Xiva minoralari
Xiva minoralari – 1968-yildan boshlab shahar qoʻriqxonasining bir qismiga aylangan tarixiy meʼmoriy obidalar yigʻindisi. Xiva ichida qurilgan Ichan qal’a majmuasi 1990-yilda UNESCO tomonidan 543-raqamli Butunjahon yodgorliklar roʻyxatiga kiritilgan. Minoralar shahar chiroyining ramzi sanaladi[1][2].
Xorazm minoralari | |
|---|---|
| minoralar | |
| Mamlakat | Oʻzbekiston |
| viloyat | Xiva |
| Qachondan beri minoralar | 1968-yildan |
| Rasmiy til(lar)i | oʻzbekcha |
| Telefon kodi | +998 |
Islom Xoʻja minorasi
tahrirIslom Xoʻja minorasi – 1910-yilda Isfandiyorxon vaziri Islomxoʻja tomonidan qurdirilgan. Meʼmori Xudaybergan Xoʻjadir[3]. Yahyo Gʻulomovning yozishicha, bu Xivaning eng goʻzal minorasidir[4].
Minoralar zanjiri kenglik yoʻnalishida
tahrirXivaning besh minorasi bir chiziqda (sharq-gʻarb, Quyosh yoʻnalishi boʻyicha) bir-biridan taxminan 200 m masofada joylashgan. Bular Minorai Polvonqori, Minorai Said Niyoz Sholikorboy, Minorai Juma Masjidi, Minorai Kalta Minor va Minorai Shayx Qalandar Bobolardir[2][5].
- XIX asr oxiri va XX asr boshlariga oid Palvon qori minorasi Dishan-Qalʻaning tashqi darvozasining yaqinida, shu nomdagi madrasa yonida joylashgan. Minora oʻzining gʻayrioddiy silindrsimon shakli orqali tashrif buyuruvchilar eʼtiborini oʻziga tortib keladi.
- Minora Said Niyoz Sholikarbay – 1842-yilda Said Sholikarbay savdogar tomonidan Olloqulixon madrasasi qoshida masjid bilan birgalikda Palvon-Darvozasi yonida Dishan-Qal’ada qurilgan[5].
- Juma masjidi minorasi – XVII asrda qulab tushgan oʻrta asr minorasidir. 1788—1790-yillarda Juma masjidi bilan birgalikda qayta qurilgan[6]. Ushbu minora hukmdor Avaz-Inoq (1790—1804) va ulugʻ Abdurrahmon Mixtariylarning fotihasi bilan qurilgan. Yodgorlik XX asrning 70—80-yillari boshlarida meʼmor Sanochkin loyihasi boʻyicha qayta tiklangan.
- Kalta minor – Muhammad Aminxon (1852—1853) madrasasida muhtasham inshoot (ehtimol, Oʻrta Osiyodagi eng baland minora sifatida qurilishi moʻljallangan) sifatida Muhammad Aminxon tomonidan 1855-yilda qurila boshlangan. Ichan-qal’aning gʻarbiy qismida joylashgan (Ota darvoza darvozasidan kiraverishning oʻng tomonida) va oʻsha yili xon vafotigacha qad rostlagan[7].
- Shayx qalandar bobo majmuasi – XIX asr oxiri, Shakalandar bobo madrasasi va maqbara majmuasi tarkibiga kirgan.
Ichan-qal’aning boshqa minoralari
tahrir- Murod-Toʻra minorasi – XVIII asr oxirida Hasan Murod Qushbegi masjidi majmuasi ichida qurilgan yodgorlik hisoblanadi (xon qorovullari boshligʻi Hasan Murod Qushbegi nomi bilan atalgan).
- Chillya-Ovliya minorasi – Tosh Hovli saroyi yonidagi Uch-Ovliya maqbarasi binolari majmuasining bir qismidir[8].
Dishan Qal’aning boshqa minoralari
tahrir- Bikanjon-Bika minorasi – 1884-yilda Bikanjon-Bika maqbarasi yaqinida XVI asrda qurilgan.
- Abdal bobo minorasi – XVIII asrda Abdal bobo maqbarasi yaqinida masjidli majmua sifatida qurilgan.
- Muhammad Maram minorasi (1903) – Muhammad Mahram madrasasi va masjidi bilan kompleksda qurilgan.
- Turt Shaffaz minorasi (1855 yoki 1885) – Abdullaxon tomonidan sardoba, suzish havzasi, masjid va hokazolarni oʻz ichiga olgan jamoat binolari majmuasi tarkibida qurilgan[9]. Maʼlumki, majmua 1885-yilda Muhammad Rahimxon II davrida kengaytirilgan boʻlib[6], baʼzi manbalarda bu sana minora qurilgan sana sifatida koʻrsatilgan.
Xivada boshqa minoralar
tahrirXiva minoralari meʼmorchiligining xususiyatlari
tahrirMinoralar ansamblining bir qatorda joylashganligidan tashqari, Xiva minoralarining boshqa xususiyatlari ham mavjud. Minora va madrasa, masjidning katta assimetrik chiqib turuvchi gumbazli zali joylashgan burchak joylashuvi oʻziga xosdir (Kaltaminor, Islomxoʻja minorasi, Shayx qalandar bobo va boshqalar)[10].
Shuningdek qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ "Mojeyko I. V. „7 i 37 chudes“. Izd. 2‑e ispr. i dopoln.": Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturi izdatelstva „Nauka“; Moskva; 1983
- ↑ 2,0 2,1 I. Azimov Xarakternie osobennosti tvorchestva zodchix xivi[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X
- ↑ Gulyamov, str. 35.
- ↑ Gulyamov, str. 35.
- ↑ 5,0 5,1 Arapov A. V. Istoricheskie pamyatniki Uzbekistana: Tashkent, Samarkand, Buxara, Xiva, Shaxrisyabz. – Tashkent: SMI-ASIA, 2014. ISBN 978-9943-17-071-1
- ↑ 6,0 6,1 A. RAXMANOV. K ISTORIChYeSKOY TOPOGRAFII XIVI XVI—XX VYeKOV[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X
- ↑ Gulyamov, str. 34.
- ↑ Mankovskaya L., Bulatova V. Pamyatniki zodchestva Xorezma. Tashkent, 1978
- ↑ Tort Shalbaz (Wayback Machine saytida 2016-03-08 sanasida arxivlangan) (angl.)
- ↑ M. A. YuSUPOVA MYeDRYeSYe XIVI I BUXARI: EVOLYuTsIYa, OBЩNOST I OSOBYeNNOSTI ARXITYeKTURNIX ShKOL[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X