Vikipediya

Koʻmir qazib olish

(Ko'mir qazib olishdan yoʻnaltirildi)

Koʻmir qazib olish – bu yerdan koʻmir qazib olish jarayoni. Koʻmir oʻzining energiyaga boy tarkibi uchun qadrlanadi va 1880-yillardan boshlab elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun keng foydalaniladi. Poʻlat va sement sanoatida temir rudasidan temir olish va sement ishlab chiqarish uchun yoqilgʻi sifatida koʻmir ishlatiladi. Birlashgan Qirollikda va Janubiy Afrikada koʻmir koni va uning tuzilmalari „chuqur“ deb ataladi. Avstraliyada „koʻmir“ odatda yer osti koʻmir koniga ishora qiladi.

Richlands, Virjiniya, AQSh yaqinidagi konda koʻmir qafasdan chiqib ketayotgan koʻmir konchilari (1974)
Amerika Qoʻshma Shtatlarining Vayoming shtatida yer usti koʻmir qazib olish
Belgiyaning Frameries shahridagi koʻmir koni

Soʻnggi yillarda koʻmir qazib olishda odamlar tunnel qazish va koʻmirni qoʻlda qazib olishdan tortib yirik ochiq va uzun devorli shaxtalargacha koʻplab oʻzgarishlarga duch keldi. Koʻmirni Ushbu miqyosda qazib olish uchun draglinlar, yuk mashinalari, konveyerlar, gidravlik domkrat va qirqim mashinalaridan foydalanish talab etiladi.

Koʻmir qazib olish sanoati uzoq vaqtdan beri mahalliy ekotizimlarga jiddiy salbiy ekologik taʼsir koʻrsatadi. Mahalliy jamoalar va ishchilar salomatligiga taʼsir qiladi va yomon havo sifati, iqlim o'zgarishi kabi global ekologik inqirozlarga katta hissa qoʻshadi. Shu sabablarga koʻra, koʻmir global energiya iqtisodiyotining turli qismlaridan bosqichma-bosqich chiqarib yuborilgan birinchi fotoalbom yoqilgʻilardan biri boʻldi.

Rim davridan beri koʻmir tashish uchun kemalar ishlatilgan.

Ekstraksiya qilish usullari tahrir

Koʻmir qazib olish usullari yer osti, yoki yer usti turlariga boʻlinadi. Bundan tashqari, koʻmir qatlamining qalinligi va geologiyasi, kon usulini tanlashda muhim omil boʻlib xizmat qiladi. Yer usti konlari uchun koʻmir qazib olishning eng tejamli usuli elektr belkurak yoki tortish chizigʻidir. Yer osti konlarini qazib olishning eng tejamli shakli uzun devorli yoʻl boʻlib, u koʻmir qatlamining uchastkalari boʻylab oʻtadigan karbid bitli ikkita aylanuvchi barabandan foydalanishni oʻz ichiga oladi. Yer usti va osti konlaridan olingan koʻmirlarni koʻmir tayyorlash zavodida yuvish kerak boʻladi. Texnik va iqtisodiy maqsadga muvofiqligi quyidagilardan kelib chiqib baholanadi: hududiy geologik sharoitlar; ortiqcha yuk xususiyatlari; koʻmir qatlamining uzluksizligi, qalinligi, tuzilishi, sifati va chuqurligi; topografiya (ayniqsa, balandlik va qiyalik); iqlim; yerga egalik qilish, chunki u qazib olish va foydalanish uchun yerlarning mavjudligiga taʼsir qiladi; sirtdagi drenaj naqshlari; yer osti suvlari sharoitlari; mehnat va materiallarning mavjudligi; tonnaj, sifat va maqsad boʻyicha koʻmir sotib oluvchi talablar; va kapital qoʻyilmalarga qoʻyiladigan talablar.

Yer usti va chuqur yer osti konlarini qazish, qazib olishning ikkita asosiy usuli hisoblanadi. Qazib olish usulini tanlash, birinchi navbatda, koʻmir qatlamining chuqurligi, zichligi, ortiqcha yuki va qalinligiga bogʻliq; Yer sirtga nisbatan taxminan 55 m (180 ft) dan kam chuqurlikda boʻlsa, odatda koʻmir yer ustidan qazib olinadi. 

