Shanxay hamkorlik tashkiloti
Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) — mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlik tashkiloti. Xitoyning Shanxay shahrida 6 mamlakat — Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston Oʻzbekiston davlat rahbarlari uchrashuvida tuzilgan (15-iyun 2001-yil). SHHTning vujudga kelish tarixi „Shanxay beshligi“ deb atalgan uyushma faoliyati bilan bogʻliqdir. Dastlab Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston davlatlari rahbarlari („Shanxay beshligi“) uchrashuvi boʻlib oʻtgan. Unda chegaradosh mamlakatlar oʻrtasidagi ishonchni mustahkamlash (1996) va qoʻshma chegarada qurolli kuchlar va qurolyarogʻlarni qisqartirish (1997) toʻgʻrisida 2 ta bitim imzolangan edi. 1998-yildan „beshlik“ mamlakatlarining oʻzaro hamkorligi sobiq Sovet Ittifoqi — Xitoy chegarasi boʻylab harbiysiyosiy vaziyatni barqarorlashtirish masalalaridan mintaqaviy xavfsizlik va koʻp tomonlama iqtisodiy hamkorlikni taʼminlash choralariga oʻtishga qaratildi. SHHTning Dushanbe (2000) sammitida Oʻzbekiston Respublikasi birinchi marta kuzatuvchi sifatida qatnashdi. Ana shu sammitda „beshlik“ negizida koʻp tarmoqli tashkilot tuzish toʻgʻrisida taklif ilgari surildi. SHHT taʼsischilaridan biri sifatida ishtirok etish haqidagi qarorni Oʻzbekiston oʻz milliy manfaatlaridan kelib chiqib, Markaziy Osiyo mintaqasidagi harbiy-siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda qabul qildi. Shanxay sammitida (2001-yil iyun) yangi tashkilotning maqsad va prinsiplarini eʼlon qilgan Deklaratsiya, shuningdek, Terrorizm, ayirmachilik va ekstremizmga qarshi kurash toʻgʻrisidagi konvensiya qabul qilindi. Tashkilotning Sankt-Peterburgda boʻlgan 2-sammitida (2002-yil iyun) ustav hujjati — SHHT Xartiyasiga imzo chekildi. SHHT ning oliy organi Davlat boshliqlari kengashidir. Tashkilot strukturasi Hukumat boshliqlari (bosh vazirlar) kengashi, Tashqi ishlar vazirlari kengashi, Tarmoq vazirliklari va idoralari rahbarlari kengashi, Milliy muvofiqlashtiruvchilar kengashi va doimiy ishlovchi Kotibiyat (Pekin shahrida joylashgan) hamda Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT; Toshkent shahrida joylashgan)dan iborat.
_Summit,_in_Qingdao,_China_on_June_10,_2018_(1).JPG) Davlat rahbarlari hujjatlarni imzolash jarayoni | |
 Aʼzolar Kuzatuvchilar Muloqat boʻyicha hamkorlar | |
| Turi | Xalqaro tashkilot |
|---|---|
| Ishga tushgan sanasi | 15-iyun 2001-yil[1] |
| Joylashuvi |
Pekin, XXR  |
| Asoschi(lar)i |
Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston, Oʻzbekiston |
| Bosh kotib | Chjan Min[2] |
| Ijrochi kotib |
Zhang Ming |
| Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi Ijroiya qoʻmitasi direktori |
 Ruslan Mirzayev[3] |
| Aʼzolari |
10 aʼzo davlatlar[4]
|
| Vebsayti | www.sectsco.org |
| Til(lar)i | Rus, Xitoy |
| Shanghai Cooperation Organization after 2022 Samarkand Summit.png | |
Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi 1-yanvar 2004-yildan faoliyat koʻrsata boshladi. Mazkur tuzilma zimmasiga axborot almashish, chegara va bojxona qoʻmitalarining, maxsus xizmatlarning hamkorligini muvofiqlashtirish, shu orkali terrorchilikning oldini olish vazifasi yuklangan. Shu maqsadda tuzilma tarkibida kengash va ijroqoʻm faoliyati yoʻlga qoʻyilgan. Kengashga 6 davlat maxsus xizmatlari rahbarlarining vakillari kiritilgan. Ijroqoʻmda esa oʻzaro tasdiqlangan lavozim oʻrinlariga muvofiq SHHTga aʼzo davlatlardan vakillar ishlaydi. SHHTga aʼzo davlatlar rahbarlari kengashining 2004-yil 17-iyunda Toshkentda boʻlgan majlisida Tashkilotning shakllanish davri yakunlanganligi qayd etildi. Majlis yakunlari boʻyicha Toshkent deklaratsiyasi, SHHTning vakolatlari va immunitetlari toʻgʻrisidagi konvensiya, Narkotik vositalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim, tashkilot va uning organlari faoliyatiga doir hujjatlar imzolandi. Oʻzbekiston Respublikasining Tashkilotga aʼzo davlatlar Xavfsizlik kengashlari kotiblarining tegishli milliy mahkamalarning yangi taxdid va xurujlarga qarshi turishdagi hamkorligini mustahkamlash maqsadiga qaratilgan doimiy uchrashuvlarini oʻtkazib turish haqidagi tashabbusi qoʻllab-quvvatlandi.
