Vikipediya

Vittorio Erspamer

Vittorio Erspamer (1909-yil 30-iyul - 1999-yil 25-oktyabr) italiyalik farmakolog va kimyogar bo'lib, oltmishdan ortiq yangi kimyoviy birikmalarni, xususan, serotonin va oktopaminni aniqlash, sintez qilish va farmakologik tadqiqotlari bilan tanilgan.

Vittorio Erspamer
Tavalludi 1909-yil,30-iyul
Vafoti 1999-yil,25-oktabr
Fuqaroligi Italiya va Italiya qirolligi

Hayoti tahrir

Erspamer 1909-yilda Italiya shimolidagi Trentino munitsipaliteti Malosko shahridagi Val di Non kichik qishlog'ida tug'ilgan.[1] U Trentodagi Rim-katolik arxeparxiyasida maktabda o'qigan va keyin Pavia shahriga ko'chib o'tgan va u erda Ghislieri kollejida tahsil olgan va 1935-yilda tibbiyot va jarrohlik yo'nalishini tamomlagan. Keyin u 1361-yilda tashkil etilgan Evropaning eng qadimgi universitetlaridan biri bo'lgan Pavia universitetida anatomiya va fiziologiya bo'yicha dotsent lavozimini egalladi. 1936-yilda u Berlin universiteti qoshidagi Farmakologiya institutida tahsil olish uchun stipendiya oldi. 1939 yilda Italiyaga qaytgach, u Rimga ko'chib o'tdi va u erda farmakologiya professori lavozimini egalladi. Rimda uning tadqiqotlari diqqat markazida giyohvand moddalarga aylandi va u o'zining o'tmishdagi biologik tajribasidan hayvon to'qimalaridan ajratilgan birikmalarga e'tibor qaratdi. 1947-yilda Bari universitetining tibbiyot fakultetida farmakologiya professori bo'ldi. 1955-yilda u Parma universitetining tibbiyot fakultetida farmakologiya professori lavozimini egallash uchun Baridan Parmaga ko'chib o'tdi. Erspamer birinchi italiyalik farmakologlardan biri bo'lib, samarali ilmiy tadqiqotlar kimyo va farmatsevtika sanoati bilan aloqa o'rnatishdan foyda ko'rishini tushundi. 1950-yillarning oxirida u Farmitalia kompaniyasida kimyogarlar bilan hamkorlikni yo'lga qo'ydi. Hamkorlik nafaqat u ajratib olgan va farmakologik jihatdan tavsiflangan yangi molekulalarning tuzilishini tahlil qilish, balki ushbu kimyoviy moddalar va ularning sintetik analoglarini keyingi sanoat sintezi uchun ham foydali bo'ldi.[2]

Farmitaliyadan olingan mablag'lar tufayli, yillar davomida Erspamer butun dunyodan dengiz organizmlarining besh yuzdan ortiq turlarini, jumladan, amfibiyalar, qisqichbaqalar, dengiz anemonlari va boshqa turlarni to'pladi. Shu maqsadda u ko'p vaqtini sayohatlarda o'tkazdi va hamkasblari orasida ekspeditsiyalarga puxta tayyorgarlik ko'rishi va geografiya bilimi bilan mashhur edi. Butun dunyo miqyosidagi kuzatuvlardan foydalanib, u dunyoning turli xil amfibiya turlari o'rtasidagi geofilogenetik korrelyatsiya nazariyasini ishlab chiqdi, bu nazariya ularning terisidagi peptidlar va aminlarni tahlil qilishga asoslangan edi.[2]

Erspamerning tadqiqot faoliyati 60 yildan ortiq davom etdi va oltmishdan ortiq yangi kimyoviy birikmalar, ayniqsa polipeptidlar va biogen aminlar, shuningdek, ba'zi alkaloidlarni ajratish, identifikatsiyalash, sintez qilish va farmakologik o'rganishga olib keldi. Ushbu birikmalarning aksariyati hayvonlardan, asosan amfibiyalardan ajratilgan. 50-yillarning oxirlarida uning tadqiqotlari peptidlarga o'tdi. Rim universiteti Tibbiy farmakologiya instituti laboratoriyalarida u amfibiyalar va mollyuskalardan ellikdan ortiq yangi bioaktiv peptidlarni ajratib oldi. Ular Evropa va Shimoliy Amerikadagi boshqa laboratoriyalarda ko'plab tadqiqotlar mavzusiga aylandi. 1979-yilda u Markaziy va Janubiy Amerikadagi daraxt qurbaqalarining Phyllomedusa turiga xos opioid peptidlariga e'tibor qaratdi. Bulardan mahalliy hindular oʻzlarining “ovchilar” sifatidagi jasoratlarini oshirish va oʻzlarini “yengilmas” his qilishlari uchun boshlash marosimlarida qoʻllashgan. Ular bu qurbaqalarning terisidan eyforik va og'riq qoldiruvchi ta'sirga olib keladigan sekretsiyalarni qo'llashdi. Erspamer tomonidan o'rganilgan peptidlar opioid retseptorlarining funktsional rolini tavsiflash uchun zarur bo'ldi.[2]

