Tarjimonning soxta do'stlari

 

Tarjimonning soxta doʻstlari (kalka fransuzcha: faux amis), yoki tillararo omonimlar (tillararo paronimlar) — ikki tildagi imlo yoki talaffuzda oʻxshash boʻlgan, koʻpincha kelib chiqishi umumiy, ammo maʼnosi boshqacha boʻlgan juft soʻzlar. Misol uchun, slovakcha mesto soʻzi ruscha joy soʻzi bilan ohangdosh boʻlsa-da, uning rus tiliga tarjimasi shahar hisoblanadi.

Tarjimonning soxta doʻstlari matnni notoʻgʻri tushunish va notoʻgʻri tarjima qilishga olib kelishi mumkin. Ularning baʼzilari oʻzlashtirilgandan soʻng soʻzning maʼnosi tillardan birida oʻzgarganligi sababli shakllangan, boshqa hollarda esa oʻzlashtirish umuman roʻy bermay, soʻzlar qaysidir qadimiy tilda umumiy ildizdan kelgan, lekin turli maʼnolarga ega; baʼzan ohangdorlik mutlaqo tasodifiy boʻladi. „Soxta doʻstlar“ atamasi 1928 yilda M. Kyossler va J. Derokkini tomonidan „Les faux amis ou Les pièges du vocabulaire anglais“ kitobida kiritilgan.

Tarjimonning soxta doʻstlarining alohida holati psevdointernatsionalizmlardir — xalqaro lugʻat soʻzlari bilan (grafik va / yoki fonetik shakli boʻyicha) bogʻlangan va tarjimada turli qiyinchiliklarni keltirib chiqaradigan tillararo omonimlar: toʻliq yoki ifodalar, ifodada soʻzlarning leksik muvofiqligining buzilishi yoki uslubiy moslashuvining buzilishi.

Tarjimonning soxta doʻstlarining yana bir alohida holati — bu turli tillarda ichki shakli boʻyicha mos keladigan, ammo butunlay boshqacha maʼnoga ega boʻlgan leksik birliklar (soʻz va soʻz birikmalari) hisoblanadi:inglizcha: high time — „vaqt keldi“ (It’s high time to do something — „Biror narsa qilish vaqti keldi“) va nemischa: Hochzeit  — „toʻy“ maʼnosini anglatadi.

Tarjimonning soxta doʻstlaridan farqli oʻlaroq, ikkita tilda bir xil maʼno va oʻxshash tovushga ega boʻlgan soʻzlar ham mavjud. Kelib chiqishi boʻyicha qarindosh boʻlgan bunday „tarjimonning haqiqiy doʻstlari“ leksik kognatlar deb ataladi.

Kelib chiqish sabablari

Tarixiy rivojlanish jarayonida qayta koʻrib chiqish (tillarning mustaqil rivojlanishi)

Avlod tillarida bobo tilidagi bir soʻzning maʼnosi turli yoʻnalishlarda rivojlanishi mumkin. Bu oxir-oqibatda turli xil yaqin tillarda uning leksik maʼnosida nomuvofiqliklarning paydo boʻlishiga olib keladi.

Masalan,gift soʻzi ingliz tilida sovgʻa, tuhfa degan maʼnoni anglatadi (shu jumladan „isteʼdod“, „iqtidorlilik“ maʼnolarini ham bildiradi), nemis tilida esa — zahar, ogʻu. Shunga koʻra, ingliz tilida gifted — qobiliyatli,nemis tilida Giftig — zaharli degan maʼnoni anglatadi. Ushbu keng tarqalgan umumnemis soʻzining asl maʼnosi „berilgan narsa“ hisoblanadi.

Tarixiy taraqqiyot jarayonida so‘zning leksik maʼnosi kengayishi ham, torayishi ham mumkin. Baʼzan soʻzning denotativ maʼnosi oldingidek boʻlib qolishi mumkin, lekin uning konnotativ maʼnosi oʻzgarishi mumkin: polyakcha: żyd uslubiy jihatdan neytral soʻz boʻlsa, ruscha: жид kamsituvchi disfemiyadir.

