Islom adabiyoti

Islom adabiyoti (arab. الأدب الإسلامي, al-adabu-al-islamiy) – diniy va intellektual xususiyatlar bilan uygʻunlashgan musulmon xalqlari vakillari tomonidan yaratilgan adabiyotni belgilash uchun ishlatiladigan atama^[1] . Atama nafaqat arab tilidagi, balki fors, turkiy va boshqa tildagi, soʻzlashuvchilari musulmon sanalgan xalqlarning asarlarni oʻz ichiga oladi.

Tarihi

Qosim, Ali Boboning akasi. Maksfild Parrish tomonidan yaratilgan.

Islom adabiyotining asosi Qur’on – musulmonlar uchun muqaddas kitob boʻlib, u nafaqat arablar, balki keyinchalik islomni qabul qilgan boshqa xalq-elatlar uchun ham ilhom bulogʻiga aylanadi. Qur’on „Allohning kalomi“ sifatida adabiy nafosatning eng oliy koʻrinishlariga aylanib, butun islom madaniyati va adabiyotining asosiga aylanib, ayniqsa arab adabiyotida oʻziga xos mavqega erishdi^[1] .

Diniy adabiyot

Qur’ondan tashqari, islom diniy adabiyotlari roʻyxatiga Muhammad paygʻambarning hayoti haqidagi koʻplab hadislar – anʼanalar toʻplamlari kiradi. Muhammad paygʻambar davrida Qur’on oyatlari va hadislarini aralashtirib yuborishdan qoʻrqib, uning soʻzlarini yozib olishni dastlab Muhammadning oʻzi taqiqlagan edi, ammo keyin bu taqiq bekor qilindi va baʼzi sahobalari uning soʻzlarini, amal-harakatlarini yozib olishni boshladilar va buni maʼqullaydi, lekin bu tizimli xususiyatga ega emas edi, chunki Qur’on va hadislarni ogʻzaki yetkazish amalda qoʻllanilmoqda edi. Shu tufayli dastlabki kunlarda bu vahiylar faqat uning sahobalari va shogirdlari xotirasida saqlanib qolgan. Hadislarni yozishni birinchi boʻlib Muhammad paygʻambarning sahobalaridan boʻlgan buyuk Imom Ibn Shihob az-Zuhriy deb hisoblaydi .

Sunniylar orasida eng muhim va sahih hadis toʻplamlari oltita kitobdan iboratdir (Kutubi sitta):

Muhammad al-Buxoriyning „Sahih“ hadislar toʻplami.
Muslim ibn al-Hajjojning „Sahih“ hadislar toʻplami.
Abu Dovudning „ Sunan“ hadislar toʻplami.
Abu Iso at-Termiziyning „Jomeʼ“ hadislar toʻplami.
Ibn Mojaning „Sunan“ hadislar toʻplami.
An-Nasoiyning „ Sunan“ hadislar toʻplami.

Sunniy hadis toʻplamlaridan farqli oʻlaroq, shia muhaddislari oʻzlarining kitoblarini yozdilar, ulardan eng muhimi „Toʻrt kitob“ hisoblanadi:

Al-Kulainiyning " Al-Kafi " hadislar toʻplami.
Ibn Bobovay as-Saduqning " Man la yahduruhu-l-faqih " hadislar toʻplami.
Muhammad at-Tusiyning " Tahzib al-ahkam " hadislar toʻplami.
Muhammad at-Tusiyning " Al-Istibsor „ hadislar toʻplami.

Badiiy adabiyot

Eng mashhur islomiy fantastika asari “Ming bir kecha ertaklari" boʻlib, u Fors malikasi Shahrazodaning koʻplab ertaklaridan iborat.

Shuningdek, afsonaviy Eronning qahramonlik tarixidan hikoya qiluvchi Eron xalq dostoni Firdusiyning " Shohnoma "si ham katta shuhrat qozongan.

