Aqtoʻbe

Aqtoʻbe
qoz. Ақтөбе
	Gerb
Mamlakat	Qozogʻiston
Viloyat	Aqto'be viloyati
Koordinatalari	50°16′N 57°13′E / 50.267°N 57.217°EKoordinatalari: 50°16′N 57°13′E / 50.267°N 57.217°E
Akim	Umarov Yerhan Bulatjanovich
Asos solingan	1869
Qachondan beri shahar	1880
Maydoni	235 km²
Rasmiy tili	qozoqcha
Aholisi	↗ 377,520 nafar (2014)
Zichlik	1606 kishi/km²
Aglomeratsiya	421 740
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+7 7132
Pochta indeksi	030000
Avtomobil kodi	D, 04
Rasmiy sayti	link

Aqtoʻbe shahri (qozoqcha: Ақтөбе) — Qozogʻiston Respublikasining Aqtoʻba viloyatidagi shahar, viloyat markazi^[4]. Respublikaning shimoli-garbida, Ilek daryosining (Ural tarmogʻi) chap sohilida, Orenburg — Toshkent temir yoʻl yoqasida joylashgan. Avtomobil va havo yoʻllarining muhim tuguni. Shahar 1869-yilda Oqtoʻba (Oqtepa) qalʼasi sifatida vujudga kelgan. 1891-yildan shahar. Rossiyaning Orenburg viloyati bilan, Qozogʻistonning Gʻarbiy Qozogʻiston, Atirau, Qoʻstanoy, Qiziloʻrda va Mangʻistov viloyatlari bilan chegaradosh. Aqto'be viloyatining markazi. Shaharda 300 mingdan ziyod aholi istiqomat qilishadi. Shaharda 3 oliy oʻquv yurti, teatr, 2 muzey mavjud^[5].

Aqto'be shahri

AholisiTahrirlash

Shahar aholisi koʻp millatli hizoblanadi. Shaharda 2012-yilgi maʼlumot boʻyicha 367,220 kishi istiqomat qilishadi. Aholining milliy tarkibi quyidagicha^[6]:

qozoqlar — 68,72 %
ruslar — 19,58 %
ukrainlar — 5,69 %
tatarlar — 2,21 %
olmonlar — 0,92 %
beloruslar — 0,35 %
koreyslar — 0,34 %
moldavanlar — 0,26 %
ozarbayjonlar — 0,23 %
chechenlar — 0,20 %
oʻzbeklar — 0,15 %
bulg'orlar — 0,14 %
boshqirdlar — 0,14 %
armanlar — 0,12 %

TarixiTahrirlash

Shahar 1869-yil 28-mayda Oqtoʻba (Oqtepa) qalʼasi sifatida vujudga kelgan. Shaharning qurulishi boshlanishini Peterburgning „Birjeviye vedomosti“ gazetasi bunday yozadi: „… Aqtoʻbe qamaliga Yelek daryosining chap tarafida Yelek himoyasidan 180 verst, Orenburg-Qazali karvon yoʻliga yaqin, Qargʻali daryosining tarmogʻidagi Ilinka stansiyasidan 170 verst uzoqlikda yer tanlab olindi. Qurulish hozirning oʻzida boshlanib ketdi, Yelek uezd boshqarmasini kuzgacha koʻchirish koʻzlanmoqda“^[7].

Aqtoʻbeni rivojlantirishning bosh rejasi 1881-yili qabul qilindi.

1880-yil Aqtoʻbeda ilk marotaba aholi sanogʻi oʻtkazildi, aholi soni 409 kishini tashkil qildi. Ular 38 uyda yashashdi va uning 5 uyi daraxtdan, 33 uyi somon gʻishtdan qurulgan edi.

Aqtoʻbeda birinchi maktab 1884-yil barpo etilddi. Birinchi „Triumf“ sinematogrofi 1910-yildan boshlab faoliyat yuritdi.

1901-yili birinchi marta Toshkent va Orenburgni Aqtoʻbe orqali bogʻlovchi temir yoʻl qurulishi boshlandi.

SanoatiTahrirlash

Qozogʻistonning yirik iqtisodiy va madaniy markazi. Ferroqotishma va xrom birikmalari zavodlari, mashinasozlik (rentgen apparatlari va qishloq xoʻjaligi mashinasozligi zavodlari), yengil va oziq-ovqat sanoatlari korxonalari (goʻsht va sut kombinatlari, tegirmon, elevator, trikotaj, mebel va tikuvchilik fabrikalari), „Aktyubinskkimyoplastmass“ ishlab chiqarish birlashmasi bor. Qurilish materiallari ham ishlab chiqariladi.^[8]