Taliqon

Taliqon, Toliqon, Talqon - oʻrta asrlarda Shim. Afgʻonistondagi qad. shahar va viloyat. T. oʻrta asrlarda Toxaristonning poytaxti boʻlsada, Balxdan 3 marta kichik edi. T. Qunduzdan sharqda, Qunduzdaryo irmogʻi Taliqon daryosi boʻyida joylashgan. T. mustahkam istehkomli, savdo yoʻllari kesishgan yerda joylashgani uchun obod va boy shahar hisoblangan. Oʻrta asrlarda uni, shuningdek, "Xuroson T.i" deb ham atashgan, chunki ayni vaqtda bu nomdagi yana 2 shahar Qazvin va Rey viloyatlarida ham boʻlgan. Mahmud ibn Valmning yozishicha, Maymana viloyatidagi shahar ham T. deb atalgan.

Firdavsiyning "Shohnoma"sida T. shahri Afrosiyob podsholigi davri voqealari munosabati bilan qayd etilgan. Qadimda T. atrofida chegara, tosh minorasi boʻlgan, uni sosoniylar shohi Varaxran V (421—438 yillarda hukmronlik qilgan) bunyod etgan. Arablar istilosi arafasida T. alohida bir mulk boʻlib, uni Sahrak yoki Suhrob nomli shoh idora etgan. 10-asrda T. shaqri Guzganon viloyati shohiga tobe boʻlgan. 12-asrda T. manbalarda yana Xurosonning alohida viloyati tarzida qayd etilgan va unga bir qancha shahar va qishloqlar qaragan. T. qalʼasi oʻrta asrlarda Mansurkoʻh yoki Nusratkoʻh deb nomlangan. U juda mustahkam boʻlib, 13-asrda Chingizxon qoʻshinlari uni kuch bilan egallay olmay, 7 oy qamal qilib olishga majbur boʻlishgan. Amir Temur va temuriylar davrida T. dastlab Pirmuhammad ibn Jahongir mulki, soʻngra Shohrux davrida uning oʻgʻli Ibrohim Sultonga tegishli boʻlgan. 16-asr oxirida T.ni temuriy Sulton Maxmud Mirzo va Xisravshohning noiblari idora etishgan. 1503—04 yillarda Toxariston va Badaxshonning katta qismini Shayboniyxon qoʻshinlari bosib olganda bu viloyatlar Shayboniyxonning ukasi Mahmud Sultonga inʼom etilgan. Shayboniyxon oʻlimidan soʻng (1510) Toxariston va Badaxshonning katta qismi yana temuriylar (Mirzaxon oʻgʻli Sulaymonshoh) tasarrufida boʻlgan. Biroq uning nabirasi va vorisi Shohrux Mirzo davrida T. Badaxshon shohlaridan Shoh Imod kuliga oʻtgan. 1584 y. T.ga shayboniylar qoʻshini kelib shahar Mahmud sulton ibn Sulaymon sultonga qaragan. U, oʻz navbatida, Shayboniylarning Balxdagi noibi Abdulmoʻmin Sultonga tobe boʻlgan. T. viloyat markazi maqomini Ashtarxoniylar davrida ham saqlab qolgan. 18-asrning 1yarmida T. yoriylar sulolasidan Mir Sultonshoh tasarrufiga oʻtgan. 18-asr oʻrtalaridan Afgʻoniston tarkibida.

Taloqan (fors, shuningdek, ko'chirilgan Taleqon yoki Taluqan) poytaxti Taxar viloyati, shimoli-Sharqda Afg'oniston. Taluqan tumanida joylashgan. 2006-yilda aholisi 196,400 ta deb taxmin qilingan.

2021-yilda Tolibon 2021-yilgi Tolibon hujumi paytida viloyat ustidan nazoratni qo'lga kiritdi.

Tarix

’Ala ed-Din Mohammad ibn Tekesh (1200–1220) davridagi tanga pullar

Daryo bo'yidagi g'arbda joylashgan eski shahar tomonidan tasvirlangan Marko Polo milodiy 1275-yilda:

"Taikhan deb nomlangan qal'a, buyuk makkajo'xori-bozori bor. Uning janubida joylashgan tepaliklar katta va balanddir. Ularning barchasi oq tuzdan iborat bo'lib, nihoyatda qattiq. Bu dunyoda topilgan eng pok hurmatga sazovor joy deb hisoblashadi."

1603-yilda Taloqan ("Talxan") ga yana bir yevropalik kashfiyotchi Bento de Góis tashrif buyurib, u karvon bilan Kobuldan Yarqand (keyin Qashqariya poytaxti) ga yo'l olgan.

Yaqin tarix

Takhar Hukumot binosi (Taloqan)

Ahmad Shah Massoudning mujohidlar shtab-kvartirasi Taloqonda Sovet armiyasi va Tolibonga qarshi kampaniyasi paytida joylashgan edi. Taloqan 5-sentyabr 2000-da yuzlab tinch aholining hayotiga Zomin boʻlgan qamaldan so'ng Tolibonga tushgan so'nggi yirik shahar edi. Tolibon tomonidan qonli qo'lga olinishi, shuningdek, tinch aholi Imom Sohib va Panjshir vodiysi tomon qochib, aholining ommaviy chiqishiga sabab bo'ldi. Northern Alliance askarlari Tolibonning shaharning shimoliga va sharqiga o'tishini to'xtatishga muvaffaq bo'lishdi, ammo uni qaytarib ololmadilar. Taloqan 2001-yil noyabr oyida Shimoliy Ittifoq askarlari tomonidan ozod qilingan.

Shaharga 2021-yilgi Taliban offensive davrida hujum uyushtirilgan. (Amerika qo'shma Shtatlari qo'shinlarini olib chiqish bilan bir vaqtga to'g'ri keldi).

2021-yil 2-May kuni Takharda Tolibonga qarshi eng nufuzli arbob Piram Qul Ziayi Rustaq tumanida o'ldirildi.

Iqlimi

Taloqan O'rta yer dengizi iqlimiga ega. Qishda yozga qaraganda ko'proq yog'ingarchilik bo'ladi. Taloqanda o'rtacha yillik harorat 15,4 s (59,7 S) ni tashkil qiladi. Har yili taxminan 434 millimetr (17,09 dyuym) yog'ingarchilik tushadi.

Qo'shimcha havolalar

• Taluqan District
• Taloqan Airport
• Cities of Afghanistan
• Takhar Province
• Tokharistan

Manbalar

Ad.:Axmedov B., Istoriya Balxa, T., 19S2; Kamoliddinov Sh.S., Istoricheskaya geografiya Yujnogo Sogda i Toxaristana po araboyazoʻchnoʻm istochnikam IX — nachalo XIII vv., T., 1996.

Shamsiddin Kamoliddinov.