 
Kolumbiyadagi Cerrexon koʻmir konida koʻmir ortilgan yuk mashinalari

Koʻmir qatlamlari yer yuzasiga yaqin boʻlganda, koʻmirni ochiq usulda qazib olish usullaridan foydalangan holda qazib olish tejamkor boʻlishi mumkin. Ochiq koʻmir qazib olish yer osti usullariga qaraganda koʻmir konining koʻproq qismini qayta tiklaydi. Ushbu qazib olish usulida portlovchi moddalar birinchi navbatda qazib olinadigan maydonning sirtini yoki ortiqcha qatlamini yorib oʻtish uchun ishlatiladi. Keyin ortiqcha yuk draglinlar yoki yuk mashinasida olib tashlanadi. Koʻmir qatlami ochilgandan soʻng, u burgʻulash, sindirish bilan yaxshilab qazib olinadi. Keyin koʻmir, koʻmir tayyorlash zavodiga yoki toʻgʻridan-toʻgʻri ishlatiladigan joyga tashish uchun katta yuk mashinalari yoki konveyerlarga yuklanadi[1].

Yer ostida qazib olish tahrir

 
Kley okrugidagi koʻmir yuvish zavodi, Kentukki, AQSh

Koʻmir qatlamlarining koʻpchiligi ochiq usulda qazib olish uchun juda chuqur hisoblanib, yer osti qazib olishni talab qiladi, bu usul hozirda jahon koʻmir qazib olishning qariyb 60 foizini tashkil qiladi[1]. Chuqur qazib olishda ustun yoki bord usuli boʻylab oldinga siljiydi, ustunlar va yogʻochlar esa shaxta tomini maxkamlash uchun qoldiriladi. 

 
Remote Joy HM21 Uzluksiz konchi yer ostida ishlatiladi

Ishlab chiqarish tahrir

 
Qoʻngʻir koʻmir koni, Ichki Moʻgʻuliston, Xitoy
 
Qoʻngʻir koni, Viktoriya, Avstraliya
 
Turli mamlakatlarning tarixiy koʻmir qazib olish sxemasi

Koʻmir 50 dan ortiq mamlakatlarda tijorat maqsadida qazib olinadi. 2019-yilda 7,921 million tonna (Mt) koʻmir qazib olindi, bu 1999-yildan buyon 20 yil ichida 70 foizga koʻpdir. 2018-yilda qoʻngʻir koʻmirning (qoʻngʻir koʻmir) jahon ishlab chiqarishi 803,2 million tonnani tashkil etdi, Germaniya 166,3 million tonna bilan dunyodagi eng yirik ishlab chiqaruvchi. Xitoy, ehtimol, qoʻngʻir koʻmirni ishlab chiqarish boʻyicha aniq maʼlumotlar mavjud boʻlmasa-da, dunyodagi ikkinchi yirik ishlab chiqaruvchi va qoʻngʻir koʻmir isteʼmolchisi hisoblanadi[2][3].

Koʻmir qazib olish Osiyoda eng tez oʻsdi, Yevropada esa pasaydi. 2011-yildan beri jahonda koʻmir qazib olish barqaror boʻlib, Yevropa va AQShda pasayish Xitoy, Indoneziya va Avstraliyadagi oʻsishlar bilan qoplanadi[4]. Koʻmir qazib oluvchi eng yirik davlatlar:

2019-yil uchun umumiy koʻmir qazib olish smetasi
Mamlakat Ishlab chiqarish[5].
Xitoy 3,692 Mt
Hindiston 745 Mt
Qoʻshma Shtatlar 640 Mt
Indoneziya 585 Mt
Avstraliya 500 Mt
Rossiya 425 Mt
Janubiy Afrika 264 Mt
Germaniya 132 Mt
Qozogʻiston 117 Mt
Polsha 112 Mt

Koʻmirning asosiy qismi ishlab chiqarilgan mamlakatda qoʻllaniladi, toshkoʻmirning 16 foizi eksport qilinadi. 