Proslavyan tilida vonjati soʻzi (> ruscha: вонять) „hidlanish“ degan maʼnoni anglatadi. Rus tilida uning maʼnosi „yomon hid“ darajasigacha koʻtarilgan boʻlsa, Gʻarbiy slavyan tillarida (masalan, chex. voňavka — atir) salbiy maʼnoga ega emas. Rus tilidagi asl maʼno obonyat (ob- + vonyat), obonyanie soʻzlarida, shuningdek, qadimgi slavyan tilida asosan cherkov va boshqa ibodatxonalarida hidni tasvirlash uchun ishlatiladigan „blagovonie“ (yoqimli hid) soʻzlarida saqlanib qolgan.

Shuningdek, ukraincha: вродливий (vrodlíviy deb talaffuz qilinadi) goʻzal, polyakcha: uroda — goʻzallik degan maʼnolarni anglatadi, ammo rus tilidagi ushbu soʻzning ohangdoshi urodliviy teskari maʼnoga ega hisoblanadi.

Chex va slovak soʻzi čerstvý rus tiliga tarjima qilinganda chyorstviy emas, aksincha, svejiy deb tarjima qilinadi.

Qarindosh tillardan yana bir misol: polyakcha: zapomnieć soʻzi zabit degan maʼnoni, yaʼni ruschada ushbu soʻzning umuman qarama-qarshi maʼnosini anglatadi va uning antonimi zapamiętać — zapomnit, oʻz navbatida, ruschada zapamyatovat iborasining antonimi hisoblanadi.

Baʼzida maʼlum bir soʻz tillarning birida arxaizmga aylanadi, boshqasida esa faol qoʻllanilishda davom etadi: ruscha: лекарь belaruscha: лекар, ukraincha: лікар.

Olinma soʻz maʼnosining oʻzgarishi

Odatda olinma soʻzlar yangi tushunchaga nom berish uchun olinadi. Koʻpincha bu yangi tushuncha olinma soʻzning asosiy boʻlmagan maʼnosidan kelib chiqadi.

Ingliz 'old-timer' soʻzi (keksa odam, veteran) tor maʼnoda koʻplab tillar tomonidan oʻzlashtirilgan — eski mashina. „Dok“ ('dock') soʻzi kemalar taʼmirlanadigan joyni ifodalash uchun olingan (inglizcha: dry dock — „quruq dok“), ingliz tilida esa bu soʻz iskala degan maʼnoni anglatadi.

Vaqti-vaqti bilan olingan soʻz yangi tilda oʻz oʻrniga ega boʻladi. Turkiy baliq soʻzi oʻzlashtirilganda „tuzlangan quritilgan baliq“ degan tor maʼnoni oladi, rus tilida esa shu tarzda tayyorlangan goʻsht ham shunday deyiladi. Yapon tilida shunga oʻxshash soʻzlar juda koʻp: ular ingliz tilidan kelib chiqqan va koʻp hollarda maʼnosi oʻzgargan. Masalan, rough soʻzi (ラフ) (ingliz tilida „qoʻpol“, „qattiq“ degan maʼnoni anglatadi) zamonaviy yapon tilida „kundalik“ kiyim uslubi, service (サービス) — „chegirma“, yapon tilida sarariman (サラリーマン) deb talaffuz qilinadigan salary man soʻz birikmasi (aslida „yollanma“, keyin „yollanma ishchi“) „kompaniya xodimi“, „ofis xodimi“ maʼnolarini anglatadi. Bunday yaponcha soʻzlar odatda Vasey-eygo deb ataladi.

Parallel olinma soʻzlar

A va B tillari V tilidan soʻzlarni turli maʼnolarda olishi mumkin. Rus-ingliz „yolgʻon doʻstlar“da umumiy ajdod koʻpincha lotin tilidir.

Ogʻzaki tilda soʻzlar qoida boʻyicha polisemantik boʻlgani sababli, olinma soʻzlar bundan mustasno emas. Boshqa tilda biron bir maʼnoda olingan soʻzlar vaqt oʻtishi bilan tobora yangi maʼnolarga ega boʻladi hamda ularning xalqaro maʼnolari yoʻqoladi. Bunga yaqqol misol sifatida fransuzcha: blanc soʻzidan kelib chiquvchi ruscha бланк („oq“ yoki oq qogʻoz) rus tilida „toʻldirish uchun shakl“, ingliz tilida — „boʻsh joy“, „boʻsh“ va nemis tilida — „silliq“, „sayqallangan“, „yalangʻoch“ maʼnolariga ega.

