Vikipediya

Yevgeniy Onegin

Yevgeniy Onegin romani (Ruschada: Евгеній Онѣгинъ) — Aleksandr Pushkin tomonidan yozilgan sheʼriy roman. Onegin rus adabiyotining klassikasi hisoblanadi va u nomli qahramon bir qator rus adabiy qahramonlari uchun namuna boʻlib xizmat qildi. Asar 1825 — 1832-yillarda ketma-ket nashr etilgan. Birinchi toʻliq nashri 1833-yilda chiqarilgan boʻlib, hozirda qabul qilingan versiya 1837-yilgi nashrga asoslangan.

Yevgeniy Onegin

Romanning birinchi nashri
Muallif(lar) Alexander Pushkin
Tarjimon(lar) Vladimir Nabokov, Charles Johnston, James E. Falen, Henry Spalding, Walter W. Arndt, Oybek, Mirzo Kenja (O'zbek tiliga)
Mamlakat Rossiya
Til ruscha
Janr(lar)i roman
Nashr etilgan sanasi 1825 — 1832 (qismli), 1833 (Butun kitob holida)

Deyarli butun asar gʻayrioddiy qofiya sxemasidan iborat boʻlib, iambik tetrametrning 389 ta oʻn toʻrt qatorli bandidan (jami 5446 ta qator) tashkil topgan. Bu yerda katta harflar ayol qofiyalarini, kichik harflar esa erkak qofiyalarini ifodalaydi. Ushbu shakl „Onegin stanzasi“ yoki „Pushkin soneti“ deb nomlana boshlandi. Innovatsion qofiya sxemasi, tabiiy ohang, diksiya va taqdimotning shaffofligi Pushkinni rus sheʼriyatining soʻzsiz ustasi deb eʼlon qilishda muhim ahamiyat kasb etdi.

Roman ohangi tarbiyali, dunyoviy va samimiy bo‘lgan hikoyachi (Pushkinning ommabop obrazining yengil uydirma varianti) tomonidan hikoya qilinadi. Hikoyachi, odatda, ushbu ijtimoiy va intellektual dunyoning jihatlarini kengaytirish uchun baʼzida romandan chetga chiqadi. Roman uslubi personajlarning rivojlanishiga imkon beradi va nisbatan soddaligiga qaramay, syujetning dramatikligini taʼkidlaydi. Kitob sheʼriy hikoyaning badiiyligi, shu bilan birga hayot, oʻlim, sevgi, bezovtalik, konventsiya va ehtirosning uygʻunlashganligi uchun hayratga soladi.

Bosh qahramonlar

tahrir
 
Aleksandr Pushkin tasavvuridagi Yevgeniy Onegin, 1830-yil.
  • Yevgeniy Onegin: Sankt-Peterburglik zodagon, taxminan 26 yoshda. Takabbur, xudbin va dunyodan charchagan, aql-zakovatini sarflashga aniq maqsadning yoqligidan qiynalayotgan yigit.
  • Vladimir Lensky: Yosh shoir, taxminan 18 yoshda. Juda romantik, sodda va hayolparast.
  • Tatyana Larina: Uyatchan va sokin, lekin ehtirosli, kitob oʻqib vaqtini oʻtkazadigan, Yevgeniyning qoʻshnisi boʻlgan yer egasining qizi. Pushkin Pyotr Vyazemskyga yozgan maktubida uni 17 yoshda deb aytgan.
  • Olga Larina: Tatyananing singlisi. Quvnoq va yengiltabiat qiz

