Tafsir ibn Atiyya
Al-Muharrar al-Vojiz fit tafsir al-Kitob al-Aziz (arabcha: المحرّر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز)[1] yoki qisqacha al-Muharrar al-vojiz (inglizcha: The Accurate and Brief Commentary)[2] nomi bilan atalgan asar Tafsir Ibn Atiyya (arabcha: تفسير ابن عطية) nomi bilan mashhur boʻlib, Qurʼonning klassik sunniy tafsiri hisoblanadi. Kitob muallifi Molikiy-Ashʼariy olimi Ibn Atiyya (vaf. 541/1147).
| Muallif(lar) | Ibn Atiyya |
|---|---|
| Mamlakat | Al-Andalus |
| Til | arabcha |
| Janr(lar)i | Tafsir |
| Nashr etilgan sanasi | 2011 |
| Nashriyot | Dar al-Kutub, al-Ilmiyya, Bayrut |
| Sahifalar soni | 3048 |
| ISBN | 978-2-7451-3211-6 |
Bu asarni Tafsir bi al-Maʼtur (anʼanaviy talqin) bilan Tafsir bi ar-Raʼyni (aql asosidagi talqin) birlashtirgan tafsir deb atash mumkin. Biroq, asosan, tafsir bi al-maʼtur (anʼanalar yoki xabarlarga asoslangan tafsir) deb hisoblanadi[3].
Metodologiya
tahrirIbn Atiyya o‘z uslubini shunday izohlagan: „Men bu tafsirda har bir oyatning so‘z tartibiga qarab tartiblaganman. Uning hukmi, grammatik o‘rni, lisoniy vazifasi, ma’nosi va talaffuzini turli qiroat usullarida tushuntirganman“[4].
Muallif dastlabki sahifalarda yangi tafsir yozish maqsadini bayon qilgan: Oldingi olimlar, shuningdek, Salaf as-Solih aytgan fikrlarni tasdiqlaydigan, Allohga bagʻishlangan va mulhidinlar (ateistlar, agnostiklar, bidʼatchilar, Allohga ishonmaydiganlar), islom dinini inkor etuvchilar va ezoterik taʼlimot tarafdorlariga (ahl-ul-il-batin) qarshi dalil vazifasini oʻtaydigan keng qamrovli, ammo ixcham asar yaratish[5].
Mazkur Qurʼon tafsirining muqaddimasi Artur Jefferi tomonidan nashr etilgan (1954)[6].
Manbalar
tahrirIbn Atiyya o‘z tafsirida bir qancha avvalgi manbalarga tayangan. Ular quyidagilar[7]:
- Tabariyning (vaf. 310/923) Jome al-bayon fit tavil al-Qurʼon asari.
- Abu Bakr Muhammad ibn al-Hasan an-Naqqoshning (vaf. 351/962) Shifo as-Sudur asari.
- Makkiy ibn Abu Tolib al-Qaysiyning (vaf. 437/1045) Al-Hidoya ila Bulugʻ an-Nihoya asari.
- Abul Abbos Ahmad ibn Ammar al-Mahdaviyning (vaf. 430/1038) At-Tahsil li-Favoid at-Tafsil asari[8].
Tan olinishi
tahrirIbn Atiyya tafsirlari keyingi avlod Qur’on mufassirlari uchun juda ta’sirli bo‘lgan. Uning ta’siri al-Qurtubiy (vaf. 671/1272-73)[9], Abu Hayyon al-Gʻarnatiy (vaf. 745/1344) va Abdurrahmon as-Saolibiy (vaf. 875/1470) asarlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Al-Muharrar al-Vojiz Ispaniyada ham, undan tashqarida ham yuksak e’tirofga sazovor bo‘lgan[1]. Kitob Abu Hayyon al-Gʻarnotiy (vaf. 745/1344) va Ibn Xaldun (vaf. 808/1406) tomonidan yuqori baholangan[10].
Ibn Haldun Ibn Atiyyaning sa’y-harakatlarini „Qur’onning barcha tafsirlarini jamlab, faqat eng to‘g‘risini kiritishga harakat qildi“, deya taʼriflagan[4].
