Turkiston bayrogʻi

Turkiston bayrog'i
	; Turkiston bayrog'i
Mamlakat	Turkiston
Qabul qilindi	1921-yilda
Bekor qilindi	1924-yilda

Turkiston Milliy Federatsiyasi (keyinchalik Ittifoq) bayrogʻi - Turkiston bayrog'i yoki G'arbiy Turkiston bayrog'i deb ham ataladi. 1921 -yil sentabr boshlarida “Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi”ning o'tkazilgan maxfiy qurultoyida qabul qilingan edi. " - "Jamiyat" (keyinchalik bu tashkilot "Turkiston milliy ittifoqi" deb atala boshlandi) Samarqandda. Bu bayroq shimolda Volga bo'yidan janubda Janubiy Turkistongacha, g'arbda Kaspiy dengizining sharqiy qirg'oqlaridan Sharqiy Turkiston hududlarni o'z ichiga olganTurkiston davlatining rasmiy bayrog'iga aylanadi deb taxmin qilingan edi. sharqda^[1].

"Turkiston milliy ittifoqi"tashkilot tugatilgandan so'ng, bayroq ma'lum darajada bosmachilar harakati - "O'rta Osiyo xalqlarining Sovet hokimiyatiga qarshi milliy ozodlik harakati" tomonidan o'zlarining harakatdagi bayrog'i sifatida ishlatilgan^[2]. SSSRda mafkurachilari bu bayroq panturkistik deb tan olingan va ishlatish taqiqlangan. U SSSRdan tashqarida chet davlatlarda turli Turkiston va Oʻrta Osiyo tashkilotlari hamda Oʻrta Osiyoning Sovet Ittifoqidan mustaqil boʻlishini himoya qilgan faollar tomonidan qoʻllanila boshlandi. 1980-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab (qarang. Qayta qurish maqolasi)^[3], bu bayroq SSSRning o'zida, faqat Sovet O'rta Osiyosida, asosan O'zbekiston SSRda, cheklangan ravishda Qozog'iston SSR, Qirg'iziston SSR, Turkman SSR va Tojikiston SSRda, turli tashkilotlar, partiyalar va partiyalar tomonidan ochiq qo'llanilgan. Faollar tomonidan Sovet hukumatiga qarshi kurash timsoli sifatida Markaziy Osiyo mustaqilligi, demokratik islohotlar, soʻz va matbuot erkinligi, diniy e’tiqod erkinligi uchun kurashgan, lekin ayni paytda dunyoviylikka amal qilgan, milliy tillarni tan olish misoli sifatida tan olinishi masalasidagi ishlarning timsoli bo'lib kelgan.

Tarixi

1921 yilning yoz oylarida Buxoroda “Turkiston milliy federatsiyasi” tuzildi. Mazkur tashkilotga Zaki Validiy rais boʻlgan edi. “Turkiston milliy federatsiyasi” ayni o'sha vaqtlarda hududi Turkiston ASSR, Qirg'iziston ASSR, Buxoro MSSR va Xorazm MSSR davlatlari mavjud boʻlgan Turkistonning mustaqil bo'lish talabini ilgari surgan edi. “Turkiston milliy federatsiyasi” shuningdek, Turkiston demokratik respublikasi va parlamenti, milliy armiya tashkil etish, mintaqa xalqlariga oʻz ona tillarida zamonaviy dunyoviy taʼlimni joriy etish, din va eʼtiqodda toʻliq erkinlik berish, unga aralashmaslik tarafdori edi. davlatning siyosiy hayoti (sekulyarizm). 1921-yil 2-avgustdan 5-avgustgacha Turkiston Milliy federatsiyasining birinchi qurultoyi yashirincha boʻlib oʻtdi va unda “Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi” deb nomlangan – “Jamiat” tuzildi.

1921-yil 5—7-sentabr kunlari Samarqandda boʻlib oʻtgan tashkilotning navbatdagi yashirin kengashida tashkilotning nizomi qabul qilindi va kelajakda tuziladigan Turkiston davlati bayrog'i yig'ilganlar tomonidan tasdiqlandi. 1922 -yil 18—20-sentabrda tashkilotning navbatdagi yashirin majlisida bu gal Toshkentda “Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi” deb nomlangan – “Jamiyat” nomi “Turkiston milliy ittifoqi” deb oʻzgartirildi. Uning maqsadi Buxoro NSR - shimolda Boshqirdiston va Tataristondan janubda Shimoliy Afg'oniston amirligiga qadar (Janubiy Turkiston maqolasiga qarang), Gʻarbda Kaspiy dengizi, sharqda Sharqiy Turkiston hududlarigacha cho'zilgan mustaqil demokratik "Turkiy Respublikasi"ni tashkil etish edi. Keyinchalik tashkilot, asosan, panturkizm tashkiloti sifatida ayblanib, unga qarshi har tomonlama kurash olib borgan sovet va shoʻroparast kuchlarning qarshiligi tufayli tegishli yordam olmadi va keyinchalik tashkilot tugatilganini tashkilotning a'zolari e'lon qildi. 1924 -yilda Turkistonning milliy-hududiy chegaralanishi SSSRda, Oʻzbekiston SSR tarkibida Oʻzbekiston SSR, Tojikiston ASSR, Turkmaniston SSR, shuningdek Qirgʻiziston ASSR va Qora-Qirgʻiz avtonom okrugi o'z ichiga olgan davlatlar tashkil etildi. Turkistonning hududlarining bir qismi RSFSRning bir qismi tashkil topdi.

