Oshxona

Oshxona — bu turar-joy yoki tijorat muassasasida ovqat tayyorlash uchun ishlatiladigan xona yoki xonaning bir qismi. Zamonaviy oʻrta toifadagi turar-joy oshxonasi odatda pechka,muzlatgich,modulli dizaynga muvofiq tashkil etilgan ish stollari va oshxona kabinetlari bilan jihozlangan boʻladi. Koʻpgina uy xoʻjaliklar oshxonalarida mikroto'lqinli pech, idish yuvish mashinasi va boshqa elektr jihozlari mavjud. Oshxonaning asosiy vazifalari ovqatni saqlash, tayyorlash va pishirish (va idishlarni yuvish kabi tegishli vazifalarni bajarish)dir. Xona yoki hudud ovqatlanish (yoki nonushta kabi kichik ovqatlar), koʻngil ochish va kir yuvish uchun ham ishlatilishi mumkin. Oshxona dizayni va qurilishi butun dunyoda katta tijorat bozori hisoblanadi.

Tijorat oshxonalari restoranlarda, kafelarda, mehmonxonalarda, kasalxonalarda, oʻquv va ish joylarida, armiya kazarmalarida va shunga oʻxshash muassasalarda joylashgan. Bu oshxonalar odatda turar joy oshxonasiga qaraganda kattaroq hajmli boʻladi hamda koʻproq uskunalar bilan jihozlanadi. Misol uchun, katta restoranda ulkan muzlatgich va katta idish yuvish mashinasi boʻlishi mumkin^[1]^[2].

Rivojlangan mamlakatlarda tijorat oshxonalari odatda sogʻliqni saqlash qonunlariga boʻysunadi. Ular vaqti-vaqti bilan sogʻliqni saqlash xodimlari tomonidan tekshiriladi va qonun bilan belgilangan gigiyenik talablarga javob bermasa, yopiladi.

Tarixi

Oʻrta asrlarda

Yevropa Uygʻonish davri oshxonasi

Ilk oʻrta asrlardagi Yevropa uylarida oshxonalar odatda, uyning kirish qismi va kamin oraligʻida joylashgan edi.Boy odamlarning uylarida odatda bir nechta oshxona mavjud edi. Baʼzi uylarda uchtadan ortiq oshxona bor edi. Oshxonalar ularda tayyorlanadigan taom turlariga qarab ajratilgan^[3].

Oshxona katta zaldan alohida boʻlishi mumkin, chunki pishirish joyidan tutun chiqadi va yongʻin sodir boʻlish ehtimoli mavjud^[4]. Oʻrta asrlardagi oshxonalarning bir nechtasi saqlanib qolgan, chunki ular „efemerli tuzilmalar“ hisoblanadi^[5].

Oshxona ichki qismi, taxminan 1565-yil

Mustamlakachi Amerika

Oshxona haqidagi dastlabki yozuvlardan biri 1648-yilda Konnektikut shtatidagi Vindzorlik Jon Porterning mulki inventarida topilgan. Inventar uydagi tovarlar roʻyxatini „kittchin ustida“ va „kittchin ichida“ deb nomlagan. Oshxonada keltirilgan narsalar: kumush qoshiqlar, kalaylar, guruchlar, temir, qurollar, oʻq-dorilar, kanop, zigʻir va „xonadagi boshqa asboblardir“^[6].

Ratsionalizatsiya

1926-yilda Margaret Schütte-Lihotzky tomonidan ijtimoiy uy -joy loyihalari uchun moʻljallangan Frankfurt oshxonasi zamonaviy jihozlangan oshxonaga qadam boʻldi. Bu oshxona oshxona samaradorligini optimallashtirish va qurilish xarajatlarini kamaytirish uchun qurilgan. Dizayn vaqt-harakatni batafsil oʻrganish va boʻlajak ijarachilar bilan oshxonadan nima kerakligini aniqlash uchun qilingan suhbatlar natijasida yaratilgan. Shutte-Lixotskiyning jihozlangan oshxonasi 1930-yillarda Frankfurtda qurilgan uy-joy loyihalaridagi 10 000 ga yaqin xonadonlarda qurilgan^[7].

Materiallar

1926-yilgi Frankfurt oshxonasi dasturga qarab bir nechta materiallardan tayyorlangan. Zamonaviy oshxonalar turli xil materiallar va qoplamalar, shu jumladan yogʻoch qoplamalar, lak, shisha, melamin, laminat, keramika yoki MDFdan foydalanadi. Juda oz sonli ishlab chiqaruvchilar zanglamaydigan poʻlatdan uyda oshxona ishlab chiqaradilar. 1950-yillarga qadar poʻlat materiali oshxonalar uchun meʼmorlar tomonidan ishlatilgan, ammo bu material keyinroq arzonroq panellar bilan almashtirildi.

