Vikipediya

Xitoyning neft sanoati

Xitoyda neft sanoatining ta'siri global miqyosda o'sib bormoqda, chunki Xitoy dunyodagi to'rtinchi yirik neft ishlab chiqaruvchi davlat hisoblanadi[1][2].

1960—2015-yillarda Xitoyda neft qazib olish

2015-yilda Xitoy kuniga rekord darajadagi 6,7 million barrel neft import qildi va “2016-yilda eng yirik import qiluvchi AQShni ortda qoldirdi”[3]. Energiya axboroti boshqarmasi (EAB) maʼlumotlariga koʻra, Xitoy 2013-yil oxiriga kelib “neft va boshqa suyuqliklarning dunyodagi eng yirik importchisi” bo'lib oldi.

Tarixi

tahrir

Yangi tarix

tahrir

Sanoat rivojlanishidan oldin Xitoyda neft ishlab chiqarish litr bilan o'lchanib, moyning o'zi faqat moylash vositasi sifatida ishlatilgan. Eng ibtidoiy sharoitlarda va nisbatan o'qitilmagan xodimlar bilan ishlab chiqilgan ilk quduq bir kunda yigirma barreldan ortiq neft ishlab chiqara olgan edi.

Sichuan va boshqa joylardan olib kelingan asbob-uskunalar va bir nechta spirtli ichimliklarni ishlab chiqarishni rivojlantirish natijasida, kuniga taxminan 1000 barrel neft va 10 000 gallon benzin ishlab chiqarish quvvatiga ega bo'lgan Yu Men quduqlari yaqinida yana to'qqizta quduq burg'ilandi.

Iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlash uchun yetarli energiya ta'minotini ta'minlash 1949-yildan beri Xitoy hukumatining asosiy vazifalaridan biri bo'lib kelgan[4].

1956-yilda Lanchjouga temir yo'l liniyasi qurildi; shu paytgacha neft yuk mashinalarida tashilgan. Quvur 1957-yilda qurilgan. Yu Men neftni qayta ishlash zavodi kengaytirildi va modernizatsiya qilindi va 1960-yillarning oxiriga kelib bu yerdan "taxminan ikki million tonna" ishlab chiqarilayotgani xabar qilindi[5].

1959-yilda Xitoyning shimoli-sharqidagi Songhua Jian-Liao havzasida katta zaxiralar topildi va keyinchalik yana bir qancha yirik konlar topildi[6]. Eng muhimi Heilongjiang provinsiyasidagi Daqing neft koni bo'lib, u o'nlab yillar davomida Xitoy neft qazib olishning asosiy tayanchi bo'lib keldi[7].

Eksport davri

tahrir

1973-yilda ishlab chiqarishning o'sishi bilan Xitoy Yaponiyaga neft eksport qila boshladi va dengizda qidiruv ishlarini boshladi. 1985—yilda ichki iste'mol ishlab chiqarishdan tezroq o'sishni boshlagunga qadar eksport 20 million tonnagacha oshdi. 1993—yilga kelib, neftga bo'lgan ichki talab mahalliy ishlab chiqarishdan oshib ketdi va Xitoy neftning sof importchisiga aylanib oldi[8].

Importga qaramlik

tahrir

Xitoy hali ham xom neftning asosiy ishlab chiqaruvchisi bo'lsa-da, 1990-yillarda neft importchisiga aylandi. Xitoy 1993-yilda o'z tarixida birinchi marta import neftga qaram bo'lib qoldi, chunki talab mahalliy ishlab chiqarishdan tezroq o'sdi. 2002—yilda xom neft ishlab chiqarish 1 298 000 000 barrelni, iste'mol qilish esa 1 670 000 000 barrelni taashkil etgan edi.

2006-yilda Xitoy 145 million tonna xom neft import qildi, bu uning umumiy neft iste'molining 47% ni tashkil etgan edi[9].

2008-yilga kelib, Xitoyning neft importining katta qismi asosan Janubi- Sharqiy Osiyodan kelgan.

