Candaroğulları bekligi
Candaroğulları bekligi (turkcha: Candaroğulları Beyliği) — 1291—1461-yillar orasida Onadoʻlida hukm surgan turk-islom bekligi. Koʻniya sultonligining zaiflashishidan foydalangan Şemsettin Yaman Candar Kastamonu va ushbu hududga tutash yerlarni oʻz hokimiyati ostiga olib, 1291-yilda Candaroğulları bekligiga asos soldi.
| Candaroğulları bekligi turkcha: Candaroğulları Beyliği | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 Beklekning eng porloq davridagi chegaralari | |||||||
| Poytaxti | Eflani (1291-1309) Kastamonu (1309-1398) Sinop (1398-1461) | ||||||
| Til(lar)i | Turk tili | ||||||
| Dini | Islom | ||||||
| Boshqaruv shakli | Mutlaq monarxiya | ||||||
| Sulola | Saltuklular | ||||||
| Bek | |||||||
| - 1291—?(ilk) | Şemsettin Yaman Candar | ||||||
| - 1461—1461 (soʻngi) | Kızıl Ahmed Bey | ||||||
| Tarix | |||||||
| - 1291 | Şemsettin Yaman Candar beklikka asos soldi | ||||||
| - 1461 | Usmonlilar imperiyasi tarafidan bosib olindi | ||||||
.svg){kind=small}
Candaroğulları bekligi tarixda kuchli flot tuza olgani bilan oʻz oʻrniga ega. Usmonlilar imperiyasi beklikni oʻziga qoʻshib olgandan soʻng, oʻz flotini yanada kuchli holatga keltirdi. Kastamonuning Kure tumanidagi mis konlari beklik Usmonli imperiyasiga qoʻshilishidan oldin ham, qoʻshilganidan keyin ham Usmonli imperiyasining toʻp ishlab chiqarish markazlaridan biri boʻlgan.
Tarixi tahrir
Beklikka Hulokuiylar davlati xoni Geyhatu tarafidan Eflani Şemseddin Yaman Candarga iqto sifatida berilishi natijasida 1291-yilda asos solingan.
Yaman Candardan keyin taxtga kelgan Süleyman Paşa Sinop va Kastamonuni fath etib, bekligi hududini yanada kengaytirdi.
Usmonlilar sultoni Boyazid I Yildirim Onadoʻlidagi birlikka erishish yoʻlida Candaroğullarıning hududlarini katta qismini egallab oldi. Beklik faqat Sinop hududlarida oʻz mustaqilligini saqlab qoldi.
1402-yilda roʻy bergan Anqara jangidan soʻng, Amir Temur hokimiyatini tan oldi va Temuriylar imperiyasiga tobe boʻldi. Bu sodiqlikning qarshiligida Amir Temur Candaroğullarıning eski hududlari İsfendiyar Beyga beradi. Bu orqali beklik Kastamonu ustidan yana nazorat oʻrnatadi.
Kemâleddin İsmâil Bey taxtga oʻtirganida Kızıl Ahmed Bey isyon etdi va beklikning tanazzuliga yoʻl ochdi. 1461-yilda Mehmed II Fotih Trabzon yurishini boshlashdan oldin, Candaroğulları bekligi hududini butunlay Usmonlilar imperiyasi tarkibiga qoʻshib oldi. Shu tariqa beklik tugatildi.
XV asr oʻrtalarida Sinop, Candaroğulları va Qora dengizning eng mustahkam qalʼalaridan biri boʻlib, mish-mishlarga koʻra, shaharda 400 ta toʻp boʻlgan; qal’ada 10 ming soqchi va 2 ming toʻpchi saqlangan. Shahar portida Candaroğullarıga tegishli 900 tonnalik kema mavjud boʻlib, oʻsha davrda Usmonlilar imperiyasi hali bu hajmdagi kemaga ega boʻlmagan edi va Kemâleddin İsmâil Beyga oid boʻlgan bu kema keyinchalik Usmonlilarning kemalariga oʻrnak vazifasini bajargan va shu nusxadagi kemalar yasalgan[1].