Uy oshxonasini rejalashtirish

Fayl:Beecher kitchen.jpg

Bicherning „namunali oshxonasi“ uyga dastlabki ergonomik tamoyillarni olib keldi

Teyloristik tamoyillardan foydalangan holda Frankfurt oshxonasi

Oshxonadagi ishni optimallashtirish boʻyicha birinchi gʻoyalar Ketrin Bicherning „Mahalliy iqtisodiyot boʻyicha risola“siga borib taqaladi (1843, singlisi Garriet Bicher Stou bilan birgalikda 1869-yilda "Amerikalik ayol uyi" sifatida qayta koʻrib chiqilgan va qayta nashr etilgan). Bicherning „model oshxonasi“ birinchi marta erta ergonomikaga asoslangan tizimli dizaynni targʻib qildi. Dizayn devorlarda oddiy javonlar, keng ish maydoni va turli xil oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash uchun maxsus joylarni oʻz ichiga olgan.

Kristin Frederik 1913-yildan boshlab „Yangi uy xoʻjaligini boshqarish“ mavzusida bir qator maqolalarni nashr etdi, unda u Teyloristik samaradorlik tamoyillariga rioya qilgan holda oshxonani tahlil qildi, vaqtni batafsil oʻrganishni taqdim etdi va ulardan oshxona dizaynini ishlab chiqdi. Uning gʻoyalari 1920-yillarda Germaniya va Avstriya meʼmorlari, xususan Bruno Taut, Erna Meyer, Margarete Shutte-Lixotski va Benita Otte tomonidan qabul qilindi^[8].Bu gʻoya asosida ular 1923-yilda qurib bitkazilgan „Haus am Horn“ uchun birinchi jihozlangan oshxonani loyihalashtirgan^[9]. Shu kabi dizayn tamoyillari Schütte-Lihotzki tomonidan 1927-yilda Frankfurtdagi Ernst Mayning Römerstadt ijtimoiy uy-joy loyihasi uchun moʻljallangan mashhur „Frankfurt oshxonasi“ uchun ishlatilgan.

Blok oshxona

Boshqa turlar

Oshxona kafeteriya

Buyuk Britaniyadagi Marling maktabining oziq-ovqat texnologiyasi boʻyicha oʻquv oshxonasi

Mehmonxonalar, shifoxonalar, oʻquv va ish joylari, armiya kazarmalari va shunga oʻxshash muassasalarda joylashgan restoran va kafeteriya oshxonalari odatda (rivojlangan mamlakatlarda) sogʻliqni saqlash qonunlariga boʻysunadi. Ular vaqti-vaqti bilan sogʻliqni saqlash xodimlari tomonidan tekshiriladi va qonun bilan belgilangan gigiyenik talablarga javob bermasa, yopiladi.

Katta hajmli oshxonalar (qal’a oshxonalari) koʻpincha yangi texnologiyalar birinchi boʻlib qoʻllangan joylar edi. Masalan, Benjamin Tompsonning „energiya tejovchi pechkasi“. XIX asr boshlarida bir nechta qozonlarni isitish uchun bitta olovdan foydalanadigan toʻliq yopiq temir pechka katta oshxonalar uchun moʻljallangan.Ular maishiy foydalanish uchun moslashtirilgunga qadar yana oʻttiz yil oʻtdi.

Tez ovqatlanish va qulay ovqatlanish tendensiyalari restoran oshxonalarining ishlash uslubini oʻzgartirdi. Bunday turdagi restoranlarning baʼzilari faqat oʻzlariga yetkazib beriladigan taomlarni „tugatishlari“ yoki shunchaki toʻliq tayyorlangan taomlarni isitib mijozlarga berishlari mumkin. Koʻpi bilan gamburger, bifshteks, grill qilishlari mumkin. Ammo XXI asrning boshlarida c-doʻkonlar (doʻkonlar) baʼzi tez ovqatlanish shoxobchalariga qaraganda koʻproq oziq-ovqat tayyorlash va mijozlarga yaxshi xizmat koʻrsatish orqali bozor ulushining koʻproq qismini jalb qilmoqda^[10].