Baʼzi Yevropa tillarida préservatif, preservativo va boshqa soʻzlar „erkak kontratseptsiyasining toʻsiqli usuli“ degan maʼnoni anglatadi (shu maʼnoda bu soʻz rus tiliga ham kiritilgan), lekin ingliz va ispan tillarida preservative — „konservant“ (shu bilan birga rus tilida пресервы yoki презервы soʻzlari mavjud) degan maʼnoni ifodalaydi.

Tasodifiy oʻzgarishlar

Bunday tasodiflar qarindosh tillarda ham, qarindosh bo‘lmagan tillarda ham boʻlishi mumkin: veng.: lány („qiz“, „doe“ emas), italyancha: cravatta, nemischa: Krawatte va ukraincha: краватка („galstuk“, „toʻshak“ emas), fin: pivo („hovuch“ yoki „kaft“, „pivo“ emas), yaponcha: 山 (talaf. yama) („togʻ“, „chuqur“ emas) va boshqalar.

Baʼzan oʻzaro yaqin tillarda pozitsion fonetik oʻzgarishlar tufayli tasodifiy oʻxshashliklar yuzaga keladi: ukrain tilidagi [o] unlisining oʻzgarishi tufayli (boʻgʻin oldidan [o] ning choʻzilishi va keyingi oʻzgarishi natijasida, bunda oʻta qisqa ъ yoki ь gʻoyib boʻlgan) ukraincha кішка („mushuk“) soʻzi ruscha: кишка ga qiyoslangan. Xuddi shunday, ukraincha: кіт („mushuk“) ruscha: китga qiyoslangan. Portugal tilida „coelho“ quyon (ispanchada „conejo“), ispanchada „cuello“ bo‘yin (portugal tilidagi „colo“ ildizi saqlanib qolingan)ga qiyoslangan. Ingliz tilida inglizcha: mist — tuman, lekin nemis tilida nemischa: Mist — goʻng. Bu maʼno farqlanishi Germaniyaga Mist Stick deodorantini, shuningdek Rolls-Royce Silver Mistni eksport qilishda tushunmovchilikka olib keldi.

Omonim turlari

Birinchi tur

Lug‘aviy maʼnolari butunlay boshqacha bo‘lgan omonimlar. Ularni faqat ohangdoshlik tufayli chalkashtirib yuborish mumkin (odatiy omonimlar), masalan, bolgarcha: булка („kelin“) va ruscha: булка, nemischa: Angel („tayoq“) va ruscha: ангел.

Ikkinchi tur

Mavjud boʻlgan maʼnoli soʻzlarni bir sohaga kiritish imkonini beruvchi umumiy xususiyatlar mavjudligi sababli baʼzi leksik maʼnolari toʻliq yoki qisman mos keladigan omonimlar.

Bunday omonimlar eng koʻp tarjima xatolari bilan bogʻliqdir. Masalan, inglizcha: aggressive nafaqat „tajovuzkor“, balki „qatʼiy, energiyali“ maʼnolariga ham ega. aggressive soʻzining birinchi leksik maʼnosi ruscha: агрессивный bilan mos kelishi, masalan, inglizcha: aggressive salesman iborasi tarjima qilinganda, ingliz tilidagi ikkinchi maʼnosi (rus tilida boʻlmagan) eʼtiborga olinmaydi va ibora toʻgʻri „qatʼiyatli sotuvchi“ oʻrniga „tajovuzkor sotuvchi“ deb tarjima qilinadi. Biroq, maʼlum bir tuzatish bilan tarjimadagi bunday xatolik bukvalizm bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.

Yana bir misol: inglizcha: electric soʻzi „elektrik“ degan maʼnoni anglatadi va ruscha: электрик bilan ohangdoshdir. Ikkala maʼno ham elektr toki bilan bevosita bogʻliq boʻlib, bu haqiqatni bilish, soʻz yasalish qoidalarini bilmagan holda, tarjima paytida maʼnolarni chalkashtirib yuborishning sababi boʻlishi mumkin.

Tarjimonning soxta doʻstlari boshqa sohalarda

Lugʻatdan tashqari, bu hodisa tilning boshqa sohalarida ham uchrashi mumkin — asosan yozuv tizimlarida va grammatikada.