Erspamer 1984-yilda yosh chegaralari tufayli ma'muriy lavozimlardan nafaqaga chiqdi, ammo 1999-yilda Rimda o'limigacha tadqiqot va yozishni davom ettirdi. Uning oxirgi, tugallanmagan sharhi hamkorlari tomonidan yakunlandi va 2002-yilda nashr etildi[3] Hayoti davomida u ikki marta Nobel mukofotiga nomzod bo'lgan.[2]

Erspamer o'zining uzoq yillik hamkasbi (kamida 1962[4] -1999[3] ) Giuliana Falconieri Erspamer[1] bilan turmush qurgan, u 2009 yilda uning xotirasiga bag'ishlangan seminar tashkil qilgan qo'mita a'zolaridan edi[5]

Muhim kashfiyotlar tahrir

1933-1934-yillar oralig'ida, hali kollej talabasi bo'lganida, Erspamer o'sha paytda odatda qo'llanilmaydigan diazoreaksiyalar, Vud lampasi va floresan mikroskopiya kabi ilg'or usullardan foydalangan holda enterokromaffin hujayralarining gistokimyoviy xarakteristikalari bo'yicha o'zining birinchi ishini nashr etdi.[2] 1935-yilda u enteroxromaffin hujayralaridan tayyorlangan ekstrakt ichak to'qimasini qisqarishini ko'rsatdi. Boshqa kimyogarlar bu ekstraktda adrenalin borligiga ishonishgan, ammo ikki yildan so'ng Erspamer bu avval noma'lum kimyoviy modda, amin ekanligini ko'rsatib, uni enteramin deb atagan.[2] 1948-yilda Klivlend klinikasidan Maurice M. Rapport, Arda Grin va Irvin Peyj qon zardobida vazokonstriktor moddani topdilar va bu qon tomir tonusiga ta'sir qiluvchi sarum agenti bo'lgani uchun ular uni serotonin deb nomladilar.[6] 1952-yilda enteramin serotonin bilan bir xil modda ekanligi ko'rsatildi.[7] Yana bir muhim kimyoviy modda, shuningdek, amin, Erspamer tomonidan 1948-yilda sakkizoyoqning tupurik bezlarida topilgan va shuning uchun u oktopamin deb nomlangan.[8][9]

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 Vittorio Erspamer, Società Italiana di Farmacologia (in Italian)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Negri L (2006). "Vittorio Erspamer (1909–1999)" (Italian) (PDF (67 Mb)). Med Secoli 18 (1): 97–113. PMID 17526278. Archived from the original on 2011-07-22. https://web.archive.org/web/20110722035018/http://www.histmed.it/medicina%20nei%20secoli/documents/Medicina_18_1_000.pdf. Qaraldi: 2011-01-13. Vittorio Erspamer]]
  3. ↑ 3,0 3,1 Severini, C.; Improta, G; Falconieri-Erspamer, G; Salvadori, S; Erspamer, V (2002). "The Tachykinin Peptide Family". Pharmacological Reviews 54 (2): 285–322. doi:10.1124/pr.54.2.285. PMID 12037144. 
  4. ↑ V. Erspamer; G. Falconieri Erspamer (1962). "Pharmacological actions of eledoisin on extravascular smooth muscle". Br J Pharmacol Chemother 19 (2): 337–54. doi:10.1111/j.1476-5381.1962.tb01198.x. PMID 19108168. PMC 1482136. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1482136. 
  5. ↑ Workshop In Memory of Vittorio Erspamer (Wayback Machine saytida 2016-03-03 sanasida arxivlangan), University of Rome, 2009
  6. ↑ "Serum vasoconstrictor, serotonin; isolation and characterization". J. Biol. Chem. 176 (3): 1243–51. 1948. PMID 18100415. https://archive.org/details/sim_journal-of-biological-chemistry_1948-12_176_3/page/1243. 
  7. ↑ "Distribution of 5-hydroxytryptamine (serotonin, enteramine) in the wall of the digestive tract". J. Physiol. 119 (2–3): 352–62. 1953. doi:10.1113/jphysiol.1953.sp004850. PMID 13035756. PMC 1392800. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1392800. 
  8. ↑ Carl C. Pfeiffer International Review of Neurobiology, Volume 19, Academic Press, 1977, ISBN 0-12-366819-0, p. 194
  9. ↑ Erspamer, V., Active substances in the posterior salivary glands of Octopoda. 2. Tyramine and octopamine (oxyoctopamine) (1948). "Active Substances in the Posterior Salivary Glands of Octopoda. II. Tyramine and Octopamine (Oxyoctopamine).". Acta Pharmacologica et Toxicologica 4 (3–4): 224–247. doi:10.1111/j.1600-0773.1948.tb03345.x.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vittorio_Erspamer&oldid=3763086" dan olindi