Iqtisodiy taʼsir tahrir

Global miqyosda koʻmir qazib olish sanoatning ijtimoiy va iqtisodiy taʼsirining katta qismini jamlagan[6]. Global miqyosda sanoatda bevosita 7 milliondan ortiq ishchi ishlaydi, bu esa millionlab bilvosita ish oʻrinlarini yaratadi[6]. Dunyoning koʻplab qismlarida ishlab chiqaruvchilar koʻmirning eng yuqori choʻqqisiga chiqdi, chunki global iqtisodiyot iqlim oʻzgarishini hal qilish uchun koʻmir kabi qazib olinadigan yoqilgʻidan voz kechmoqda. 2020-yilgi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, adolatli oʻtishning bir qismi sifatida koʻmir qazib olish boʻyicha koʻplab ish oʻrinlarini almashtirish uchun ushbu geografiyalarda qayta tiklanadigan energiya sanoatida ish oʻrinlari yaratilishi mumkin

2018 yil Xitoy, Hindiston, AQSh va Avstraliya uchun koʻmir qazib olish, zaxiralar, konchilar va asosiy koʻmir ishlab chiqaruvchi hududlar. Birgalikda bu mamlakatlar global yillik koʻmir qazib olishning 70% ni tashkil qiladi. Ushbu jadval har bir mamlakatning koʻmir qazib olishning 85% dan ortigʻiga mas’ul boʻlgan eng koʻp koʻmir ishlab chiqaruvchi viloyatlar/shtatlar boʻlgan yurisdiktsiyalarni oʻz ichiga oladi. [7]
Mamlakat Koʻmir qazib olish (million tonna) Koʻmir zahiralari (million tonna) Koʻmir konchilari (ming) Eng koʻp ishlab chiqaruvchi viloyatlar yoki shtatlar milliy ishlab chiqarish %
Xitoy 3349 138 819 6110 Shansi, Ichki Moʻgʻuliston, Shensi, Anxuy, Heilongjiang, Shinjon, Shandong, Xenan, Guychjou 90%
Hindiston 717 97 728 485 Chhattisgarh, Jharkhand, Orissa, Madhya Pradesh, Telangana 85%
Qoʻshma Shtatlar 701 250 916 52 Vayoming, Gʻarbiy Virjiniya, Pensilvaniya, Illinoys, Kentukki, Texas, Montana, Indiana, Shimoliy Dakota 90%
Avstraliya 478 144 818 50 Yangi Janubiy Uels, Kvinslend, Viktoriya 99%

Zamonaviy kon tahrir

 

Texnologik taraqqiyot bugungi kunda koʻmir qazib olishni har qachongidan ham samaraliroq qildi. Texnologiyani kuzatib borish va koʻmirni iloji boricha samarali qazib olish uchun zamonaviy konchilik xodimlari yuqori malakaga ega boʻlishi va murakkab, zamonaviy asbob-uskunalardan foydalanish boʻyicha yaxshi tayyorgarlikka ega boʻlishi kerak. Koʻpgina ishlar toʻrt yillik universitet darajasini talab qiladi. Kompyuter bilimlari sanoatda ham juda qadrlanadi, chunki mashinalar va xavfsizlik monitorlarining aksariyati kompyuterlashtirilgan. 

Havo sifatini kuzatish uchun murakkab sensorli uskunalardan foydalanish keng tarqalgan boʻlib, koʻpincha " konchilarning kanareykalari " deb ataladigan kanareykalar kabi mayda hayvonlardan foydalanishni almashtirdi[8].

Xavfsizlik tahrir

 
Farmington koʻmir konida sodir boʻlgan falokatda 78 kishi halok boʻldi. Gʻarbiy Virjiniya, AQSh, 1968-yil.

Tarixiy jihatdan, koʻmir qazib olish juda xavfli faoliyat boʻlib kelgan. Birgina AQShda 1900-yildan beri 104 895 koʻmir konchi halok boʻlgan,[9] oʻlim holatlarining 90 foizi 20-asrning birinchi yarmida sodir boʻlgan. 1907-yilda 3242 kishi vafot etdi, bu tarixdagi eng yomon yil; 2020-yilda beshta inson halok boʻlgan[10].