Temir yoʻl vagonlaridagi oshxonalar oʻziga xos qiyinchiliklarni keltirib chiqardi: joy cheklangan va xodimlar juda koʻp miqdordagi ovqatlarni tezda taqdim eta olishlari kerak. Kemalar, samolyotlar va baʼzan vagonlardagi oshxonalar koʻpincha galeylar deb ataladi. Yaxtalarda oshxonalar koʻpincha kichik boʻlib, bir yoki ikkita yondirgich LP gaz shishasi bilan ishlaydi. Kruiz kemalari yoki katta harbiy kemalardagi oshxonalarni, aksincha, har jihatdan restoran yoki katta oshxonalar bilan solishtirish mumkin.

Uy xoʻjaligi, oziq-ovqat texnologiyasi (ilgari „mahalliy fan“ deb nomlanuvchi) yoki oshpazlik sanʼati oʻqitiladigan maktablarda, odatda, faqat oʻqitish maqsadida bir nechta jihozlarga (baʼzi jihatlari bilan laboratoriyalarga oʻxshash) ega oshxonalar mavjud.

Mintaqa boʻyicha

Xitoy

1920-yillarning anʼanaviy Shanxay shikumen uslubidagi oshxonasi, Shikumen ochiq uy muzeyi

Xitoyda oshxonalar chufang deb ataladi. 3000 yildan koʻproq vaqt oldin, qadimgi xitoylar ovqat pishirish uchun dingdan foydalanganlar. Ding bugungi kunda ishlatiladigan wok va qozonga aylantirildi. Koʻpgina xitoyliklar oila uchun oshxonani kuzatib turadigan Oshxona Xudosi borligiga ishonishadi. Ushbu eʼtiqodga koʻra, xudo har yili Jade imperatoriga bu oilavning xatti-harakatlari haqida hisobot berish uchun osmonga qaytadi. Har bir Xitoy Yangi yili arafasida oilalar yigʻilib, oshxona xudosi osmonga yaxshi hisobot berishini soʻrab duo qilishadi va unga Yangi yilning beshinchi kunida xushxabar keltirishini xohlashadi.

Xitoy oilaviy oshxonalari va restoran oshxonalarida eng keng tarqalgan pishirish uskunalari — buvoklar, bugʻli savat va kostryulkalar. Yoqilgʻi yoki isitish manbasi ham pishirish koʻnikmalarini mashq qilishning muhim usuli edi. Anʼanaga koʻra, xitoyliklar ovqat tayyorlash uchun yoqilgʻi sifatida yogʻoch yoki somondan foydalanganlar. Xitoy oshxonasida qovurish, chuqur qovurish yoki qaynatish uchun qozon yoki wok ishlatiladi.

Yaponiya

Dejima, Nagasaki, Yaponiyada 1832-yilgi yapon oshxonasini rekonstruksiya qilish.

Yaponiyadagi oshxonalar Daidokoro deb ataladi. Daidokoro — yapon uyida ovqat tayyorlanadigan joy. Meydzi davriga qadar oshxona ham kamado (yonib turgan pechka) deb ham atalgan va yapon tilida kamado bilan bogʻliq koʻplab soʻzlar mavjud, chunki u uyning ramzi hisoblangan va bu atama hatto „oila“ maʼnosida ham ishlatilishi mumkin edi.

Hindiston

Hindistonda oshxona „Rasoi“ (Hind\Sanskrit tilida) yoki Marathi tilida „Swayampak ghar“ deb ataladi va turli mintaqaviy tillarda uning boshqa koʻplab nomlari mavjud. Mamlakat boʻylab pishirishning turli usullari mavjud va oshxonalarni qurishda ishlatiladigan struktura va materiallar mintaqaga qarab oʻzgarib turadi. Misol uchun, Hindistonning shimolida va markaziy qismida pishirish oʻtin, koʻmir yoki quritilgan sigir goʻngi bilan pishirilgan „Chulha“ deb nomlangan loydan yasalgan pechlarda amalga oshirilgan. Diniy oilalar koʻpincha oshxonaga muqaddas makon sifatida qarashadi. Hind oshxonalari vastushastra deb nomlangan hind arxitektura faniga asoslangan. Hindistondagi oshxonalarni loyihalashda hind oshxonasi katta ahamiyatga ega. Zamonaviy meʼmorlar butun dunyo boʻylab hind oshxonalarini loyihalashda vastushastra meʼyorlariga amal qilishadi.

Elektr pechkalari kamdan-kam uchraydi, chunki ular koʻp elektr energiyasini isteʼmol qiladilar, ammo mikrotoʻlqinli pechlar shahar uy xoʻjaliklarida va tijorat korxonalarida keng foydalanilmoqda. Hind oshxonalari yoqilgʻi sifatida biogaz va quyosh energiyasi bilan quvvatlanadi. Dunyodagi eng katta quyosh energiyasi^[11] oshxonasi Hindistonda qurilgan. Hindiston hukumat organlari bilan hamkorlikda oshxona tizimini qoʻllab-quvvatlash uchun mahalliy biogaz qurilmalarini ragʻbatlantirmoqda.