Syujeti

tahrir

1820-yillarda Yevgeniy Onegin Sankt-Peterburglik zodagonlardan boʻlib, uning hayoti bazmlar, konsertlar, partiyalar va bulardan boshqa hech narsadan iborat emas edi. Boy amakisining oʻlimidan soʻng, u katta boylik va yer mulkini meros qilib oladi. U boshqa mamlakatga koʻchib oʻtgach, u yerda qoʻshnisi Vladimir Lensky ismli yosh shoir bilan doʻstlashadi. Lensky Oneginni turmush oʻrtogʻi, xushchaqchaq, ammo hayot mazmuni haqida oʻylamaydigan Olga Larinaning oilasi bilan kechki ovqatga olib boradi. Bu uchrashuvda u Olganing opasi Tatyanani koʻrib qoladi. Tabiatan sokin, odamovi va Olganing teskarisi boʻlgan Tatyana Oneginni yoqtirib qoladi. Koʻp oʻtmay, u sevgisini eʼtirof etib Oneginga xat yozadi. Uning kutganidan farqli oʻlaroq, Onegin javob yozmaydi. Ular shaxsan uchrashganda, yigit xushmuomalalik, lekin mensimay va tanbeh tarzida uning bu tashabbusini rad etadi. Bu mashhur nutq koʻpincha Oneginning vaʼzi deb ataladi: u maktubning taʼsirli ekanligini tan oladi, lekin u tezda turmush qurishdan zerikishini, oilaviy hayotni hohlamasligini va faqat Tatyanaga doʻstligini taklif qilishini bildiradi.

 
Onegin, Dmitriy Kardovskiy, 1909-yil

Keyinchalik, Lensky Oneginni Tatyana, Olga va ularning ota-onalari bilan kichik yigʻilishni vaʼda qilib, Tatyana tugʻilgan kunini nishonlashga taklif qiladi. Onegin u va Tatyana haqida gʻiybat qiladigan mehmonlardan va uni kelishga koʻndirgan Lenskydan gʻazablanadi. U Olga bilan raqsga tushish va noz-karashma qilish orqali doʻstidan oʻch olishga qaror qiladi. Jiddiy va tajribasiz Lenskyga bu qattiq taʼsir qiladi va Oneginni duelga chaqiradi. Onegin kiborlar orasida dueldan bosh tortish or-nomus masalasi ekanligini his qilib, istamay qabul qiladi. Duel paytida Onegin beixtiyor Lenskyni oʻldiradi. Shundan soʻng, u oʻz uyini tashlab, pushaymonlik tuygʻusini oʻchirish uchun chet elga sayohatga ketadi.

Onegindan ayrilib yuragi ezilgan Tatyanani ota-onasi sovchi topish uchun Moskvada xolasi bilan yashashga koʻndiradi.

Oradan bir necha yil oʻtib, Sankt-Peterburgda katta bazm boʻlib oʻtadi. Onegin eng koʻzga koʻringan bazmlardan biriga qatnashish va eski rus jamiyati rahbarlari bilan muloqot qilish uchun keladi. U hammaning eʼtiborini oʻziga tortadigan va jamiyat girdobida markaziy oʻrinni egallagan eng goʻzal ayolni koʻradi va u bir vaqtlar sevgisidan voz kechgan oʻsha Tatyana ekanligini tushunadi. Endi u keksa shahzodaga (general) turmushga chiqqan edi. Tatyanani qayta koʻrganida, u turmushga chiqqan boʻlishiga qaramay, uning mehrini qozonishga intiladi. Uning urinishlari rad etiladi. U unga bir nechta xat yozadi, lekin hech qanday javob olmaydi. Oxir-oqibat, Onegin Tatyanani koʻrishga muvaffaq boʻladi va unga birga qochish imkoniyatini taklif qiladi. Tatyana uni hali ham sevishini tan olsada, oilasini buzishiga yoʻl qoʻymaydi, eriga sodiq qolishga qaror qilganini aytadi. Uni achchiq taqdiridan afsusda qoldiradi.

 
Onegin, Elena Samokish-Sudkovskaya, 1908-yil

Asosiy mavzular

tahrir

Yevgeniy Oneginning asosiy mavzularidan biri — fantastika va real hayot oʻrtasidagi ziddiyatli munosabatlar. Odamlar koʻpincha sanʼat bilan shakllanadi deydi asarda va asar boshqa yirik adabiy adabiyotlarga ishoralar bilan toʻla.

Yana bir muhim element — bu Pushkinning Tatyanada aql va teranlik ayolini yaratishi, uning sevgi mavzusidagi zaif samimiyligi va ochiqligi, soddaligiga qaramay, son-sanoqsiz rus ayollarining qahramoniga aylantirgan.