 
Konchilar muntazam ravishda spirometri yordamida koʻmir changiga taʼsir qilish darajasini bilish mumkin.

Oʻpkaning surunkali kasalliklari, masalan, pnevmokonioz (qora oʻpka) bir vaqtlar konchilarda keng tarqalgan boʻlib, yashash davomiyligining qisqarishiga olib keldi. Baʼzi togʻ-kon sanoati mamlakatlarida qora oʻpka hali ham keng tarqalgan boʻlib, har yili AQShda qora oʻpkaning 4000 ta yangi holatlari (har yili ishchilarning 4 foizi) va Xitoyda har yili 10 000 ta yangi holatlar (ishchilarning 0,2 foizi) uchraydi[11]. Togʻ-kon uskunalarida suv purkagichlardan foydalanish konchilar oʻpkasi uchun xavfni kamaytiradi[12]. Xavfli gazning toʻplanishi namlik deb nomlanadi, ehtimol nemischa Dampf soʻzidan kelib chiqqan boʻlishi mumkin.

Shovqin ham koʻmir konchilarining sogʻligʻiga salbiy taʼsir koʻrsatadigan omil hisoblanadi. Haddan tashqari shovqin tufayli eshitish qobiliyatini yoʻqotishiga olib kelishi mumkin. Kasbiy taʼsirlar natijasida rivojlangan eshitish qobiliyatining yoʻqolishi kasbiy eshitish halokati deb ataladi.

Xavfsizlikni yaxshilash tahrir

Yer osti konlarida tosh murvatlari va tom yopish ekranlaridan foydalanish boʻyicha video

Koʻmir qazib olish jarayonida chiqarilgan gazlar, elektr energiyasi ishlab chiqarish va gaz dvigatellari bilan ishchilar xavfsizligini yaxshilash uchun qayta ishlanishi mumkin[13]. Soʻnggi yillardagi yana bir yangilik – bu mina ventilyatsiyasi buzilgan holatlar uchun yopiq elektron qochish respiratorlari, kislorodni oʻz ichiga olgan respiratorlardan foydalanish[14]. AQSh Mehnat Departamentining Minalar xavfsizligi va salomatligi boshqarmasi (MSHA) tomonidan oʻtkazilgan statistik tahlillar shuni koʻrsatadiki, 1990 va 2004-yillar oraligʻida sanoat jarohatlar darajasini yarmidan koʻproqqa va oʻlim holatlarini uchdan ikkiga qisqartirgan. Ammo Mehnat statistikasi byurosining maʼlumotlariga koʻra, hatto 2006-yilda ham konchilik Amerikada oʻlim darajasi boʻyicha oʻlchanadigan ikkinchi eng xavfli kasb boʻlib qoldi[15].  Biroq, bu raqamlar barcha konchilik faoliyatini oʻz ichiga oladi, masalan neft va gaz qazib olish jrayoni ham koʻpchilik oʻlimga sabab boʻladi.

Mamlakat boʻyicha koʻmir qazib olish tahrir

 
AQSh Energetika axborot agentligi tomonidan aniqlangan 2015-yilda koʻmir qazib olish boʻyicha oltita yirik davlat

2012-yilda qattiq va qoʻngʻir koʻmir ishlab chiqaruvchi 10 ta yirik davlat (million tonnada): Xitoy 3621, AQSh 922, Hindiston 629, Avstraliya 432, Indoneziya 410, Rossiya 351, Janubiy Afrika 261, Germaniya 196, Polsha 144 va Qozogʻiston 122[16].

Avstraliya tahrir

 
Sidneydagi Balmeyn koʻmir koni, Avstraliya, 1950-yil

Koʻmir Avstraliyaning asosan Kvinslend, Yangi Janubiy Uels va Viktoriyada qazib olinadi U asosan elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun ishlatiladi va yillik koʻmirning 75% asosan Sharqiy Osiyoga eksport qilinadi.

Kanada tahrir

Kanada 2010-yilda jami 67,9 million tonna koʻmir qazib olish bilan dunyoda 15-chi koʻmir qazib oluvchi davlat boʻldi. Kanadaning koʻmir zaxiralari dunyodagi 12-oʻrinda turadi va asosan konlar Alberta provinsiyasida joylashgan[17].