Takoradidagi ochiq oshxona, Gana

Yana qarang

Pishirish texnikasi
Oshxona
Nopok oshxona
Oʻchoq
Xushchaqchaq shkaf
Oshxona jihozi
Oshxonani ventilyatsiya qilish
Universal dizayn

Havolalar

Media related to Kitchens at Wikimedia Commons

Oshxona fotosuratlari tarixi 1860-1960 (Wayback Machine saytida 2021-12-18 sanasida arxivlangan)

Andoza:Cuisine

Manbalar

↑ „The Pros and Cons of Using A Commercial Sink at Home – Home Decor Expert and“. Home Decor Expert (2018-yil 14-iyun). 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-iyul.
↑ Vogel, Carol. „The commercial kitchen at home: pros and cons“. New York Times (1982-yil 9-dekabr).
↑ Thompson, Theodor (1992) Medieval Homes, Sampson Lowel House
↑ Christie, Neil; Creighton, Oliver; Edgeworth, Matt; Hamerow, Helena (2013), Transforming Townscapes: From burgh to borough: the archaeology of Wallingford, AD 800–1400, The Society for Medieval Archaeology Monograph Series, Oxford: Society for Medieval Archaeology, 201-bet, ISBN 978-1-909662-09-4
↑ Creighton, Oliver; Christie, Neil (2015), „The Archaeology of Wallingford Castle: a summary of the current state of knowledge“, in Keats-Rohan (muh.), Wallingford: The Castle and the Town in Context, BAR British Series, Oxford: Archaeopress, 13-bet, ISBN 978-1-4073-1418-1
↑ Trumbull, J. Hammond. The Public Records of the Colony of Connecticut 1636–1776. Hartford, Brown & Parsons, 1850 — 476-bet.
↑ Rawsthorn, Alice (2010-09-27) Modernist triumph in the kitchen. New York Times
↑ Moore, Rowan. „Bauhaus at 100: its legacy in five key designs“. The Guardian (2019-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-yanvar.
↑ Moore, Rowan. „Bauhaus at 100: its legacy in five key designs“. The Guardian (2019-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-yanvar.
↑ Blank, Christine (9 January 2014). "C-Stores Eating Your Lunch". QSR Magazine. https://www.qsrmagazine.com/exclusives/c-stores-eating-your-lunch.
↑ „World's Largest 38500-meal Solar Kitchen in India“. 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 17-mart.

[1] „The Pros and Cons of Using A Commercial Sink at Home – Home Decor Expert and“. Home Decor Expert (2018-yil 14-iyun). 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-iyul.

[2] Vogel, Carol. „The commercial kitchen at home: pros and cons“. New York Times (1982-yil 9-dekabr).

[3] Thompson, Theodor (1992) Medieval Homes, Sampson Lowel House

[4] Christie, Neil; Creighton, Oliver; Edgeworth, Matt; Hamerow, Helena (2013), Transforming Townscapes: From burgh to borough: the archaeology of Wallingford, AD 800–1400, The Society for Medieval Archaeology Monograph Series, Oxford: Society for Medieval Archaeology, 201-bet, ISBN 978-1-909662-09-4

[5] Creighton, Oliver; Christie, Neil (2015), „The Archaeology of Wallingford Castle: a summary of the current state of knowledge“, in Keats-Rohan (muh.), Wallingford: The Castle and the Town in Context, BAR British Series, Oxford: Archaeopress, 13-bet, ISBN 978-1-4073-1418-1

[6] Trumbull, J. Hammond. The Public Records of the Colony of Connecticut 1636–1776. Hartford, Brown & Parsons, 1850 — 476-bet.

[7] Rawsthorn, Alice (2010-09-27) Modernist triumph in the kitchen. New York Times

[8] Moore, Rowan. „Bauhaus at 100: its legacy in five key designs“. The Guardian (2019-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-yanvar.

[9] Moore, Rowan. „Bauhaus at 100: its legacy in five key designs“. The Guardian (2019-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-yanvar.

[10] Blank, Christine (9 January 2014). "C-Stores Eating Your Lunch". QSR Magazine. https://www.qsrmagazine.com/exclusives/c-stores-eating-your-lunch.

[11] „World's Largest 38500-meal Solar Kitchen in India“. 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 17-mart.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]