Yozuvdagi tarjimon soxta doʻstlari

Yozuv tizimlarida tarjimonning soxta doʻstlari chet el nomlari va varvarizmlarning notoʻgʻri talaffuzi yoki notoʻgʻri transkripsiyasiga, boshqa tillarda oʻqish qoidalarini notoʻgʻri yodlash va boshqa orfoepik xatolarga olib kelishi mumkin.

Turli tillarda yoki turli yozuv tizimlarida bir xil harf yoki bir xil harf birikmasi boshqacha oʻqilishi mumkin. Masalan, Ë harfi rus tilida oʻrta jinsning lab unlisi „e“ ni, alban tilida neytral unli [ə] („shva“) ni anglatsa, lotin, fransuz, niderland va boshqa tillarda bu diakritik belgi bu harfning oʻzi oʻqilishini, AE, IE yoki OE digrafining ajralmas qismi emasligini anglatadi. Ukraincha G harfi ovozli faringal frikativ undosh sifatida oʻqiladi va ukrain tilidagi portlovchi [ɡ] Ґ harfi bilan belgilanadi. Bolgar tilida Ъ harfi lablanmagan unli tovush o sifatida oʻqiladi, Щ harfi esa ShT undoshlari birikmasi sifatida oʻqiladi. Polsha digrafi SZ [sh] deb, bitta S harfi [s] deb talaffuz qilinadi, venger tilida esa, aksincha, digraf sz va s harflari mos ravishda [s] va [sh] deb talaffuz qilinadi.

CH digrafi turli tillarda ham har xil o‘qiladi: ispan va galisiyaliklar tillarida — Ch, fransuz, portugal va breton tillarida — Sh, nemis, niderland, litva, polyak, chex, slovak, valliy, irland va gel tillarida — X, italyancha, katalan, rumin tilida — K kabi talaffuz qilinadi; ingliz tilida u asl ingliz tilidagi soʻzlarda, shuningdek, ispan tilidan olingan olinma soʻzlarda Ch sifatida, aksariyat olinmalarda, birinchi navbatda yunon, lotin va nemis tillaridan olinganlarda K sifatida, fransuzcha olinmalarda Sh sifatida oʻqiladi.

Grammatika boʻyicha tarjimonning soxta doʻstlari

Turli tillarda bir xil grammatik shakl butunlay boshqacha funksiyalarga ega boʻlishi mumkin.

Shunday qilib, masalan, ingliz tilidagi mukammal (I have done it) oʻtmishda sodir boʻlgan va nutq momentiga bevosita taʼsir koʻrsatadigan, yaʼni u bilan chambarchas bogʻliq (oddiy oʻtgan zamondan farqli oʻlaroq) harakatni bildiradi. (I did it), bu harakatni bildiradi, oʻtmish bilan butunlay bogʻliq va nutq momenti bilan hech qanday aloqasi yoʻq). Nemis tilidagi mukammal (Ich habe das gemacht) o‘tgan zamonning so‘zlashuv shaklini bildirsa (book imperfect — Ich machte das — o‘tgan hikoya zamonini bildiruvchi) farqli o‘laroq. Boshqa tomondan, ingliz tilida nemis tilidagi kabi bir xil soʻz tartibi bilvosita passiv harakatni bildiradi: jumla inglizcha: I have this article translated degan maʼnoni anglatadi „Men bu maqolani tarjima qildim“ — farqli oʻlaroq, I have translated this article, yaʼni „men (oʻzim) ushbu maqolani tarjima qildim“. Shuning uchun, bu jumlani nemis tiliga Ich habe diesen Artikel übersetzen lassen emas, balki Ich habe diesen Artikel übersetzt tarjima qilish kerak. Ingliz tilidagi must (You must not do it) modal feʼlining inkor shakli zaruratning yo‘qligini emas (You need not do it) taqiqni bildirsa, nemischa feʼlning inkor shakli müssen (Sie müssen das nicht tun) maʼnosini bildiradi. aniq zarurat yoʻqligi, taqiqlash emas (Sie dürfen das nicht tun / Sie sollen das nicht tun).

Rumincha postfiks -ul birlik erkak aniq artiklni bildiradi:rumincha: omul — maʼlum bir holatda „odam“. Xuddi shu morfema venger tilidagi qo‘shimchalar yasash qo‘shimchalaridan biri:veng.: magyar -"venger", magyarul -"venger tilida".