 
Pushkinning oʻzi va Oneginning Sankt-Peterburgda yotgani haqidagi eskizi

Asardagi eng qorongʻu mavzu Pushkinning gʻayriinsoniylik qiyofasida tasvirlangan Onegin obrazi va jamiyatdagi shu yoʻlga mahkum qilinganlardir. Onegin bu ishda uning namunasi hisoblanadi. Uning xudbinlik, bemaʼnilik va loqaydlikka oʻrganishi asarning kirish qismini egallaydi va u boshqa mamlakatga koʻchib oʻtganda ham bu tuygʻulardan qochib qutula olmaydi. Uning boshqalarning his-tuygʻulari bilan bogʻlana olmasligi va hamdardlikning yoʻqligi — „dunyo“ tomonidan unga singdirilgan shafqatsizlik edi — birinchi kitobning birinchi bandida bu haqida batavsil keltiriladi.

Tarkibi va nashri

tahrir
 
Oneginning Tatyanaga taklifi. XIX asr oxirida Pavel Sokolovning rasmi

XIX asrning boshqa koʻplab romanlarida boʻlgani kabi, Onegin ham ketma-ket yozilgan va nashr etilgan. Har bir bobning qismlari nashridan oldin jurnallarda koʻpincha paydo boʻlgan. Pushkinning hayoti davomida asarda birinchi paydo boʻlishidan to oxirgi nashrigacha baʼzilari kichik va baʼzilari katta koʻplab oʻzgarishlar boʻlgan. Asar sanalari asosan, Nabokovning oʻsha paytda mavjud boʻlgan Pushkin qoralamalarining fotosuratlari, shuningdek, bu boradagi boshqa odamlarning ishlarini oʻrganishidan kelib chiqqan.

1-bobning birinchi bandi 1823-yil 9-mayda boshlangan va uchta banddan tashqari (XXXIII, XVIII va XIX boblar) 22-oktabrda yakunlangan. Qolgan baytlar 1824-yil oktabr oyining birinchi haftasida nihoyasiga yetgan va romanga qoʻshilgan. 1-bob soʻzboshi bilan birinchi marta 1825-yil 16-fevralda kitobchada butunlay nashr etilgan boʻlib, bunda Pushkin romanni qanday davom ettirishi haqida aniq rejasi yoʻqligini aytadi.

2-bob 1823-yil 22-oktabrda boshlangan (1-bobning katta qismi tugagan sana) va 8-dekabrda tugallangan. 2-bobning birinchi alohida nashri 1826-yil 20-oktyabrda namoyish etildi.

8-bob 1829-yil 24-dekabrdan oldin, Pushkin Sankt-Peterburgda bo‘lganida boshlangan. 1830-yil avgustda u Boldinoga (Pushkinlar oilasi mulkiga) bordi[1][2]. U yerda vabo epidemiyasi tufayli u uch oy qolishga majbur boʻldi. Bu vaqt ichida u Nabokov „aql bovar qilmaydigan darajada durdona asarlar“ deb taʼriflagan romanni yaratdi va 1830-yil 25-sentyabrda 8-bobni nusxalashni tugatdi. 1831-yil yozida Pushkin 1831-yil 5-oktyabrda tugallangan „Onegin maktubi“ dan tashqari 8-bobni qayta koʻrib chiqdi va yakunladi. 8-bobning birinchi alohida nashri 1832-yil 10-yanvarda chop etildi.

Pushkin tugallanmagan oʻninchi bobning kamida 18 bandini yozgan. Uning koʻplab sahifalari tanqidli boʻib, hatto zamonaviy rus hukmdorlarini, shu jumladan imperatorning oʻzini ham bevosita tanqid qilgan. Diszidentlik uchun jinoiy javobgarlikka tortilishdan qoʻrqib, Pushkin oʻninchi bobning koʻp qismlarini yoqib yuborgan. Pushkinning daftarlarida uning juda oz qismi saqlanib qolgan[3].

Kitobning birinchi toʻliq nashri 1833-yilda nashr etilgan. 1837-yil nashri uchun Pushkin tomonidan ozroq tuzatishlar kiritilgan. Qabul qilingan standart matn 1837-yil nashriga asoslangan boʻlib, podshoh tsenzurasi tiklanganligi sababli bir nechta oʻzgarishlar kiritilgan.

 
Onegin va Lenskiy oʻrtasidagi toʻpponcha dueli. Ilya Repin tomonidan akvarel (1899-yil).