Chili tahrir

Janubiy Amerikaning boshqa mamlakatlari bilan solishtirganda Chilida koʻmir resurslari cheklangan. Chilidagi koʻmir asosan pastki bitumli hisoblnadi, lekin markaziy Chilidagi Arauko havzasining bitumli koʻmirlari bundan mustasno[18].

Xitoy tahrir

Xitoy dunyodagi eng yirik koʻmir ishlab chiqaruvchisi boʻlib, 2,8 mlrd tonnadan ortiq koʻmir ishlab chiqaradi. 2007-yil davomida dunyoda ishlab chiqarilgan barcha koʻmirning taxminan 39,8 foizi[19]. Taqqoslash uchun, ikkinchi yirik ishlab chiqaruvchi Qoʻshma Shtatlar 1,1 mlrd tonnadan ortiq ishlab chiqargan. Taxminan 5 million kishi Xitoyning koʻmir qazib olish sanoatida ishlaydi. Har yili 20 000 ga yaqin konchi baxtsiz hodisalarda halok boʻladi[20]. Koʻpgina Xitoy konlari yer osti chuqurligida joylashgan.

Germaniya tahrir

 
Reynland qoʻngʻir konlari hududida ochiq koʻmir koni (Germaniya)

Germaniya oʻrta asrlarga borib taqaladigan koʻmir qazib olishning uzoq tarixiga ega. Sanoat inqilobi va keyingi oʻn yilliklarda koʻmir qazib olish sezilarli darajada oshdi. Asosiy koʻmir qazib olish joylari Axen va Rur hisoblanadi

Gretsiya tahrir

Qoʻngʻir tosh koʻmir 1873-yildan beri Gretsiyada qazib olinadi va bugungi kunda mamlakat energiyaning taxminan 75% ni taʼminlaydi. Asosiy qazib olish joylari Gʻarbiy Macedonia (Ptolemaida) va Peloponnesda (Megalopolis) joylashgan[21].

Hindiston tahrir

 
Jharia koʻmir koni

Hindistonda koʻmir qazib olish 1774-yilda Damodar daryosining gʻarbiy sohilidagi Raniganj koʻmir konida Sharqiy Hindiston kompaniyasidan Jon Sumner va Suetonius Grant Heatly bilan boshlangan uzoq muddatli tijorat ekspluatatsiyasiga ega. 1853-yilda parovozlar ishlab chiqarilgunga qadar koʻmirga boʻlgan talab past boʻlib qoldi. Shundan soʻng, ishlab chiqarish yiliga oʻrtacha 1 Mt ga koʻtarildi va Hindiston 1900-yilga kelib yiliga 6,12 Mt va 1920-yilga kelib 18 Mt ishlab chiqardi. Birinchi jahon urushida talab ortib ketgan, ammo 30-yillarning boshlarida tanazzulga yuz tutdi. Ishlab chiqarish 1942-yilga kelib 29 Mt va 1946-yilga kelib 30 Mt ga yetdi. Mustaqillikka erishgach, mamlakat besh yillik rivojlanish rejalarini ishlab chiqishga kirishdi. 1-rejaning boshida yillik ishlab chiqarish 33 million tonnaga yetdi, 1-reja davrida koʻmir sanoatini tizimli va ilmiy rivojlantirish hisobiga koʻmir qazib olishni samarali oshirish anchagina sezildi. 

Yaponiya tahrir

 
Daikodo, Horonai konining birinchi aritmi 1879-yilda qazilgan.

Yaponiyaning eng boy koʻmir konlari Xokkaydo va Kyushuda topilgan.

Yaponiyada koʻmir qazib olish uzoq tarixga ega. Aytishlaricha, koʻmir birinchi marta 1469-yilda Kyushu markazidagi Omuta yaqinida dehqon er-xotin tomonidan topilgan[22]. 1478-yilda dehqonlar orolning shimolida yonib turgan toshlarni topdilar, bu esa Chikuho koʻmir konini ekspluatatsiya qilishga olib keldi[23].