Portugal tilidan tashqari Gʻarbiy Roman tillarida la funksiyali soʻzi ayollik birlik aniq artiklni bildiradi. Boshqa tomondan, Bolqon-Roman tillarida bu yoʻnalishni bildiruvchi predlogdir („qaerda?“). Shuning uchun, italyancha: la casa maʼlum bir holatda „uy“ degan maʼnoni anglatadi va rumincha: la casa — „uyga“, „uyga“. Boshqa tomondan, portugal tilidagi „a“ funksiya soʻzi nafaqat yoʻnalishni bildiruvchi predlog, balki ayollik birlik aniq artikl boʻlib, boshqa Gʻarbiy Roman tillarida esa faqat predlogdir.

Shuningdek koʻrish

• Paronimlar
• Literalizm — bu boshqa tildan tarjima qilishda xato boʻlib, bu holat uchun soʻzning tegishli maʼnosi oʻrniga asosiy yoki eng mashhur maʼno qoʻllanilishidan iborat.
• Lingvistik nisbiylik gipotezasi

Bibliografiya

• Tarjimonning soxta doʻstlarining inglizcha-ruscha lugʻati (1000 dan ortiq soʻz), muallif K. V. Krasnov, 2004-2010 yillar www.falsefriends.ru saytida
• Tarjimonning soxta doʻstlari roʻyxati
• Nemis tilidagi material boʻyicha tarjimonning soxta doʻstlari
• „Tarjimonning soxta doʻstlari“ ning polyak-ruscha lugʻati
• Tarjimonning soxta doʻstlari
• Tarjimonning ukrain tilidagi soxta doʻstlari roʻyxati
• Akulenko V. DA. „Tarjimonning soxta doʻstlari“ haqida.
• Vyaznikov P. „Ogʻzining chiroqlari“ (tarjimonlarning tez-tez xatolari haqida).
• Pakhotin A. https://www.proza.ru/cgi-bin/login/page.pl Prozaru portalidagi „Soxta doʻstlarning yangi tasnifiga urinish“ maqolasi

Bibliografiya

• Ronni Fergyuson. Italiyalik soxta doʻstlar (Toronto italyan tadqiqotlari) ISBN 0-80-206948-7 Noshir : Toronto universiteti matbuoti
• Dolgopolov Yuriy (Dolgopolov Yuriy). Chalkashib ketgan iboralar toʻplami. Idiomalar va birikmalardagi soxta „doʻstlar“ va „dushmanlar“. Nashriyot: Llumina Press, 2004 yil
• Akulenko V. V., Komissarchik S.Yu., Pogorelova R. V. (Akulenko V. V. tomonidan tahrirlangan). „Tarjimonning yolgʻon doʻstlari“ ning inglizcha-ruscha va ruscha-inglizcha lugʻati. M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1969 yil.
• Stolker Ivan, Popov Ilya Gʻarbiy giyohvandlik lugʻati va rus tili dialektlarining goʻyoki yaqin lugʻati adabiy til bilan solishtirganda. 1-jild (A-M). Xelsingfors, 1915 yil.
• Borisova L. VA. Tarjimonning soxta doʻstlari. Umumiy ilmiy lugʻat. Ingliz tili. Nashriyotchi: NVI-Thesaurus, 2002 yil.
• Gotlib K. G. M. „Tarjimonning soxta doʻstlari“ lugʻati (rus-nemis va nemis-rus) nashriyotchilar: M .: Sovet Entsiklopediyasi, 1972; M.: Rus tili, 1985 yil.
• Kanonich S. I. Tarjimonning 300 ta soxta doʻstlari. Ispancha-ruscha lugʻat-maʼlumotnoma. ISBN 5-834-60111-1 Nashriyotchi: Menejer, 2001 yil.
• Krasnov K. DA. „Tarjimonning soxta doʻstlari“ ning inglizcha-ruscha lugʻati. ISBN 5-98575-034-5 Nashriyotchi: M.:E.RA, 2004 yil.
• Paxotin A. VA. Aldamchi soʻzlarning inglizcha-ruscha, ruscha-inglizcha izohli lugʻati („yolgʻon doʻstlar“). ISBN 978-5-98035-022-2 Nashriyotchi: M.: Nashriyot Kareva, 2011 yil.
• Kononenko I., Spivak O., Oraliq omonimlar va paronimlarning Ukraina-Polsha lugʻati. Kiev, 2008. 343 b.