Toshkent va Oʻzbekiston yeparxiyasi
Toshkent va Oʻzbekiston yeparxiyasi (oʻzbekcha: Toshkent va Oʻzbekiston yeparxiyasi) — Oʻzbekiston hududidagi pravoslav cherkovlarini oʻz ichiga olgan Rus pravoslav cherkovidir. 1871-yil bahorida „Turkiston“ nomi bilan tashkil etilgan, markazi Verniy shahrida.
|
| ||
| Yirik shahari | Toshkent | |
|---|---|---|
| Asos solingan sanasi | 1871-yil 1-may | |
| Maydoni | 447,400 km² km² | |
| Rasmiy sayti | www.pravoslavie.uz | |
| Xaritada | ||
2011-yil 27-iyuldan boshlab yangi tashkil etilgan Markaziy Osiyo mitropolit okrugi tarkibiga kiritilgan. Toshkent yeparxiyasining hukmron episkopi mitropolit okrugi boshligʻi; mitropolit okrugiga oid masalalarda, shuningdek, oʻzi boshchiligidagi yeparxiyalardan tashqari boshqa yeparxiyalarda liturgik xotirlash chogʻida Markaziy Osiyo mitropoliti unvoni berilgan.
2011-yildan beri hukmron yepiskop Mitropolit Vikentiy (Morari) hisoblanadi.
Tarixi tahrir
1865-yil iyun oyida Mixail Chernyaevning otryadi tomonidan Toshkent qoʻlga olindi.
1868-yilda Turkiston general-gubernatori Konstantin Petrovich fon Kaufman Turkiston general hukumati viloyatlarida maxsus yeparxiya tashkil etish toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qilgan (Orenburg va Tomsk yeparxiya boshqarmalarining uzoqligini hisobga olgan holda, uning boshqaruvi unga ishonib topshirilgan hududning cherkovlari va ruhoniylariga tegishli edi); ammo yeparxiya yepiskopini Toshkentda topishni qatʼiyan istamay, ikkinchisining oʻrnini Semirechensk viloyatining viloyat shahri — Verniy shahriga tayinlashni soʻragan. Kaufmanning iltimosnomasi "1871-yil 1-mayda Davlat Kengashining eng yuqori darajada tasdiqlangan fikri bilan hurmat qilingan[1]".
1871-yil 12-noyabrda yepiskop Sofoniya (Sokolskiy) (sobiq Novomirgorod yepiskopi, Xerson yeparxiyasi vikari; † 1877-yil 26-noyabr) „Toshkent va Turkiston“ unvoni bilan yangi tashkil etilgan Turkiston boʻlimiga tayinlangan.
1896-yildan yeparxiya kafedrani Toshkentga koʻchirish (yoki alohida boʻlim tashkil etish) toʻgʻrisida iltimosnomalar bilan murojaat qilgan[2].
1900-yilda Transkaspiya viloyati Gruziya yeparxiyasidan yeparxiyaga oʻtkazildi.
Turkiston hududining kengligi va qavmga oid cherkovlar sonining kamligi sababli pravoslav aholining koʻp qismi harbiy „qoʻzgʻalmas“ cherkovlarga biriktirilgan boʻlib, ular 1900-yilda yeparxiya maʼmuriyati yurisdiksiyasidan harbiy va dengiz ruhoniylari protopresviter idorasiga oʻtganlar; 1911-yilda yepiskop Dimitriy (Abashidze) Muqaddas Sinodga ularning yeparxiya maʼmuriyatining yurisdiktsiyasiga qaytishi toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qilgan va bu qisman maʼqullangan[3].
1916-yil 16-dekabrda Eng Muqaddas Sinodning Verninskiy kafedrasini Verniydan Toshkentga koʻchirish toʻgʻrisidagi hisoboti eng yuqori darajada tasdiqlangan (Verniyda vikariyat marosimi tashkil etilgan)[4].
1923-yil bahorida Turkiston yeparxiyasida koʻpchilik ruhoniylar va cherkovlar renovatsion sinodning kuchini tan oldilar (yeparxiya renovatsion yepiskop Nikolay (Koblov) nazorati ostida edi); Yeparxiyani boshqargan arxiyepiskop Innokentiy (Pustinskiy) bir qator „eski cherkov“ ruhoniylari hibsga olinganidan keyin yeparxiyani oʻz xoxishi bilan tark etgan.
