Adilcevaz
Adilcevaz (armancha: Արծկէ, kurdcha: Elcewaz[1]) – Turkiyaning Bitlis viloyati tarkibidagi xuddi shu nomdagi tumanning shahar va tuman markazi hisoblanadi. Shahar Van koʻli boʻyida joylashgan. Shahar hokimi AKPdan Necati Gürsoydir[2].
Adilcevaz | |
|---|---|
 | |
| 38°48′22.43″N 42°44′47.87″E / 38.8062306°N 42.7466306°E | |
| Mamlakat | Turkiya |
| Viloyat | Bitlis (viloyat) |
| Hukumat | |
| Ismoil Demir | |
| Maydon | 1,505 km2 (581 kv mi) |
| Aholisi | 30 376 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3:00 |
| Pochta indeks(lar)i | 13500 |
|
| |
Urartuliklar tomonidan qurilgan mashhur Kef qal’asi Adilcevaz yaqinida joylashgan[3]. Moʻjizalar monastiri Adilcevazdan 2,18 mil shimoli-gʻarbda, Van koʻlining shimolidagi tepaliklarda bunyod etilgan.
Tarixi
tahrirAbbosiylar xalifaligi, keyin esa Saljuqiylar imperiyasi davridagi oʻrta asrlardagi Adiljevaz shahri koʻl boʻyidagi tik tepalik ustida va uning atrofida joylashgan edi[4]. Bu davrga oid shahar devorlarining baʼzi qismlari hozirgacha koʻrinib turibdi[4]. XV asrdagi Qoraqoʻyunlu hukmdori Jahonshoh nomini koʻrsatuvchi yozuv eski shaharning gʻarbiy darvozasida yozilgan, biroq u „devorlarga koʻp hissa qoʻshgan boʻlmasa kerak“ – ular saljuqiylar davridan oldin qurilgan va keyin qayta taʼmirlangan, bu tax. 1231-1243-yillar Saljuqiylar hukmronligi davrida sodir boʻlgan[4]. XIV yoki XV asrlarga oid kichik masjid bu hududda hozirgacha saqlanib qolgan yagona binodir[4]. Devorlardan tashqarida, asosan janubda, hozir suv ostida qolgan shahar atrofi hududi ham mavjud[4]. Mazkur aholi yashaydigan hudud izolyatsiya qilingan, chunki suv sathining koʻtarilishi uni bu nuqtada orolga aylantirgan[4].
Oʻrta asrlarning oxirlarida suv sathi yana koʻtarildi va janubdagi shahar atrofi hududlari keyinchalik Usmonlilar davridagi Ulu Cami qurilgan hudud atrofidagi tekis yerlar foydasiga tashlandi[4]. Ehtimol, XVI asrning oxirlarida, Usmonli masjidi qurilganida, janubiy orol ham suv ostida qolgan boʻlgan[4]. Qadimgi devor bilan oʻralgan hudud „endi shahar markazi sifatida yashashga yaroqsiz hisoblangan“, bu yerda hali ham baʼzi uylar bor saqlanib qolgan[4]. Ehtimol, toʻqqiz gumbazli Usmonli masjidi shaharning siljishini ragʻbatlantirish uchun emas, balki aks ettirish uchun qurilgan boʻlishi mumkin, shahar atrofidagi koʻpchilik, qurilishidan oldin koʻchirilgan[4]. Taxminan oʻsha davrga oid yana bir yodgorlik yaqin atrofdagi Koxoz qishlogʻidagi (rasmiy nomi Yolçatı) hozirda asosan vayronaga aylangan xonlik hududidir[4]. Xon mahalliy darajada Sulaymon I ning 1548-yillarda Safaviylarga qarshi yurishi paytida Adilcevazning sanjak beyi boʻlgan Zal Poshoga (vaf. 1580) tegishli, ammo buni tasdiqlovchi boshqa arxeologik yoki matniy dalillar mavjud emas[4].
Soʻnggi asrlarda Adilcevaz yana eski Usmonli shahar markazidan hozirgi manziliga koʻchirildi[4]. 1800-yillarning oxirlarida sodir boʻlgan zilzila suv toshqini keltirib chiqardi, bu koʻl qirgʻogʻidagi koʻplab uylarni vayron qildi, ehtimol bu ikkinchi siljishga ham hissa qoʻshgan boʻlishi mumkin[4]. 1879-yildagi hisobda aytilishicha, kichik eski masjid endi ibodat joyi sifatida ishlatilmay qoʻyilgan; keyinchalik esa u don saqlash uchun foydalamillgan[4]. Oʻshandan buyon u jiddiy qayta tiklanishga muhtoj holatga kelib qolgan[4].
1979-yilda TA Sinclair „Adilcevazda faqat yomon mehmonxonalar“ borligini yozgan[4].
Qoʻshni mahallalar
tahrir- Akyazı
- Akçıra
- Aygırgölü
- Aşağısüphan
- Bahçedere
- Cihangir
- Dizdar
- Erikbağı
- Esenkıyi
- Göldüzü 38°49′03″N 43°01′14″E / 38.81750°N 43.02056°E
- Gölüstü
- Gümüşdüven
- Harmantepe
- Heybeli
- Karakolköy
- Karaşeyh
- Karşıyaka
- Kavuştuk 38°49′N 43°04′E / 38.817°N 43.067°E
- Kömürlü
- Mollafadıl 39°01′N 42°58′E / 39.017°N 42.967°E
- Sefasahil
- Yarımadakoyü38°52′N 43°09′E / 38.867°N 43.150°E
- Yolçati
- Yukarısüphan 38°49′32″N 42°51′37″E / 38.82556°N 42.86028°E
- Yıldızköy
- Çanakyayla 38°49′32″N 42°51′37″E / 38.82556°N 42.86028°E
- Örentaş
- İpekçayır
Manbalar
tahrir- ↑ Adem Avcıkıran. Kürtçe Anamnez Anamneza bi Kurmancî (tr, ku), 2009 — 55 bet. 2019-yil 17-dekabrda qaraldi.
- ↑ „Bitlis Adilcevaz Seçim Sonuçları - 31 Mart 2019 Yerel Seçimleri“. www.sabah.com.tr. Qaraldi: 2020-yil 19-may.
- ↑ Bryce, Trevor. The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: From the Early Bronze Age to the Fall of the Persian Empire (en). Taylor & Francis, 2009 — 6 bet. ISBN 978-0-415-39485-7.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 Sinclair, T.A.. Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume I. London: Pindar Press, 1987 — 275-6 bet. ISBN 0-907132-32-4. 2022-yil 20-mayda qaraldi.