Tarjimalar

tahrir

Inglizcha tarjima

Ingliz tiliga tarjima qilishda Vladimir Nabokovning yaqin doʻsti Edmund Uilson „Nyu-York Review of Books“ jurnalida Nabokovning tarjimasini koʻrib chiqadi. Bu esa ular oʻrtasida maktublar almashinuvini va bir qancha kelishmovchiliklarni keltirib chiqardi[4].

John Bayley Nabokovning sharhini „Pushkin sheʼriga ingliz tilidagi eng jozibali sharh“ deb taʼriflagan va "grammatika, maʼno va iboralar jihatdan juda aniq, u oʻziga xos va Nabokovcha uslubi ekanligini aytib oʻtadi. Nabokov tarjimasi nihoyatda toʻgʻri, degan fikrga koʻpchilik qoʻshilgan.

Oʻzbekcha tarjima

Roman oʻzbek tiliga Mirza Kenja, Oybek kabi yozuvchilar tomonidan tarjima qilingan.

fransuzcha tarjima

Yevgeniy Onegin romanining kamida sakkizta fransuz tarjimasi nashr etilgan. Eng soʻnggisi 2005-yildagi tarjimon Andre Markovicz Pushkinning asl baytlarini oʻz holicha saqlab qolib tarjima qilgan[5]. Boshqa tarjimalar orasida Pol Beesau (1868), Gaston Perot (1902), Nata Minor (Sheʼriyatning fransuz tiliga eng yaxshi tarjimasi uchun berilgan Nelli Saks mukofotini olgan), Roger Legras, Maurice Colin, Michel Bayat va Jean-Louis Backes[6][7][8][9][10][11][12] tarjimalari diqqatga sazovor. 20 yoshli Fransiyaning sobiq prezidenti Jacques Chirac ham tarjimasini yozgan, ammo u hech qachon nashr etilmagan[13].

Italyancha tarjima

tahrir

Oneginning bir nechta italyancha tarjimalari mavjud. Eng qadimgilaridan biri G. Kassone tomonidan 1906-yilda nashr etilgan. Ettore Lo Gatto romanni ikki marta, 1922-yilda nasrda va 1950-yilda tarjima qilgan[14]. Eng soʻnggi tarjimalar — Giovanni Giudici (1975-yilda birinchi versiya, 1990-yilda ikkinchi versiya, teng boʻlmagan uzunlikdagi satrlarda) va Pia Pera (1996)[15].

katalon tiliga tarjima

tahrir
  • Arnau Barios asarni Pushkinning asl bayt va qofiyalarini saqlagan holda tarjima qilgan va u Club Editor tomonidan 2019-yilda nashr etilgan[16].
  • Xavier Roca-Ferrer romanni katalon nasriga tarjima qilga. Barselona, Kolumnada 2001-yilda nashr etilgan.

Film, televideniya, radio, teatrga moslashuv

tahrir
 
Rossiyalik Nicholas va Gessenlik Elisabeth Yevgeniy va Tatyana rolida

Opera

tahrir

Chaykovskiyning 1879-yildagi Yevgeniy Onegin operasi, koʻpchilikka tanish boʻlgan versiyadir. U dunyodagi eng koʻp ijro etilgan operalardan biridir.

Balet

tahrir

John Cranko Kurt-Heinz Stolze aranjirovkasida Chaykovskiy musiqasidan foydalangan holda uch pardali baletni xoreografiyasini tayyorladi. Biroq, Stolze Chaykovskiyning shu nomdagi operasidan hech qanday musiqa ishlatmadi. Buning oʻrniga u Chaykovskiyning The Seasons kabi pianino asarlarini, Cherevichki operasi va Francheska da Rimini simfonik fantaziyasining soʻnggi qismini ijro etdi[17].

Xoreograf Boris Eifman zamonaviy Moskvada boʻlib oʻtayotgan Yevgeniy Oneginning zamonaviy baletini sahnalashtirdi. Baletni Sankt-Peterburgning Eyfman baleti, Aleksandr Sitkovetskiy musiqasi va Chaykovskiyning Yevgeniy Onegin operasidan parchalar ijro etdi[18][19].

Lera Auerbach Tatyana nomli balet koʻrinishini yaratadi. Uning librettosi Aleksandr Pushkinning Yevgeniy Onegin asarini xoreografik talqini va sahnalashtirgani uchun Jon Noymeyer tomonidan yozilgan Gamburg davlat operasi edi[20].

