Qaratau (shahar)
Qaratau — (qozoqcha: Қаратау, 1963-yilgacha Choʻloqtov shaharchasi) — Qozogʻiston Respublikasining Jambul viloyatidagi shahar. Qoratov togʻi etagida joylashgan. Qoratov fosforit havzasining markazi. Aholisi 27,4 ming kishi (2002). Talas tumanining maʼmuriy markazi. Qoratov tizmasining shimoliy yonbagʻirlari yaqinidagi togʻ etaklarida joylashgan. Temir yoʻl stantsiyasi Taraz shahridan 65 km shimoli-gʻarbda joylashgan. Qishloq Qoratov fosforitli havzasining markazi hisoblanadi[2][3].
Qaratau qozoqcha: Қаратау | |
|---|---|
| shahar | |
 | |
| 43°10′0.01″N 70°28′0.01″E / 43.1666694°N 70.4666694°E G OKoordinatalari: 43°10′0.01″N 70°28′0.01″E / 43.1666694°N 70.4666694°E G O | |
| Mamlakat | Qozogʻiston |
| Tuman | Talas (Qozogʻiston) |
| Hukumat | |
| • Akim | Baymbetov Darxan Tobashovich |
| Asos solingan | 1946 |
| Avvalgi nomlari | 1963-yilgacha Choʻloqtov shaharchasi |
| Qachondan beri shahar | 1963 |
| Aholisi (2023) |
28 490[1] |
| Etnoxoronim | karatáuets, karatáuka, karatáutsi |
| Vaqt mintaqasi | UTC+6:00 |
| Telefon kodi | +772644 |
| Pochta indeks(lar)i | 080800—080803 |
| Avtomobil kodi | 08 (H) |
Nomlanishi tahrir
=Qozoq tilidan „qaratau“ soʻzi „qora tog'“ deb tarjima qilingan.
Tarixi tahrir
1946-yilda togʻ tizmasi etagida Chulaqtau[4] kichik ishchi posyolkasi tashkil qilingan. U 1946-yilda fosforit qazib olish uchun deportatsiya qilingan nemislar, koreyslar, greklar va yapon harbiy asirlari tomonidan komsomol ish tashlashi qurilish maydonchasi nomi ostida qurilgan. Qazib olingan fosfat miqdori yillar davomida ortib bormoqda. 1963-yilda Chulaqtau qishlogʻi shahar maqomini olgan[5]. Shaharda yangi zavod va fabrikalar qurilgan, yangi turar-joy binolari, infratuzilmalar barpo etilgan.
Rivojlanishi tahrir
So‘nggi yillarda tuman hokimligi tomonidan shaharni rivojlantirish uchun chora-tadbirlar ko‘rila boshlangan. Uy-joy qurish dasturi doirasida tashlandiq uylar taʼmirlangan[6]. Iqtisodiyot va byudjetni rivojlantirish boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, Qoratau oʻrtacha rivojlanish salohiyatiga ega shahar sifatida tan olingan, uning byudjeti 15,8 milliard tengeni tashkil qiladi[7].
Aholisi tahrir
Sovet davrida shaharda 55 mingga yaqin odam yashagan. SSSR parchalanganidan keyin 30 mingdan ortiq odam shaharni tark etgan. Asta-sekin monoshaharlarni rivojlantirish dasturi amalga oshirilishi bilan qayin yillardan beri aholining shaharga qaytishi kuzatilmoqda. 2012-yilda shahar aholisi 27 365 kishini tashkil qilgan[8]. 2019-yil boshida shahar aholisi 30 204 kishidan iborat boʻlgan (14 858 erkak va 15 346 ayol).
Iqtisodiyoti tahrir
Sovet davri Sovet davrida Qaratau shahri kimyo sanoatining markazi boʻlgan. SSSRning fosfor va kimyo zavodlarida ushbu boyliklarni qazib olish, dastlabki qayta ishlash va xom ashyo bilan taʼminlash Qoratauda amalga oshirilgan[9]. Qoratauda togʻ-kimyo zavodi faoliyat koʻrsatgan. Bu eng yirik korxonalardan biri boʻlib, 1990-yillarga qadar shahardagi yagona yirik korxona boʻlgan. Sovet davrida shahar yaqinida koʻplab konlar, shuningdek, qayta ishlash zavodlari mavjud boʻlgan. Qoratauda boshqa tarmoqlarda ham koʻplab korxonalari faoliyat yuritgan: Gollandiya uskunalarida ishlaydigan sut zavodi, goʻsht kombinati, poyabzal fabrikalari, yogʻochga ishlov berish sexi, temir-beton sexi, sement sexi, avtokorxonalar shular jumlasidandir. Qaratau butun Sovet Ittifoqi mamlakatlari orasida Suleymensay korxonasi tufayli tanilgan. Kompaniya yuqori sifatli moʻynali mahsulotlar ishlab chiqarish bilan shugʻullangan. Koʻplab sayyohlar aynan moʻynali kiyimlar uchun ushbu shaharga kelishgan. Qayta qurish yillarida korxona talon-taroj qilingan[10]. 1990-yillarda iqtisodiy inqiroz tufayli korxonalar yopilgan, keyinchalik bu shahar aholisining kamayishiga taʼsir qilgan.
