avşar ijro etgan.

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. Peirce 1993, p. 94: "Murad's favorite was Safiye, a concubine said to be of Albanian origin from the village of Rezi in the Ducagini mountains.".
  2. Pedani 2000, p. 11.
  3. Peirce 1993, p. 95. Pedani 2000, p. 13. Peirce 1993, p. 94. Peirce 1993, p. [1].
  4. Pedani 2000.
  5. Peirce 1993, p. 240. Peirce 1993, p. 202. Ioanna Iordanou, Venice's Secret Service: Organizing Intelligence in the Renaissance Peirce 1993, pp. 242–243.
  6. Peirce 1993.
  7. Peirce 1993, p. 231. Börekçi 2009, p. 23. Michael, Michalis N.; Kappler, Matthias; Gavriel, Eftihios (2009). Archivum Ottomanicum. p. 187. Peirce 1993, pp. 128. Alderson 1956, Table XXXI et seq..
  8. Peirce 1993, p. 223. Peirce 1993, p. 226. Peirce 1993, p. 219. Peirce 1993, p. 228.
  9. Andrea 2007, p. 13. Peirce 1993, p. 225. Peirce 1993, p. 242.
  10. Börekçi 2009.
  11. „Photo by alimahmoud177“. Photobucket. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.
  12. „Masjid al-Malika Safiyya | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2016-yil 19-fevral.

Adabiyotlar tahrir

  • •Alderson, A. D. (1956). The Structure of the Ottoman Dynasty. Oxford: Clarendon.
  • •Andrea, Bernadette (2007). Women and Islam in Early Modern English Literature. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-12176-7.
  • •Börekçi, Günhan (2009). „Ahmed I“. In Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (eds.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-6259-1.
  • •Jardine, L. (2004). „Gloriana Rules the Waves: Or, the Advantage of Being Excommunicated (And a Woman)“. Transactions of the Royal •Historical Society. 6 (14): 209-222. doi:10.1017/S0080440104000234.
  • •Mitchell, Colin P. (2011). New Perspectives on Safavid Iran: Empire and Society. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-99194-3.
  • •Pedani, M. P. (2000). „Safiyeʼs Household and Venetian Diplomacy“. Turcica. 32: 9-32. doi:10.2143/TURC.32.0.460.
  • •Peirce, Leslie Penn (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Studies in Middle Eastern History. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507673-8.