Pyesa

tahrir

Christopher Webberning Tatyana pyesasi 1989-yilda Nottingem oʻyingohi uchun yozilgan. U romandagi ogʻzaki dialog va hikoyani Chaykovskiyning opera partiturasidan olingan musiqa bilan uygʻunlashtiradi. Bosh rolni Jozi Lourens ijro etgan, rejissyor Pip Broughton edi.

2016-yilda Rossiyaning afsonaviy Vaxtangov Davlat Akademik Teatrida Sergey Makovetsky ishtirokidagi Onegin spektakli namoyish etild. U Nyu-York Tayms gazetasi to‘lqinli, o‘chmas va hayratlanarli darajada go‘zal deb taʼriflagan.

Filmlar

tahrir
  • 1911-yilda romanning birinchi ekranli versiyasi suratga olindi: rejissyor Vasily Goncharov va bosh rollarni Arseniy Bibikov, Petr Birjukov va Pyotr Chardynin oʻynagan. Ushbu Yevgeni Onegin versiyasi rus tilidagi ovozsiz film.
  • 1919-yilda Germaniyada romanga asoslangan „Eugen Onegin“ ovozsiz filmi ishlab chiqarildi. Film rejissyori Alfred Halm boʻlib, Frederic Zelnik Onegin rolini ijro etgan.
  • 1958-yilda Lenfilm Yevgeniy Onegin telefilmini suratga oldi. Bu aslida romanning ekran versiyasi emas, balki Chaykovskiyning Yevgeniy Onegin operasining versiyasi edi. Film rejissyori Roman Tikhomirov bo‘lib, Onegin rolini Vadim Medvedev, Tatyana rolini Ariadna Shengelaya va Lenskiy rolini Igor Ozerov ijro etgan. Asosiy yakkaxon qismlarni Bolshoy teatrining taniqli opera xonandalari ijro etishdi. Film tanqidchilar va tomoshabinlar tomonidan yaxshi kutib olingan.
  • 1972-yilda Zweites Deutsches Fernsehen (ZDF) „Eugen Onegin“ musiqiy filmini suratga oldi.
  • 1988-yilda Decca/4-kanal rejissyor Petr Weigl tomonidan Chaykovskiy operasining filmga moslashgan versiyasini suratga oldi. Sir Georg Solti dirijyor sifatida, aktyorlardan Onegin roli Mixal Docholomanskiy va Tatyana roli Magdalena Vášáryova tomonidan ijro etildi. Romandan asosiy farqlardan biri bu duel: Onegin Lenskiyni oʻldirish uchun ataylab otishma sifatida taqdim etilgan va oxirida tavba qilmaydi.
  • 1994-yilda Yevgeniy Onyegin telefilmi suratga olindi, rejissyor Humphrey Burton va Onegin rolini Wojtek Drabowicz oʻynadi.
  • 1999-yilda suratga olingan Onegin filmi Pushkin asaridan ingliz tiliga ishlangan boʻlib, rejissyor Martha Fiennes, Ralph Fiennes Onegin rolida, Liv Tyler Tatyana rolida va Toby Stephens Lenskiy rolini oʻynagan. Film roman voqealarini biroz siqib chiqaradi: masalan, nom kunini nishonlash Oneginning Tatyanaga nutqi bilan bir kunda boʻlib oʻtadi. 1999-yilgi film, huddi 1988-yilgi filmga oʻxshab, duel paytida Onegin ataylab oʻldirish uchun otib tashlagandek taassurot qoldiradi.