1927-1929-yillar davomida Toshkent yeparxiyasini („eski cherkov“) Sibir surgunidan qaytgan yepiskop Luka (Voyno-Yasenetskiy) boshqargan. 1933-yilgacha yeparxiya boshligʻi mitropolit Nikandr (Fenomenov), keyin bu yerda surgunda boʻlgan mitropolit Arseniy (Stadnitskiy) boshqargan; ularning yurisdiktsiyasidagi yagona ibodatxona qabristondagi „Hamma qaygʻulilarning quvonchi“ cherkovi edi.
1936-yilda mitropolit Arseniy vafotidan soʻng yeparxiya „Toshkent va Oʻrta Osiyo“ va „Olma-Ota va Qozogʻiston“ ga boʻlingan. 1937-yilda arxiyepiskop Tixon (Sharapov) hibsga olingan va qatl etilganidan soʻng, ikkala yeparxiya ham 1945-yilgacha doʻst boʻlib qolgan.
1943-yilda yagona pravoslav cherkovi — Uspenskiy kasalxonasi qayta ochildi, keyinchalik u soborga aylantirilgan.
Yepiskop Guriya (Yegorov) davrida (1946-1953) yeparxiyadagi cherkovlar soni 66 taga yetdi. Yepiskop Yermogen (Golubev) (1953-1960) dinga qarshi yangi kampaniya paytida bitta cherkovning yopilishini oldini olishga muvaffaq boʻlgan; bundan tashqari, u Uspenskiy soborini qayta qurgan va kengaytirgan.
2007-yil 12-oktabrda turkman dekanati yeparxiya tarkibidan chiqarilgan.
2011-yil 27-iyulda Oʻrta Osiyo mitropolit okrugi tuzilgan, uning tarkibiga Toshkent va undan ajratilgan Bishkek va Dushanbe yeparxiyalari kirgan va Turkmanistondagi patriarxal cherkovlari yana qaytarilgan[5].
2017-yil 6-noyabrda Rus pravoslav cherkovining Muqaddas Sinodi Toshkent-Oʻzbek yeparxiyasi nizomini tasdiqlagan[6].
Joriy holati tahrir
Jamoatlarning umumiy soni — 35 ta[7][8].
1996-yil noyabr oyidan boshlab Oʻzbekiston hukumati koʻmagida Uspenskiy kafedral sobori huzurida maʼnaviy-maʼmuriy markaz qurilmoqda. 1998-yildan buyon Toshkent diniy seminariyasi faoliyat koʻrsatmoqda.
Yeparxiyaning dekanlik okruglari tahrir
| Yeparxiyaning dekanlik okruglari roʻyxati[9] | |||
|---|---|---|---|
| Ism | Muhtaram | markaziy ibodatxona | Hudud |
| Oʻzbekiston | |||
| Toshkent | Arxipriest Igor Baluxatin | Muqaddas Havoriylarga teng Buyuk Gertsog Vladimir cherkovi (Toshkent) | Toshkent va Toshkent viloyati |
| Samarqand | Arxipriest Roman Zagrebelniy | Muqaddas Buyuk shahid Jorj Gʻolib cherkovi | Samarqand viloyati, Surxondaryo viloyati va Qashqadaryo viloyati |
| Guliston | Arxipriest Andrey Tugushev | Aziz Nikolay cherkovi | Sirdaryo viloyati, Jizzax viloyati |
| Fargʻona | Arxipriest Vladislav Chechenov | Radonejning Sankt-Sergius cherkovi | Fargʻona viloyati, Namangan viloyati, Andijon viloyati |
| Buxoro | Bosh ruhoniy Leonid Kozin | Radonejning Sankt-Sergius cherkovi | Buxoro viloyati, Navoiy viloyati, Xorazm viloyati, Qoraqalpog‘iston Respublikasi |
Yeparxiya boʻlimlari tahrir
- Oʻquv boʻlimi — rahbari bosh ruhoniy Sergey Statsenko
- Cherkov va jamiyat oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlik boʻlimi — rahbari-bosh ruhoniy Sergey Statsenko
- Murabbiylik boʻlimi — rais-ruhoniy Sergey Alaxtayev
- Yoshlar bilan ishlash boʻlimi — rais-ruhoniy Vladimir Platonov