Beklikning Kastamonu-Sinop hududlari Usmonlilar imperiyasi tomonidan tugatilganiga qaramasda, Çankırı shahrida İsfendiyar Beyning oʻgʻli Kasim oʻlimiga qadar (1464) ushbu hududda hukmronlik qilgan[2]. Bu hudud 1417-yilda Mehmed I tarafidan unga berilgan[3].
Candaroğulları hukmdorlari tahrir
| Tartib | Bek | Hukmdorlik yili | Izohlar |
|---|---|---|---|
| 1 | Şemseddin Yaman Candar | 1291-1309 | Ilk hukmdor. 1291-92-yillar orasida taxtga chiqqan. |
| 2 | Süleyman Paşa | 1309— 1340[4] | Ibn Battuta Süleyman Paşa davrida beklik hududiga sayohat uyushtirgan. Süleyman Paşa beklikka Kastamonu, Sinop va Safranboluni qoʻshib, beklik hududini kengaytirgan. Ammo ushbu davrda beklik hali hamon Hulokuiylar davlati taʼsirida boʻlgan. |
| 3 | İbrahim Bey I | 1340-1345[5] | U 1339, 1340 yoki 1341-yillarda taxtga oʻtirgan deb taxmin qilinadi. U otasiga qarshi isyon koʻtarib, taxtga oʻtirgan.[6] |
| 4 (?) | Yakup Bey | 1345-1346 | Uning bek boʻlgan-boʻlmagani, agar bek boʻlgan boʻlsa, qancha vaqt hukmronlik qilgani aniq emas.[7] |
| 5 | Emir Adil Bey | 1346-1361 | Genuya va Venetsiya koloniyalari birinchi marta shu davrda koʻrilgan.[8] |
| 6 | Kötürüm Bâyezid | 1361-1385 | Taxtga oʻtirishini xohlagan oʻgʻli Iskandar ikkinchi oʻgʻli Sulaymon tomonidan oʻldirilganida, Kötürüm Bayezid Sulaymonning ikki farzandi, bir qiz va bir oʻgʻlini yaʼni, oʻz nabiralarini oʻldirdi.[9] |
| 7 | Süleyman Paşa II | 1385-1392 | Ukasi Iskandarni oʻldirgandan soʻng, Murat Hüdavendigar homiyligida taxtga oʻtirdi va Kosovodagi Birinchi jangda askar yuborib, Usmonlilarga yordam berdi.[10] |
| 8 | İsfendiyar Bey | 1385-1440 | Usmonlilar imperiyasi va Amir Temur bilan qilgan munosabatlari orqali yodda qolgan. Bu vaqtda Candaroğulları nomi oʻrniga İsfendiyaroğullarıdan ham foydalanilgan[11] |
| 9 | İbrahim Bey II | 1440-1443 | 3 yillik bekligi davrida muhim biror-bir voqea sodir boʻlmagan. |
| 10 | İsmâil Bey | 1443-1461 | Uning hukmronligi davrida Candaroğulları bekligi ilm-fan markaziga aylangan.[3] |
| 11 | Kızıl Ahmed Bey | 1461-1461 | Beklikning eng oxirgi beki.[12][13] |
| Beklikning Çankırı hududi beklari | |||
| Kasım Bey | 1417[14]-1464[2] | İsfendiyar Beyin oʻgʻli Kasım Bey Mehmed Çelebi taqdim etgan hududda 1464-yil vafotiga qadar hukmdorlik qilgan. | |
Candaroğulları shajarasi tahrir
| Alp Arslon | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şemseddin Yaman Candar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yakup Bey | Süleyman Paşa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Emir Adil Bey | Ibrahim | Alı | Coban | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mahmud Bey | Kötürüm Bâyezid | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qizi | İsfendiyar Bey | Iskandar | Süleyman Paşa II | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kara Yahya | Ture Hatun | Qizi eri — Murod I | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Xizir | İbrahim Bey II xotini — Seljuk Hatun, Mehmed Ining qizi | Murod | Kasim xotini — Mehmed Ining qizi (1425 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kaya Bey | Iskandar (Mirza Bey) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Xadija Halima Hatun) eri — Murod II (1425) | Yusuf | Ismail xotini — Murod II ning qizi | Kızıl Ahmed Bey | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hasan 1451-yil oʻlgan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Abduljalil Bey | Yahya Bey | Hasan Bey | Mirza Mehmed pasha xotini — Fatma Sultan дочь Boyazid II ning qizi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Musa pasha | Mustafa Paşa | Şemsi Ahmed Paşa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Manbalar tahrir
- ↑ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1947). a.g.e, II (1988 bas.), syf. 50.