Radio

tahrir

2017-yilda BBC Radio 4 15 daqiqalik drama seriyasining bir qismi sifatida Abigail le Fleming rejissyori Duncan Macmillanning besh qismli moslashuvini taqdim etdi. Pushkin rolida Geoffrey Streatfield, Onegin rolida David Dawson, Natalya rolida Zoe Tapper, Tatyana rolida Aliks Uilton Regan, Lensky rolida Joshua McGuire va Zaretskiy rolida Sean Murray rollarni ijro etgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Nizhny Novgorod Regional Government || Bolshoe Boldino“. 2007-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-iyul., retrieved July 13, 2007.
  2. ↑ „The state literary memorial and natural A.S. Pushkin's museum reserve "Boldino"“. 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-iyul.", retrieved July 13, 2007.
  3. ↑ „Десятая глава "Евгения Онегина"“. 2010-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-avgust. „YeVGYeNIY ONYeGIN“. SOJJYeNNAYa GLAVA. opit rekonstruksii formi.
  4. ↑ Wilson, Edmund (1965-06-15). „The Strange Case of Pushkin and Nabokov“. The New York Review of Books. 4-jild, № 12. September 28, 2008da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: October 18, 2008.
  5. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Onéguine, (translation by André Markovicz), Actes Sud, 2005, 2005. ISBN 978-2-7427-5700-8. 
  6. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Onéguine, (translation by Paul Béesau) (fr), Paris, A. Franck, 1868. OCLC 23735163. 
  7. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Onéguine, (translation by Gaston Pérot) (fr), Paris etc. : Tallandier, 1902. OCLC 65764005. 
  8. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Oniéguine, (translation by Nata Minor) (fr), Éditions du Seuil, 1997, 1998. ISBN 2-02-032956-5. 
  9. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Oniéguine, (translation by Roger Legras) (fr), L'Age d'Homme, 1994, 1994. ISBN 978-2-8251-0495-8. 
  10. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Oniéguine, (translation by Maurice Colin) (fr), Paris : Belles Lettres, 1980, 1980. ISBN 978-2-251-63059-5. OCLC 7838242. 
  11. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Oniéguine, (translation by Michel Bayat) (fr), Compagnie du livre français, 1975. OCLC 82573703. 
  12. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugène Onéguine, (translation by Jean-Louis Backès) (fr), Paris, 1967–1968. OCLC 32350412. 
  13. ↑ „Russie : Chirac, décoré, salue la "voie de la démocratie"“ (fr). Nouvel Observateur (2008-yil 23-iyun). 2008-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 18-oktyabr.
  14. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugenio Onieghin; romanzo in versi, (translation by Ettore Lo Gatto) (it), Sansoni, 1967. OCLC 21023463. 
  15. ↑ Pushkin, Aleksandr. Eugenio Onieghin di Aleksandr S. Puskin in versi italiani, (translation by Giovanni Giudici) (it), Garzanti, 1999, 1999. ISBN 978-88-11-66927-2. OCLC 41951692. 
  16. ↑ Puixkin, Aleksandr. Eugeni Oneguin, Translated by Arnau Barios (ca), Barcelona: Club Editor, 2019. ISBN 978-84-7329-243-6. 
  17. ↑ Amis. „John Amis online: Royal Ballet is the tops“. johnamismusic.blogspot.com (2007-yil 12-aprel). 2018-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 10-may.
  18. ↑ Segerstrom Center. „Eifman Ballet of St. Petersburg: ONEGIN - Orange County Performing Arts Center“ (2009-yil 1-aprel). 2016-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 10-may.
  19. ↑ „Eifman's 'Onegin' suffers from an identity crisis“. Star Tribune. 2009-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 26-mart. Eifmanʼs 'Oneginʼ.
  20. ↑ New Neumeier Ballet Tatiana by Lera Auerbach

Adabiyotlar

tahrir
  • Aleksandr Pushkin, London 1964, Prinston 1975, Yevgeniy Onegin sheʼrli roman. Vladimir Nabokov sharhi bilan rus tilidan tarjima qilinganISBN 0-691-01905-3
  • Aleksandr Pushkin, Pingvin 1979 Evgeniy Onegin sheʼrli roman. Charlz Jonston tomonidan tarjima qilingan, Kirish va Maykl Baskerning eslatmalari, Jon Beyli soʻzboshi bilan (qayta koʻrib chiqilgan nashr)ISBN 0-14-044803-9
  • Aleksandr Pushkin, Asosiy kitoblar; Yangi nashr, Evgeniy Onegin: Duglas Xofstadter tomonidan tarjima qilingan oyatdagi romanISBN 0-465-02094-1
  • Yuriy Lotman, Pushkin. Biografiya pisatelya. Stati va zametki. Onlaynda mavjud: [1] . Eugene Onegin haqida batafsil izohlarni oʻz ichiga oladi.
  • AA Beliy, „Génie ou neige“, „Voprosy literaturi“, n. 1, Moskva 2008 yil, p. 115; Eugene Onegin haqida izohlar mavjud.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yevgeniy_Onegin&oldid=4455034" dan olindi