- Qurolli Kuchlar va huquqni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik boʻlimi — rais-bosh ruhoniy Igor Baluxatin
- Qamoqxona xizmati boʻlimi — rais-bosh ruhoniy Igor Baluxatin
- Ziyorat boʻlimi — raisi Elena Vasilyevna Sarkisyants
- Oʻrta Osiyo metropolitan okrugi Toshkent va Oʻzbekiston yeparxiyasi madaniyat va sport boʻlimi — rahbari Fedenko Igor Anatolyevich
- Tadqiqot xizmati — Yuriy Stepanovich Flygin
- Himoya xizmati — Shkovorodyuk Oleg Stepanovich
- „Sreteniye“ (Uchrashuv) boʻlimi — Oʻzbekiston Respublikasida xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi Andrey Slonim
Yeparxiya komissiyalari tahrir
- Nashriyot va maʼnaviy tsenzura komissiyasi — Rais-bosh ruhoniy Igor Baluxatin
- Avliyolarni kanonizatsiya qilish komissiyasi — Rais-bosh ruhoniy Nektariy Blinov
- Liturgik komissiya — Rais-igumen Igor Baluxatin
- Monastir ishlari boʻyicha komissiya — Rais-igumen Nektariy Blinov
- Avliyo unvonini berish uchun nomzodlar ishlari boʻyicha komissiya — Rais-bosh ruhoniy Igor Baluxatin
Ibodatxonalar tahrir
Kafedral sobor: Toshkentdagi Uspenskiy sobori.
Oʻzbekistonda 37 ga yaqin ibodatxonalar va ibodat uylari mavjud; Navoiy, Zarafshon, Uchquduq, Qarshi shaharlarida yangi ibodatxonalar qurilgan; Urganchda (Xorazm viloyati) yangi ibodatxona qurilmoqda.
Monastirlar tahrir
- Avliyo-Uchlik-Georgiyev monastiri (erkaklar uchun; Chirchiq shahri, Toshkent viloyati)
- Avliyo-Uchlik-Nikolskiy (ayollar uchun; Toshkent)
- Shafoat (himoya) monastiri (ayollar uchun; Doʻstobod)
Taʼlim muassasalari tahrir
- Toshkent diniy seminariyasi (TDS) 1998-yilda ochilgan.
Yeparxiyaning ziyoratgohlari tahrir
1. Toshkent shahrining Uspenskiy soborida Muqaddas Afon togʻida yozilgan va 19-asr boshlarida arxiyepiskop Dimitriy (Abashidze) tomonidan yeparxiyaga olib kelingan Xudo onasining Iverskaya ikonasining nusxasi mavjud.
2. Amir Temur tomonidan 14-asrda Mesopotamiyadan koʻchirilgan Doniyor paygʻambarning qoʻli Samarqand yaqinida saqlanadi: bu ziyoratgohni pravoslav xristianlar ham, musulmonlar ham hurmat qilishadi.
ommaviy axborot vositalari tahrir
- Oʻzbekiston yeparxiyasi matbuot xizmati rahbari — iyeromonax Mixail (Stolyarov)
- „Umr soʻzi“ gazetasi, Oʻzbekistonda (Toshkent) 1991-yil 7-apreldan nashr etiladi (1993-yil fevraldan, oylik), tiraji — 1500, bosh muharrir — Nadejda Isayeva.
- „Sharq yuqoridan“ jurnali bosh muharriri: Yevgeniy Abdullayev (Suxbat Aflatuni).
- „5-chi element“ internet versiyasi bilan (5-chi element pravoslav ijodiy guruhining jurnali).
Yepiskoplar tahrir
- Sofoniya (Sokolskiy) (1871-yil 12-noyabr — 1877-yil 26-noyabr)
- Aleksandr (Kulchitskiy) (1877-yil 12-mart — 1883-yil 6-avgust)
- Neofit (Nevodchikov) (1883-yil 6-avgust — 1892-yil 21-noyabr)
- Grigoriy (Poletayev) (1892-yil 22-noyabr — 1895-yil 18-fevral)
- Nikon (Bogoyavlenskiy) (1895-yil 18-yanvar — 1897-yil 19-iyun)
- Anastasiy (Opotskiy) (1897-yil 28-iyun — 1897-yil 9-noyabr)[10], Sogʻligʻi sababli Turkistonga ketmagan va 1897-yil 9-noyabrda sogʻligʻi juda yomon boʻlganligi sababli yeparxiya boshqarmasi boshqaruvidan boʻshatilgan.