Arab tilida ijod qilgan, ayniqsa Mag‘riblik tarixchilar Ibn Atiyya tafsirini asosan „odatiy“ Andalusiya tafsiri deb atash mumkin bo‘lgan tafsir vakili deb atashgan hamda uning bir oz qarama-qarshi fikrini asar janrining Qurʼon ilmi (Qurʼon maʼnolari va bilimi) sohasiga qoʻshgan katta hissasining foydali tasviri deb bilishgan. Bu fikrga koʻra, har bir yirik Andalusiya tafsirini muharrar deyish mumkin. Chunki Qurʼon oyatlarini tushunishda qoʻllaniladigan yondashuv keng qamrovli boʻlib, faqat bitta usul bilan bogʻliq emas.
Claude Gilliot „al-Muharrar“ni avvalgi asarlarning qisqartmasi sifatida tavsiflagan[6].
Muallif haqida
tahrirIbn Atiyya Vohidiy an-Nisoburiy (vaf. 468/1075) avlodidagi asosiy Qurʼon sharhlovchi boʻlib, uning tafsir asari Andalusiya va Shimoliy Afrikada mazkur janr tarixidagi burilish nuqtasi boʻlgan[6].
Ushbu shaxs Al-Andalusning (hozirgi Ispaniya) Granada shahridan chiqqan tafsir va fiqh olimi bo‘lgan. Hadis, til va adabiyot fanlarini ham o‘rgangan. Almoraviylar imperiyasi davrida Almería qozisi etib tayinlangan[10].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Everett Jenkins, Jr.. The Muslim Diaspora (Volume 1, 570-1500): A Comprehensive Chronology of the Spread of Islam in Asia, Africa, Europe and the Americas. McFarland, 2010 — 151-bet. ISBN 9780786447138.
- ↑ Encyclopaedia of the Qurʼān Jane Dammen McAuliffe: . Brill Publishers, 2002 — 112-bet. ISBN 9789004120358.
- ↑ Thameem Ushama. Methodologies of the Quʻranic Exegesis. A.S. Noorden, 1995 — 92-bet. ISBN 9789830650135.
- ↑ 4,0 4,1 „Scholar of Renown: Ibn Atiyyah“. Arab News (2002-yil 14-oktyabr). 2019-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „The introduction of Tafsir Ibn 'Atiyya“. Islamweb.net. — „وقصدت فيه أن يكون جامعا وجيزا، لا أذكر من القصص إلا ما لا تنفك الآية إلا به، وأثبت أقوال العلماء في المعاني منسوبة إليهم على ما تلقى السلف الصالح -رضوان الله عليهم- كتاب الله من مقاصده العربية السليمة من إلحاد أهل القول بالرموز، وأهل القول بعلم الباطن، وغيرهم، فمتى وقع لأحد من العلماء الذين قد حازوا حسن الظن بهم لفظ ينحو إلى شيء من أغراض الملحدين، نبهت عليه“. 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 The Oxford Handbook of Qur'anic Studies. Oxford University Press, 2020 — 667-bet. ISBN 9780199698646.
- ↑ „المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز“ (Arabic). www.arrabita.ma. 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „المحرر الوجيز“ (Arabic). www.albayan.ae (2008-yil 20-aprel). 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Tafsir Al-Muharrar, Tafsir Al-Quran Asal Peradaban Islam di Andalusia“ (Indonesian). tafsiralquran.id (2021-yil 19-yanvar). 2021-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 10,0 10,1 University of Ibadan's Centre of Arabic Documentation. Research Bulletin - Centre of Arabic Documentation, University of Ibadan, Volumes 7-8. University of Ibadan, 1971 — 7-bet.
Havolalar
tahrir- Tafsir Ibn 'Atiyya - Altafsir.com (arabcha)
- Tafsir Ibn 'Atiyya - Moroccan Minister of Religious Endowments and Islamic Affairs (arabcha)
- TAFSIR IBN ‘ATHIYYAH: Al Muharrar Al Wajiiz fii Tafsiir Al Kitaab Al ‘Aziiz (Wayback Machine saytida 2021-09-18 sanasida arxivlangan) (indonezcha)