Rossiya tahrir

Rossiya 2010-yilda koʻmir qazib olish boʻyicha dunyoda beshinchi mamlakat boʻlib, umumiy ishlab chiqarish 316,9 million tonnani tashkil etdi. Rossiya koʻmir zaxiralari boʻyicha dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi[24]. Rossiya va Norvegiya Svalbard shartnomasi boʻyicha Arktika arxipelagining koʻmir resurslarini baham koʻradi. 

Ispaniya tahrir

Ispaniya 2010-yilda dunyoda koʻmir qazib olish boʻyicha 30 -oʻrinni egalladi. Ispaniyaning koʻmir konchilari Ispaniya fuqarolar urushida respublikachilar tomonida faol boʻlgan. 1934-yil oktyabr oyida Asturiyada kasaba uyushma konchilari va boshqalar Ovyedo va Gijonda oʻn besh kunlik qamalda qolib ketishagan. Kataloniya hududida koʻmir qazib olishga bagʻishlangan muzey(Cercs Mine Museum) bor.

Janubiy Afrika tahrir

Janubiy Afrika dunyodagi eng yirik koʻmir qazib oluvchi oʻnta davlatdan biri boʻlib[25][26], eksport qilish boʻyicha toʻrtinchi oʻrinda turadi[27].

 
Yangi Taypeyning Pingxi shahridagi tashlandiq koʻmir koni

Ukraina tahrir

2012-yilda Ukrainada koʻmir qazib olish 85,946 million tonnani tashkil etdi, bu 2011-yilga nisbatan 4,8% ga koʻpdir [28].

Qoʻshma Shtatlar tahrir

 
1974-yil Virginia-Pocahontas.

Amerikada koʻmir 18-asrning boshlarida qazib olingan. 1730-yillarda Virjiniya shtatining Midlotian shahrida tijorat konlarini paydo boʻla boshlandi.

Amerikaning jahon koʻmir qazib olishdagi ulushi 1980-yildan 2005-yilgacha 20 foiz atrofida saqlanib qoldi. Qoʻshma Shtatlar 2010-yilda dunyodagi eng koʻp koʻmir qazib olish boʻyicha ikkinchi oʻrinni egalladi va dunyodagi eng katta koʻmir zahiralariga ega davlat sifatida etirof etildi. 2008-yilda oʻsha paytdagi prezident Jorj Bush koʻmir elektr energiyasining eng ishonchli manbayi ekanligini aytdi[29]. Biroq, 2011-yilda Prezident Barak Obama, AQSh karbonat angidridni kamroq chiqaradigan yoki umuman chiqarmaydigan toza energiya manbalariga koʻproq ishonishi kerakligini aytdi[30]. Bir muncha vaqt elektr energiyasi uchun ichki koʻmir isteʼmoli tabiiy gaz bilan almashtirilgan boʻlsa-da, eksport hajmi ortib bordi[31]. AQShning sof koʻmir eksporti 2006-yildan 2012-yilgacha toʻqqiz baravar koʻpayib, 117 million tonna ga yetdi. 2015-yilda AQSh sof eksportining 60 foizi Yevropaga, 27 foizi Osiyoga toʻgʻri keldi. AQShda koʻmir qazib olish gʻarbiy qismidagi konlardan, masalan, Vayoming va Montanadagi Powder daryosi havzasidan olinadi[32][33].


Havolalar tahrir


Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 > „Coal Mining. World Coal“. World Coal Institute (2009-yil 10-mart). 2009-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Coal Information: Overview“. International Energy Agency (2020-yil iyul). Qaraldi: 2020-yil 4-noyabr.
  3. ↑ „Coal Information: Overview“. International Energy Agency (2019). Qaraldi: 2020-yil 4-noyabr.
  4. ↑ „Coal production | Coal | Statistical Review of World Energy | Energy economics | BP“ (en). bp.com. Qaraldi: 2017-yil 10-noyabr.
  5. ↑ „Coal and lignite production“. Global Energy Statistical Yearbook. Enerdata (2020). Qaraldi: 2020-yil 4-noyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 Table is extracted from Pai, Sandeep; Zerriffi, Hisham; Jewell, Jessica; Pathak, Jaivik (6 March 2020). "Solar has greater techno-economic resource suitability than wind for replacing coal mining jobs" (en). Environmental Research Letters 15 (3): 034065. doi:10.1088/1748-9326/ab6c6d. ISSN 1748-9326. 
  7. ↑ Ivanova, Diana; Barrett, John; Wiedenhofer, Dominik; Macura, Biljana; Callaghan, Max W; Creutzig, Felix (1 April 2020). "Quantifying the potential for climate change mitigation of consumption options". Environmental Research Letters 15 (9): 093001. doi:10.1088/1748-9326/ab8589. ISSN 1748-9326. 
  8. ↑ Engelbert. „Energy – What Is A "Miner's Canary"?“. enotes. 2011-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 18-avgust.
  9. ↑ „Former Miner Explains Culture Of Mining.“ NPR: National Public Radio. 7 April 2010.
  10. ↑ „Coal Fatalities for 1900 Through 2020“. U.S. Department of Labor, Mine Safety and Health Administration. Qaraldi: 2021-yil 11-noyabr.
  11. ↑ Abelard.org, „Fossil fuel disasters“.
  12. ↑ Jacquelyn L. Banasik. Pathophysiology. Elsevier Health Sciences, 2018 — 504 bet. ISBN 9780323510424. 
  13. ↑ Coal Gas Utilisation, www.clarke-energy.com
  14. ↑ Krah. „The Importance of Occupational Safety and Health: Making for a "Super" Workplace“. National Institute for Occupational Safety and Health (2013-yil 7-avgust). Qaraldi: 2015-yil 15-yanvar.
  15. ↑ U. S. Bureau of Labor Statistics. Stats.bls.gov
  16. ↑ US Energy Information Administration, International energy statistics, accessed 29 December 2013.
  17. ↑ „Overview of Canada's Coal Sector“. Natural Resources Canada. 2013-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-mart.
  18. ↑ Davis, Eliodoro Martín (1990). "Breves recuerdos de algunas actividades mineras del carbón" (es). Actas. Segundo Simposio sobre el Terciario de Chile. Santiago, Chile: Departamento de Geociencias, Facultad de Ciencias, Universidad de Concepción. pp. 189–203. 
  19. ↑ „World Coal Production, Most Recent Estimates 1980–2007 (October 2008)“. U.S. Energy Information Administration (2008).
  20. ↑ „Where The Coal Is Stained With Blood.“ Time, 2 March 2007.
  21. ↑ „Mining Greece Coal“.
  22. ↑ Kodama Kiyoomi, Sekitan no gijutsushi, p. 19
  23. ↑ Honda Tatsumi, Honda Tatsumi shashinshũ tankō ōsai, p. 165
  24. ↑ „BP Statistical review of world energy June 2007“ (XLS). BP (2007-yil iyun). 2009-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 22-oktyabr.
  25. ↑ Schmidt. „Coal deposits of South Africa – the future of coal mining in South Africa“. Institute for Geology, Technische Universität Bergakademie Freiberg. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
  26. ↑ „Coal Mining“. World Coal Institute. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
  27. ↑ „Coal“. Department of Minerals and Energy (South Africa). 2009-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
  28. ↑ Ukraine plans to reach extraction of 105 m t of coal a year, says president, Interfax-Ukraine (30 August 2013) Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh.
  29. ↑ The White House, Washington, DC (2008). „President Bush Attends 2008 Annual Meeting of the West Virginia Coal Association.“ President George W. Bush Archives. Press release, 31 July 2008.
  30. ↑ Lomax, Simon. „'Massive' Closures of U.S. Coal Plants Loom, Chu Says“. Bloomberg Business Week (2011-yil 9-fevral).
  31. ↑ „Quarterly Coal Report – Energy Information Administration“. www.eia.gov.
  32. ↑ Ryan Driskell Tate, "Places of Overburden: Strip Mining and Reclamation on the Northern Great Plains, " The Greater Plains: Rethinking a Regionʼs Environmental Histories (Lincoln: University of Nebraska Press, 2021).
  33. ↑ Matthew Brown. „Company eyes coal on Montana's Crow reservation“. The San Francisco Chronicle. Associated Press (2013-yil 17-mart). Qaraldi: 2013-yil 18-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Koʻmir_qazib_olish&oldid=3954147" dan olindi