- Arkadiy (Karpinskiy) (1897-yil 9-noyabr — 1902-yil 18-dekabr)
- Paisiy (Vinogradov) (1902-yil 18-dekabr — 1906-yil 20-yanvar)
- Antoniy (Abashidze) (1906-yil 20-yanvar — 1912-yil 25-iyun)
- Innokentiy (Pustinskiy) (1912-yil dekabr — 1923-yil mart)
- Luka (Voyno-Yasenetskiy) (1923-yil 12-may — 1927-yil sentabr)
- Sergiy (Lavrov) (1925-yil 25-yanvar — 1927-yil fevral) yuqori martabali ofitser, Olma-Ota yepiskopi
- Nikandr (Fenomenov) (1927—1933-yil 3-mart)
- Afanasiy (Malinin) (1933-yil 23-mart — 24-avgust)
- Arseniy (Stadnitskiy) (1933-yil 24-avgust — 1936-yil 10-fevral)
- Boris (Shipulin) (1936-yil 13-mart — 1938-yil 23-fevral)
- Kiril (Pospelov) (1944-yil 11-iyul — 1946-yil 20-iyun)
- Guriy (Yegorov) (1946-yil 25-avgust — 1953-yil 28-yanvar)
- Yermogen (Golubyev) (1953-yil 1-mart — 1960-yil 15-sentabr)
- Gavril (Ogorodnikov) (1960-yil 15-sentabr — 1971-yil 28-fevral)
- Platon (Lobankov) (1971-yil fevral — 1972-yil 11-oktabr) 1971-yil 25-iyungacha — yuqori martabali ofitser, Samarqand yepiskopi
- Varfolomey (Gondarovskiy) (1972-yil 11-oktabr — 1987-yil 10-sentabr)
- Lev (Tserpitskiy) (1987-yil 1-noyabr — 1990-yil 20-iyul)
- Vladimir (Ikim) (1990-yil 20-iyul — 2011-yil 27-iyul)
- Vinsent (Morari) (2011-yil 27-iyuldan beri)
vikariatlar (hududiy birlik) tahrir
- Pishpek va Semirechen (hozirgi mustaqil Bishkek yeparxiyasi)
- Samarqand (yaroqsiz)
- Vernen (keyinchalik mustaqil Olma-Ota yeparxiyasi)
Yana qarang tahrir
- Oʻzbekistonda pravoslavlik
- Ostona va Olmaota yeparxiyasi
Manbalar tahrir
- ↑ Kratkaya spravka o serkvaxʼ Turkestanskoy Yeparxіi podvѣdomixʼ Yeparxіalnomu Nachalstvu. // „Turkestanskіya Yeparxіalniya Vѣdomosti“. 1916, № 24, Chast Ofitsіalnaya, str. 326.
- ↑ "Turkestanskіya Yeparxіalniya Vѣdomosti". 1910, № 4, Chast Neofitsіalnaya, str. 76.
- ↑ "Turkestanskіya Yeparxіalniya Vѣdomosti". 1911, № 14, str. 289—292.
- ↑ "Pravitelstvenniy Vѣstnikʼ". 25 dekabrya 1916 (7 yanvarya 1917), № 277, str. 1.
- ↑ „Журналы заседания Священного Синода от 27 июля 2011 года“. 2018-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 28-iyul.
- ↑ JURNALI zasedaniya Svyaщennogo Sinoda ot 6 oktabrya 2017 goda Arxivnaya kopiya ot 6 oktabrya 2017 na Wayback Machine Patriarxiya.ru
- ↑ Doklad Mitropolita Tashkentskogo i Sredneaziatskogo na eparxialnom sobranii 26.05.2010 goda
- ↑ „Приходы епархии“. 2014-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-yanvar.
- ↑ „Официальный сайт Ташкентской и Узбекистанской епархии“. 2011-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 19-sentyabr.
- ↑ Tserkovnie vedomosti. — № 28. — 12.07.1897; № 46. — 15.11.1897.