2013-yilda Xitoyning iqtisodiy oʻsishi ichki neft salohiyatidan oshib ketdi va yil oʻrtalarida sodir boʻlgan suv toshqinlari mamlakatning neft konlariga zarar yetkazdi. Shunday qilib, Xitoy yetkazib berishning qisqarishini qoplash uchun neft import qildi va 2013-yil sentyabr oyida AQShni ortda qoldirdi, bu holat esa Xitoyni jahonda neft importi bo'yicha eng yirik davlatga aylantirdi.

Mahalliy ishlab chiqarish

tahrir
 
Xitoyning neft zaxiralari 2009—yil

Xitoyning neft sanoatida davlatga tegishli neft kompaniyalari, xususan, Xitoy milliy offshor neft korporatsiyasi, Xitoy milliy neft korporatsiyasi, Xitoy milliy neftni qayta ishlash korporatsiyasi va Sinopec hissalari katta ahamiyatga ega hisoblanadi.

Ishlab chiqarish 1960-yilda boshlangan va 1963-yilda 2,3 million tonnaga yaqin neft ishlab chiqarilgan. 1965-yilda Daqingdan ishlab chiqarish pasaydi, ammo Dongying, Shandong, Dagang va Tianjindagi neft konlari xom neftni import qilish zaruratini deyarli yo'q qilish uchun etarli miqdorda neft ishlab chiqardi. 2002-yilda yillik xom neft ishlab chiqarish 1 298 000 000 barrelni va yillik xom neft iste'moli 1 670 000 000 barrelni tashkil etdi.

2005-yilda Xitoy neft zahiralari dasturlari bilan keskin choralar ko'rishni boshladi, chunki Xitoyning ichki neft ishlab chiqarishi uning ehtiyojlarining faqat uchdan ikki qismini ta'minladi va 2020-yilga kelib taxminiy iste'mol taxminan 600 million tonna xom neftni tashkil etdi.

 
Qaidamdagi neft qudug'i, Sinxay

Neft burg'ulash platformalari

tahrir
 
Haiyang Shiyou 981 bahsli suvlarda

Gonkongdan 210 kilometr janubi-sharqda joylashgan Janubiy Xitoy dengizidagi eng yirik neft koni Liuxua 11-1 1987-yil yanvar oyida Amoco (hozirgi BP) tomonidan topilgan. Suv chuqurligi va og'ir neft mavjudligi ishlab chiqarish boshlanishidan oldin hal qilinishi kerak bo'lgan texnik muammolardan edi. Amoco va Nanhai East muhandislik guruhlari dengizda burg'ulash texnikasi, burg'ulash va ishlab chiqarishni qo'llab-quvvatlovchi suzuvchi neft qazib olish, saqlash va tushirish (FPSO) ob'ekti bilan tajriba o'tkazdilar. 2008—yilga kelib, FPSO 65 000 barrel neftni tashishga qodir uskunalarga ega bo'lib, transport tankerlarida yuklangan va jo'natilgan[10].

2010-yilda Xaynan yaqinidagi neft konlari xorijiy kompaniyalarga kim oshdi savdosiga qoʻyila boshlandi[11].

Haiyang Shiyou 981 Xitoyning 1 milliard dollarlik neft platformasi boʻlib, Janubiy Xitoy dengizidagi Xitoy milliy offshor neft korporatsiyasiga tegishli va boshqariladi. Haiyang Shiyou 981 birinchi burg'ilashni 2012-yilda boshlagan[12] bu Vetnamning noroziligiga olib keldi, shuning uchun neft qazib olish ishlari to'xtatildi.

Chet elda qazib olish

tahrir

Chet el neftiga qaramlikka o'tish Xitoyning qidiruv va qazib olish siyosatini o'zgartirdi. Xitoyning neftga bo'lgan talabi uning ichki imkoniyatlarini juda katta miqdorda oshirib yuborgan edi.

