Islom adabiyoti

Islom adabiyoti (arab. الأدب الإسلامي, al-adabu-al-islamiy) - diniy va intellektual xususiyatlar bilan uyg`unlashgan musulmon xalqlari vakillari tomonidan yaratilgan adabiyotni belgilash uchun ishlatiladigan atama^[1] . Atama nafaqat arab tilidagi, balki fors, turkiy va boshqa tildagi, so'zlashuvchilari musulmon sanalgan xalqlarning asarlarni o'z ichiga oladi.

Tarihi tahrir

Qosim, Ali Boboning akasi. Maksfild Parrish tomonidan yaratilgan.

Islom adabiyotining asosi Qur'on - musulmonlar uchun muqaddas kitob bo'lib, u nafaqat arablar, balki keyinchalik islomni qabul qilgan boshqa xalq-elatlar uchun ham ilhom bulog`iga aylanadi. Qur’on “Allohning kalomi” sifatida adabiy nafosatning eng oliy ko‘rinishlariga aylanib, butun islom madaniyati va adabiyotining asosiga aylanib, ayniqsa arab adabiyotida o‘ziga xos mavqega erishdi^[1] .

Diniy adabiyot tahrir

Qur'ondan tashqari, islom diniy adabiyotlari ro'yxatiga Muhammad payg'ambarning hayoti haqidagi ko'plab hadislar - an'analar to'plamlari kiradi. Muhammad payg`ambar davrida Qur'on oyatlari va hadislarini aralashtirib yuborishdan qo'rqib, uning so'zlarini yozib olishni dastlab Muhammadning o'zi taqiqlagan edi, ammo keyin bu taqiq bekor qilindi va ba'zi sahobalari uning so'zlarini, amal-harakatlarini yozib olishni boshladilar va buni ma'qullaydi, lekin bu tizimli xususiyatga ega emas edi, chunki Qur'on va hadislarni og'zaki yetkazish amalda qo`llanilmoqda edi. Shu tufayli dastlabki kunlarda bu vahiylar faqat uning sahobalari va shogirdlari xotirasida saqlanib qolgan. Hadislarni yozishni birinchi bo'lib Muhammad payg'ambarning sahobalaridan bo'lgan buyuk Imom Ibn Shihob az-Zuhriy deb hisoblaydi .

Sunniylar orasida eng muhim va sahih hadis to'plamlari oltita kitobdan iboratdir (Kutub as-sitta):

Muhammad al-Buxoriyning “Sahih” hadislar to`plami.
Muslim ibn al-Hajjojning “Sahih” hadislar to`plami.
Abu Dovudning “ Sunan” hadislar to`plami.
Abu Iso at-Termiziyning "Jome`" hadislar to`plami.
Ibn Mojaning "Sunan" hadislar to`plami.
An-Nasoiyning “ Sunan” hadislar to`plami.

Sunniy hadis to'plamlaridan farqli o'laroq, shia muhaddislari o'zlarining kitoblarini yozdilar, ulardan eng muhimi "To'rt kitob" hisoblanadi:

Al-Kulainiyning " Al-Kafi " hadislar to`plami.
Ibn Bobovay as-Saduqning " Man la yahduruhu-l-faqih " hadislar to`plami.
Muhammad at-Tusiyning " Tahzib al-ahkam " hadislar to`plami.
Muhammad at-Tusiyning " Al-Istibsor " hadislar to`plami.

Badiiy adabiyot tahrir

Eng mashhur islomiy fantastika asari "Ming bir kecha ertaklari" bo'lib, u Fors malikasi Shahrazodaning ko'plab ertaklaridan iborat.

Shuningdek, afsonaviy Eronning qahramonlik tarixidan hikoya qiluvchi Eron xalq dostoni Firdusiyning “ Shohnoma ”si ham katta shuhrat qozongan.