- ↑ 2,0 2,1 „Tarihi bir yanlış daha düzeltildi“ (Wayback Machine saytida 2020-06-06 sanasida arxivlangan). Sabah. 17 Kasım 2011. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020
- ↑ 3,0 3,1 Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1947). a.g.e, I (1988 bas.), syf. 88.
- ↑ Yücel, Yaşar (1980). a.g.e, syf. 57.
- ↑ Yücel, Yaşar (1980). a.g.e, syf. 66.
- ↑ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1937). a.g.e, (2019 bas.), syf. 124.
- ↑ Yücel, Yaşar (1980). a.g.e, syf. 67.
- ↑ Yücel, Yaşar (1980). a.g.e, syf. 68.
- ↑ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1937). a.g.e, (2019 bas.), syf. 126.
- ↑ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1947). a.g.e, I (1988 bas.), syf. 84.
- ↑ Yaman, Talat Mümtaz (1935). a.g.e, syf. 95.
- ↑ Yeni Rehber Ansiklopedisi 4, Türkiye Gazetesi, 1993. s. 275 Andoza:Tr
- ↑ Yücel, Yaşar (1980). a.g.e, syf. 117.
- ↑ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1937). a.g.e, (2019 bas.), syf. 131.
Adabiyotlar tahrir
- Akram A. I.. The Sword of Allah: Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns. Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-597714-9. (ingl.)
- Alderson A. D.. The Structure of the Ottoman Dynasty. Oxford: Clarendon Press, 1956. (ingl.)
- Arvas E. Candaroğulları Beyliği’nin İktisadî Yapısına Genel Bir Bakış(turk.) // Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi. — 2020. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2651-3935.
- Eliacik M. Tercüme ile şerhin iç içe bulunmasi:Şemsi paşa’nin manzum VikâyeTercümesi (turkcha) : Turkish studies. — 2009. — Vol. 4/6. — Andoza:Бсокр.
- Hammer J.. Büyük Osmanlı Tarihi (10 Cilt). Üçdal Neşriyat, 2013 — 7—8 bet. ISBN 9789752904712. (turk.)
- Karakök T., Demir H. „About Social And Cultural Life In Sinop In The Period Of Candarid Principality (1322 – 1461)“,. Edebiyat - Kültür Ve Tarih Araştırmaları. Istanbul: Hiperyayin, 2020 — 39—42 bet. ISBN 978-605-281-969-2.
- Xato:
|sarlavha=andozasida parametr koʻrsatilmagan {{publikatsiya}}. — Vol. 20. — P. 267—288. - Keçiş M. Manuel Palaiologos'un Mektuplarında Sultan Yıldırım Bayezid ve Osmanlılar // The Journal of Academic Social Science Studies. — 2013. — Vol. 6 (3). — P. 301—320.
- Günal Z. „Candaroğulları Beyliği“,. Anadolu Beylikleri, İslam Tarihi ve Medeniyeti. Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti., 2018 — 159—172 bet. ISBN 9786052375495.
- Stavrides T.. The Sultan of vezirs: the life and times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453—1474). Brill, 2001 — 449 bet. ISBN 90 04 12106 4. (ingl.)
- Tektaş N.. Katledilen Şehzadeler. artcivic, 2009. ISBN 9786054337279.
- Uzunçarşılı İ. H. „Candar oğulları“,. Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969 — 121—147 bet.
- Zachariadou E. A. I. Bayezid ve Kadı Burhaneddin Arasındaki Çekişmede II. Manuel Palaiologos (Manuel II Palaeologos on the strife between Bayezid I and Kadi Burhan al-Din Ahmed)(turk.) // Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. — 1980. — Vol. 43, Andoza:Бсокр. — P. 471—481.
- Zachari̇adou E. Pakhymeres’e Göre Kastamonu’da “Amourioi” Ailesi(turk.) // Tarih İncelemeleri Dergisi. — 2001. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0257-4152.
- Zachari̇adou E. Pachymeres on the "Amounioi” of Kastamonu(ingl.) // Byzantine and Modern Greek Studies. — 1977. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0257-4152.