China National Offshore Oil Corp, China National Petroleum Corp va Sinopec neft konlariga ega bo'lgan, ammo ularni o'zlashtirish uchun mablag' yoki texnologiyaga ega bo'lmagan mamlakatlarda qidiruv va rivojlantirishga katta sarmoya kiritdi. 2004—yilda CNOOC Avstraliya bilan Indoneziyada kuniga million barrel neft qazib olish va boshqa loyihalar bo'yicha shartnoma imzoladi[13].

Xitoy hukumati ASEANga a'zo davlatlar bilan munosabatlarni yaxshilash uchun diplomatik choralar ko'rmoqda. 2008-yilgi hisobotga ko'ra, Xitoy hukumati qo'shnilari bilan yaxshi munosabatlarni ta'minlash uchun qo'shimcha choralar ko'ra boshladi.Malayziya siyosiy tafovutlar tufayli ko'pincha Xitoy bilan raqobatchi sifatida ko'rildi. Biroq, Malayziya bilan aloqalar katta neft zaxiralari va Xitoydan xavfsizlik kafolatiga muhtojligi sababli simbiotik bo'lib kelgan. 2008-yilda Malayziya Janubiy Xitoy dengizidagi birinchi neft ishlab chiqaruvchisi bo'lib, mintaqadagi neft qazib olishning yarmidan ko'pini tashkil qildi.

Xorijiy xaridlar

tahrir

2008-yilga kelib Xitoy 1,97 milliard dollarlik BP neft kompaniyasining 1% dan kamiga egalik qildi[14].

Energiya xavfsizligi

tahrir

Strategik neft zaxirasi

tahrir

Xitoy dunyodagi eng yirik neft zaxiralariga ega.

2004—yilda Xitoy uchta viloyatga e'tibor qaratib, tashqi qaramlikdan qochish uchun o'zining birinchi milliy neft zaxirasiga sarmoya kiritdi. Birinchisi, Xitoyning eng yirik neftni qayta ishlash zavodi bo'lgan Sinopec tomonidan qurilgan Zhejiang provinsiyasidagi Chjoushan . Saqlash hajmi 5,2 million kub metrni tashkil qiladi[15]. Chjejiang dastlab tijorat neft tashish bazasi edi. Keyingi qiziqish zahirasi Shandong'daki Huangdao yoki Qingdao'da, oxirgisi esa Liaoning, Dalian'da edi. 2007-yilda United Press International jurnalisti energiya xavfsizligini so'roqqa tutdi, chunki uchta neft bazasi ham Tayvan qanotli raketalari masofasida edi[16].

China News nashrining 2007—yilgi maqolasiga ko'ra, o'sha paytda Xitoyning kengaytirilgan zaxirasi ham ruxsat etilgan tijorat zahiralarini, ham davlat tomonidan nazorat qilinadigan zaxiralarni o'z ichiga oladi va 2011-yilgacha yakunlanishi kerak bo'lgan uch bosqichda amalga oshirildi[17]. Birinchi bosqich 2008-yil oxirigacha yakunlanishi kerak bo'lgan 101 900 000 barrel zaxiradan iborat edi. Ikkinchi bosqich yana 170 000 000 barrel qo'shdi va 2011-yilgacha yakunlanishi kerak edi[18]. 2009-yilda XXR Milliy taraqqiyot va islohotlar komissiyasi rahbari Chjan Guobao 2020-yilga kelib Xitoyning strategik neft zaxirasini 90 kungacha oshirish maqsadida zaxiralarni 204 000 000 barrelga kengaytirgan 3-bosqichini e'lon qildi[19].

475 900 000 barrel davlat zaxiralari rejalashtirilgan 209 440 000 barrel korxona zaxiralari bilan birgalikda 90 kunlik iste'molni ta'minlay olar edi[20].