Ibn Tufayl va Ibn an-Nafis falsafiy romanning asoschilaridir. Ibn Tufayl arab tilida birinchi badiiy roman " Hay ibn Yaqzon "ni yozgan (lotincha: Philosophus Autodidactus) Abu Homid al-Gazzoliyning " Faylasuflarning nomuvofiqligi" kitobiga javoban. Keyin Ibn an-Nafis Ibn Tufaylni rad etib, “ Ar-Risola al-Komiliya ” (lotincha: Theologus Autodidactus).

Islom adabiyotining tarkibiy qismlari asosan islomga asoslangan madanyatga ega xalqlarning adabiyotlaridir:

Arab adabiyoti
Eron adabiyoti:
- Fors adabiyoti
- Kurd adabiyoti
Turkiy:
- Turk adabiyoti
- Ozarbayjon adabiyoti
- O'zbek adabiyoti
Indoneziya adabiyoti :
- Yava adabiyoti
Janubiy Osiyo:
- Bengal adabiyoti
- Pokiston adabiyoti
- Urdu adabiyoti
- Kashmir adabiyoti
- Sind adabiyoti
- Gujarati adabiyoti
Somali adabiyoti

Ta'siri tahrir

Ibn Tufaylning "Philosophus Autodidactus" lotin tiliga tarjimasi 1671-yilda Покок, Эдуард [Эдуардом Пококом младшим; Edward Pococke] tomonidan tayyorlangan edi (ing. Edvard Pokok ) keyin esa 1708-yilda Saymon Okli tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan. Keyinchalik bu tarjimalar ingliz tilidagi birinchi roman sifatida qabul qilingan Daniel Defoning "Robinzon Kruzosiga" ilhom berdi^[2]^[3]^[4].

Italiya adabiyotining eng buyuk asari hisoblangan Dante Aligyerining “ Ilohiy komediya” si islom esxatologiyasiga oid asarlarning bevosita yoki bilvosita ta’siri ostida yozilgan^[5].

Shekspirning " Tit Andronik ", " Venetsiyalik savdogar " va " Otello " kabi asarlarida mavr qahramonlari mavjud. Bu asarlar 17-asrda qirolicha Yelizaveta davrida Marokashdan kelgan bir necha Moorish delegatsiyasi tomonidan ilhomlantirilgan.

Ilovalar tahrir

↑ ^1,0 ^1,1 Islamic art, literature and culture 2010.
↑ Nawal Muhammad Hassan (1980), Hayy bin Yaqzan and Robinson Crusoe: A study of an early Arabic impact on English literature, Al-Rashid House for Publication.
↑ Cyril Glasse (2001), New Encyclopedia of Islam, p. 202, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0190-6.
↑ Amber Haque (2004), «Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists», Journal of Religion & Health 43 (4): 357—377 [369].
↑ I. Heullant-Donat and M.-A. Polo de Beaulieu, "Histoire d’une traduction, " in Le Livre de l'échelle de Mahomet, Latin edition and French translation by Gisèle Besson and Michèle Brossard-Dandré, Collection Lettres Gothiques, Le Livre de Poche, 1991, p. 22 with note 37.

Adabiyotlar tahrir

Исламское искусство, литература и культура. Нью-Йорк: Britannica Educational Publishing, 2010. ISBN 978-1-61530-097-6.

[FOOTNOTEIslamic_art,_literature_and_culture2010-1] 1,0 ^1,1 Islamic art, literature and culture 2010.

[2] Nawal Muhammad Hassan (1980), Hayy bin Yaqzan and Robinson Crusoe: A study of an early Arabic impact on English literature, Al-Rashid House for Publication.

[3] Cyril Glasse (2001), New Encyclopedia of Islam, p. 202, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0190-6.

[Amber-4] Amber Haque (2004), «Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists», Journal of Religion & Health 43 (4): 357—377 [369].

[Heullant-5] I. Heullant-Donat and M.-A. Polo de Beaulieu, "Histoire d’une traduction, " in Le Livre de l'échelle de Mahomet, Latin edition and French translation by Gisèle Besson and Michèle Brossard-Dandré, Collection Lettres Gothiques, Le Livre de Poche, 1991, p. 22 with note 37.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]