Shahar Istiqboli tahrir
2010-yildan beri yirik xalqaro mineral-kimyo kompaniyasi EuroChem investitsiya loyihasi doirasida Qoratau-Janatos fosforit havzasida bir qator konlarni o‘zlashtirmoqda. Shuningdek, yuqori sifatli xom ashyo ishlab chiqarish uchun tog‘-kon qayta ishlash majmuasida fosforit kontsentrati va keng turdagi mineral oʻgʻitlar ishlab chiqaradigan yirik zavod qurmoqda. 2013-yilda zavod qurilishi boshlanib, 2016-yilda korxonalar yiliga 640 ming tonna fosfat ishlab chiqarish darajasiga yetdi. 2017-yil yakuniga ko‘ra Sarisu tumanidagi Ko‘k-Jon konida fosforit rudasi qazib olish hajmi 1,5 million tonnani tashkil qilgan. Mahalliy kon-kimyo majmuasida ilk bor million tonna fosforit mahsulotlari ishlab chiqarildi. 2018-yilda EuroChem-Karatau loyihasi boshlanganidan beri birinchi bor million tonna fosfat jinsini ishlab chiqarilishi va sotilishi qayd etilgan. 500 ga yaqin kishi ish bilan taʼminlangan. 2020-yil iyul oyida Qozog‘iston Respublikasi hukumati va Rossiya Federatsiyasi hukumati o‘rtasida yiliga 1 million tonna mineral o‘g‘itlar ishlab chiqaruvchi zavod qurish va foydalanish to‘g‘risida hukumatlararo bitim imzolangan edi. Loyiha Qoratov fosforit havzasi konlarini oʻzlashtirishni nazarda tutadi. Taxminiy sarmoya 800 million dollarni tashkil etgan[11].
Mahalliy aholi orasidan chiqqan taniqli shaxslar tahrir
- Lukyanenko, Sergey Vasilevich — rus fantast yozuvchisi.
- Paiberdin, Oleg Vyacheslavovich (1971) — rus bastakori, dirijyor, oʻqituvchi. "Aktual musiqa galereyasi" ansamblining asoschisi.
- Umirov, Ergen Umirovich — Sotsialistik Mehnat Qahramoni.
- Alisher Utev (1988-yil 17-mayda tugʻilgan, Qozogʻiston, Jambil viloyati, Karatau) — qozogʻistonlik kinorejissyor, ssenariynavis va prodyuser.
- Nishon Omirali (1993-yil 11-may) — para-taekvondo boʻyicha ikki karra jahon chempioni.
- Umit Bitenova — shoir va yozuvchi, bir qancha sheʼriy va nasriy toʻplamlar muallifi, bastakor va bir qancha qoʻshiqlar muallifi.
- Yerbol Qambatirov — taniqli oʻyinchi, viloyat va respublika oʻyinlari gʻolibi, hazil va satira teatri respublika tanlovi laureati, Qozogʻiston Respublikasi Teatr arboblari uyushmasi aʼzosi.
- Axmed Ibragimovich Aliev (1980-yilda tugʻilgan) — qozogʻistonlik armrestler va ogʻir atletikachi, murabbiy va sport funksioneri.
- Panteley Petrovich Filikidi — SSSRda xizmat koʻrsatgan murabbiy.
- Musagali Sarsenbayuli Duambekov (kaz. Musagali Sarsenbauly Duambekov; 1961-yil 5 may — 2020-yil 28-iyul, Karatau, Talas tumani, Jambil viloyati) — qozogʻistonlik siyosatchi, texnika fanlari doktori, professor, IEA Yevroosiyo akademigi, ekolog.
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
Manbalar tahrir
- ↑ „Qazaqstan Respublikasi xalqiniң jinisi jәne jergіlіktі jerdің tipіne qaray sani (2023 jilgʻi 1 qaңtargʻa)“. 2023-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-aprel.
- ↑ Karatauskiy fosforitonosniy basseyn — Bolshaya sovetskaya ensiklopediya. — M.: Sovetskaya ensiklopediya. 1969—1978.
- ↑ Karatauskiy fosforitonosniy basseyn — Gornaya ensiklopediya. — M.: Sovetskaya ensiklopediya. Pod redaksiey Ye. A. Kozlovskogo. 1984—1991.
- ↑ Andoza:Из КНЭ
- ↑ Vedomosti Verxovnogo Soveta SSSR. № 38 (1177), 1963 g.
- ↑ „Моногород Каратау возрождается“ (ru). Zakon.kz. 2021-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 12-iyun.
- ↑ „Более 30 млрд. тенге выделят на развитие моногородов Каратау и Жанатас в Жамбылской области“ (ru). www.caravan.kz. Qaraldi: 2021-yil 12-iyun.
- ↑ „Словари и энциклопедии на Академике“ (ru). Словари и энциклопедии на Академике. 2020-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
- ↑ Andoza:Из КНЭ
- ↑ „Город Каратау“. chrontime.com. 2018-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 12-iyun.
- ↑ „$800 млн инвестирует компания «ЕвроХим» в строительство завода в Жамбылской области“. www.forbes.kz (2020-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 12-iyun.
 |