Ibn Tufayl va Ibn an-Nafis falsafiy romanning asoschilaridir. Ibn Tufayl arab tilida birinchi badiiy roman " Hay ibn Yaqzon "ni yozgan (lotincha: Philosophus Autodidactus) Abu Homid al-Gazzoliyning „ Faylasuflarning nomuvofiqligi“ kitobiga javoban. Keyin Ibn an-Nafis Ibn Tufaylni rad etib, " Ar-Risola al-Komiliya " (lotincha: Theologus Autodidactus).

Islom adabiyotining tarkibiy qismlari asosan islomga asoslangan madanyatga ega xalqlarning adabiyotlaridir:

Arab adabiyoti
Eron adabiyoti:
- Fors adabiyoti
- Kurd adabiyoti
Turkiy:
- Turk adabiyoti
- Ozarbayjon adabiyoti
- Oʻzbek adabiyoti
Indoneziya adabiyoti :
- Yava adabiyoti
Janubiy Osiyo:
- Bengal adabiyoti
- Pokiston adabiyoti
- Urdu adabiyoti
- Kashmir adabiyoti
- Sind adabiyoti
- Gujarati adabiyoti
Somali adabiyoti

Taʼsiri

Ibn Tufaylning „Philosophus Autodidactus“ lotin tiliga tarjimasi 1671-yilda Покок, Эдуард [Эдуардом Пококом младшим; Edward Pococke] tomonidan tayyorlangan edi (ing. Edvard Pokok ) keyin esa 1708-yilda Saymon Okli tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan. Keyinchalik bu tarjimalar ingliz tilidagi birinchi roman sifatida qabul qilingan Daniel Defoning "Robinzon Kruzosiga" ilhom berdi^[2]^[3]^[4].

Italiya adabiyotining eng buyuk asari hisoblangan Dante Aligyerining „ Ilohiy komediya“ si islom esxatologiyasiga oid asarlarning bevosita yoki bilvosita taʼsiri ostida yozilgan^[5].

Shekspirning " Tit Andronik ", " Venetsiyalik savdogar " va " Otello " kabi asarlarida mavr qahramonlari mavjud. Bu asarlar 17-asrda qirolicha Yelizaveta davrida Marokashdan kelgan bir necha Moorish delegatsiyasi tomonidan ilhomlantirilgan.

Ilovalar

↑ ^1,0 ^1,1 Islamic art, literature and culture 2010.
↑ Nawal Muhammad Hassan (1980), Hayy bin Yaqzan and Robinson Crusoe: A study of an early Arabic impact on English literature, Al-Rashid House for Publication.
↑ Cyril Glasse (2001), New Encyclopedia of Islam, p. 202, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0190-6.
↑ Amber Haque (2004), „Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists“, Journal of Religion & Health 43 (4): 357—377 [369].
↑ I. Heullant-Donat and M.-A. Polo de Beaulieu, "Histoire d’une traduction, " in Le Livre de l'échelle de Mahomet, Latin edition and French translation by Gisèle Besson and Michèle Brossard-Dandré, Collection Lettres Gothiques, Le Livre de Poche, 1991, p. 22 with note 37.

Adabiyotlar

Исламское искусство, литература и культура. Нью-Йорк: Britannica Educational Publishing, 2010. ISBN 978-1-61530-097-6.

[FOOTNOTEIslamic_art,_literature_and_culture2010-1] 1,0 ^1,1 Islamic art, literature and culture 2010.

[2] Nawal Muhammad Hassan (1980), Hayy bin Yaqzan and Robinson Crusoe: A study of an early Arabic impact on English literature, Al-Rashid House for Publication.

[3] Cyril Glasse (2001), New Encyclopedia of Islam, p. 202, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0190-6.

[Amber-4] Amber Haque (2004), „Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists“, Journal of Religion & Health 43 (4): 357—377 [369].

[Heullant-5] I. Heullant-Donat and M.-A. Polo de Beaulieu, "Histoire d’une traduction, " in Le Livre de l'échelle de Mahomet, Latin edition and French translation by Gisèle Besson and Michèle Brossard-Dandré, Collection Lettres Gothiques, Le Livre de Poche, 1991, p. 22 with note 37.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]