Transport

tahrir

2004-yilda Xitoy energiyaga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun 100 million tonna xom neft import qilishi kerak edi. Xitoy o'z neftining kelajagini ta'minlashga va boshqa davlatlar bilan yangi shartnomalar tuzishga harakat qilmoqda. Xitoy prezidenti Xu Tszintao Xitoy bozorlarini qoʻllab-quvvatlash uchun Rossiya neft konlaridan neft quvurini qurishni, shuningdek, Rossiya, Markaziy Osiyo va Myanma bilan boshqa milliard dollarlik shartnomalar tuzishni, shuningdek, dunyoning boshqa mintaqalaridan import qilish orqali uning energetika sektorini diversifikatsiya qilishni taklif qila boshladi.

2009-yilda Xitoy Markaziy Osiyodagi birinchi muhim neft quvuri , Atirau-Alashankou neft quvuri (Qozog'iston-Xitoy neft quvuri) qurilishini yakunladi[21][22].

Shuningdek

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „International energy data and analysis“ 36. U. S. Energy Information Analysis (2015-yil 1-may). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-yanvar.
  2. ↑ „China overtakes US as the biggest importer of oil“. BBC News (2013-yil 10-oktyabr). 2013-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-oktyabr.
  3. ↑ „Meet the Chinese Newcomers Staking a Claim to Global Oil Trading“. Bloomberg News (2016-yil 12-yanvar). 2019-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-yanvar.
  4. ↑ {{{заглавие}}}.
  5. ↑ Marvin Weller (1984), pp. 393—394.
  6. ↑ {{{заглавие}}}.
  7. ↑ {{{заглавие}}}.
  8. ↑ King, Byron (June 2005), „Investing in Oil: A History“, The Daily Reckoning
  9. ↑ „China's oil imports set new record“. Bloomberg BusinessWeek. 2011-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-fevral.
  10. ↑ „Liuhua 11-1, South China Sea, China“, Offshore-Technology, 30 March 2008
  11. ↑ „Notification of First Batch of Blocks in Offshore China Available for Foreign Cooperation in Year 2010“. www.cnooc.com.cn. CNOOC. 2017-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-sentyabr.
  12. ↑ „Not the usual drill: Tensions mount dangerously in contested waters“. The Economist (2014-yil 10-may). 2014-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-yanvar.
  13. ↑ Hoffmann, Fritz (18 October 2004), „China's Quest for Oil“, TIME
  14. ↑ Ponikelska, Lenka; Subrahmaniyan, Nesa (15 April 2008), „China Buys Stake in BP; Investment Is 'Welcomed' (Update2)“, Bloomberg
  15. ↑ Chang, Andrei. «Analysis: China’s Fuel Oil Reserves.» United Press International 21 December 2007
  16. ↑ Chang, Andrei (21 December 2007), „Analysis: China's Fuel Oil Reserves“, United Press International
  17. ↑ „Suggested title: oil reserves (China)“. China News (2007-yil 19-iyul). 2007-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „Archived copy“. 2009-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 8-yanvar.
  19. ↑ „suggested title: Chinas Energy Security Strategy“. China Sourcing Blog (2009-yil 1-oktyabr). 2016-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-may.
  20. ↑ „Countries Compared by Energy > Oil > Consumption. International Statistics at NationMaster.com“. www.nationmaster.com. 2014-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-may.
  21. ↑ „Kazakhstan-China oil pipeline opens to operation“. Xinhua (2006-yil 12-iyun). 2009-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 15-mart.
  22. ↑ Cooley, Alexander. „China’s Changing Role in Central Asia and Implications for US Policy: From Trading Partner to Collective Goods Provider“ 8. U.S.-China Economic and Security Review Commission (2015-yil 18-mart). 2015-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-yanvar.

Adabiyotlar

tahrir
  • Weller, J. Marvin. Xitoy bo'ylab karvon: amerikalik geolog 1937—1938-yillarda shimoli-g'arbiy hududlarni o'rganmoqda . (1984). Mart Hare nashriyoti, San-Fransisko. ISBN 0-918295-00-9 .

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoyning_neft_sanoati&oldid=5150802" dan olindi