Tavsif

Professor V.Trembitskiyning fikricha, bayroqning ranglari alohida ma'noga ega edi. Bayroq asosan 3 ta rangdan iborat hisoblanadi. Bular - qizil, oq va to'q sariq bo'lib, ular uchta turkiy turkiy davlatlarning ramzlari edi. Bayroq 9 ta o'zgaruvchan chiziqdan iborat, 5 ta qizil va 4 ta oq chiziqdan iborat bo'lib, to'q sariq rangli to'rtburchaklar ustunda joylashgan (2 ta yuqori va 2 ta pastki chiziqlar o'rtasidagi chiziqlar), uning ichida oq yarim oy va besh qirrali yulduz mavjud. Bu bayroqlarning ayrim turli ko'rinishlarida toʻrt tomondan mato yupqa koʻk hoshiya bilan aylantirib o'ralgan bo'lib, Turkistonning islom dini 8 asrgacha kirib kelgan davrni (yaʼni zardushtiylik, nestoriylar, tengriylik va buddaviylik dinlari mavjud boʻlgan davrlarni) va unga tegishliligini bildiradi. Xalqlariga turkiy - mo'g'ul va eron - oriy irqlariga mansub xalqlar kiradi. To'qqizta qizil va oq chiziq Turkiston hududida mavjud boʻlgan tarixiy davlatlarni ifodalagan. Bular: Qozoqlarning Katta, Oʻrta va Kichik yuzlari , Xiva xonligi (Xorazm davlati), Qoʻqon xonligi, Buxoro amirligi, Hirot xonligi, Qashqar xonligi va Turkman xonliklari. Shuningdek, to'qqizta chiziq Turkistonda yashovchi 9 ta asosiy mahalliy xalqni: qozoqlar, qoraqalpoqlar, qirg'izlar, pomir xalqlari, tojiklar, turkmanlar, o'zbeklar, uyg'urlar va "mamlakatda yashovchi turklarning boshqa to'rtta kichik guruhi"ni bildiradi. Qizil rang qirgʻiz va qozoqlar, qipchoqlar, oʻgʻuzlar va temuriylar davlatining qadimiy bayroqlarida ham qoʻllangan. Shuningdek, qizil rang o'sha davrda mavjud boʻlgan boshqa turkiy musulmon davlatlari bayrogʻiga oʻxshardi, toʻq sariq rang esa Turkiston hududidagi uygʻur davlatlari va islomgacha boʻlgan (zardushtiylik, tengriyan, buddist va nestoriylar) davlatlarning tarixiga borib taqaladi^[2]. Oq rang, shuningdek qadimgi mo'g'ul davlatlarining mashxur vakillari: Ilxonlar, Oltin O'rda va Mo'g'ullar imperiyasi orasida oq bayroqli qadimiy bayroqlar an'anasini ham ifodalagan.

Qarab chiqish uchun

Sharqiy Turkiston bayrog'i
Turkiston Muxtoriyati bayrogʻi
Buxoro amirligi bayrogʻi
Xiva xonligi bayrog'i

Adabiyotlar, manbalar va havolalar

Prof. V. Trembicky, Sovet hokimiyati ostidagi rus bo'lmagan xalqlarning bayroqlari, Bayroq xabarnomasi VIII: 3, Lexington, 1969, bet. 122-124
Russian Centre of Vexillology and Heraldry. {{{editor}}}: „Turkiston“ (ru). «Вексиллография» — vexillographia.ru (2019-yil 15-fevral).

↑ https://daryo.uz/2019/11/18/ozbekiston-nomli-davlat-bayrogi-shu-vaqtgacha-sakkiz-marta-ozgargan-hozirgisi-eng-chiroylisi/
↑ ^2,0 ^2,1 K u tu b x o n ash u n o slik , arxivshunoslik, kitobshunoslik: nazriyasi va tarix i / E rkin A x u n ja n o v ; O 'z R O liy v a o ʻrta m ax su s ta ’lim v azirlig i. -T. : « T a fa k k u r-B o 'sto n i» , 2011. 52 0 b.
↑ https://peskiadmin.ru/uz/kakovy-rezultaty-perestroiki-i-ee-posledstviya-perestroika-m-s-gorbacheva-ekonomicheskie-reformy.html

[1] ttps://daryo.uz/2019/11/18/ozbekiston-nomli-davlat-bayrogi-shu-vaqtgacha-sakkiz-marta-ozgargan-hozirgisi-eng-chiroylisi/

[:0-2] 2,0 ^2,1 K u tu b x o n ash u n o slik , arxivshunoslik, kitobshunoslik: nazriyasi va tarix i / E rkin A x u n ja n o v ; O 'z R O liy v a o ʻrta m ax su s ta ’lim v azirlig i. -T. : « T a fa k k u r-B o 'sto n i» , 2011. 52 0 b.

[3] ttps://peskiadmin.ru/uz/kakovy-rezultaty-perestroiki-i-ee-posledstviya-perestroika-m-s-gorbacheva-ekonomicheskie-reformy.html

[1]

[2]

[3]