SHHT aʼzo mamlakatlarni xavfsizlik orqali hamkorlik sari boshlaydigan tashkilotdir. Iqtisodiy hamkorlik borasida oldinda transport infratuzilmasini rivojlantirish, tabiiy, mineral xom ashyo zaxiralarini oʻzlashtirish, suv energetika zaxiralaridan unumli foydalanish, ekologiyaga oid va boshqa masalalar bor.
Tarkib
tahrirShanxay hamkorlik tashkilotiga aʼzo davlatlar:
ShHT ijroiy kotiblari
tahrir| Sana | Davlat | Ism | |
|---|---|---|---|
| 1 | 2012 |  Rossiya |
Dmitriy Mezentsev |
| 2 | 2021—2022-yillar |  Oʻzbekiston |
Vladimir Norov |
Tashkilot faoliyati 1996-yilda Rossiya va Xitoy davlatlari oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlikdan boshlangan. Shu yili ShHT aʼzoligiga Tojikiston, Qirgʻiziston, Qozogʻiston va 2001-yilda Oʻzbekiston kelib qoʻshilgan.
ShHTning boshqa sobiq SSSR hududi joylashgan hududiy tashkilotlardan farqi ushbu tashkilotga MDH davlatlaridan tashqari unga Xitoy, Hindiston va Pokiston ham qoʻshilgan.
Eron islom respublikasi endi toʻlaqonli aʼzo.
Kuzatuvchi davlatlar
tahrirShanxay hamkorlik tashkilotining kuzatuvchi davlatlariga Moʻgʻuliston, Afgʻoniston, Belorussiya kiradi.
Tarixi
tahrirShHT aʼzo-davlatlari boshliqlarining uchrashuvlari
tahrirTashkiliy tuzilmasi
tahrirYana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ „arxiv nusxasi“. 2022-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2022-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
- ↑ https://daryo.uz/2021/09/17/shavkat-mirziyoyev-shht-majlisida-kibermakondagi-tahdidlarga-qarshi-axborot-xavfsizligi-sohasidagi-ekspertlar-forumini-tasis-etishni-ilgari-surdi/
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2022-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
- ↑ 5,0 5,1 „Eron rasman Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo bo‘ldi“ (uz). Kun.uz (2023-yil 4-iyul). Qaraldi: 19-dekabr.
- ↑ https://daryo.uz/2022/08/20/putin-va-si-szinpin-g20-sammitini-kutmasdan-samarqandda-shht-sammitida-uchrashishi-mumkin/
- ↑ „Эрон асосий таркибда“. Kun.uz (2021-yil 18-sentyabr).
- ↑ „Belarus Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo bo‘ldi“ (2024-yil 4-iyul). Qaraldi: 2024-yil 6-iyul.
Havolalar
tahrir- Rasmiy sayti (rus tilida) (Wayback Machine saytida 26-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
- TERRORIZM, SEPARATIZM VA EKSTREMIZM GA QARSHI SHANHAY KONVENSIYASI (Wayback Machine saytida 6-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
- Bishkek sammiti rasmiy sayti (rus tilida) (Wayback Machine saytida 22-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
- Enrico Fels, „Assessing Eurasiaʼs Powerhouse. An Inquiry into the Nature of the Shanghai Cooperation Organisation“, Bochum, 2009. (Ingliz)
Kun.uz [1]
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |