Al-Muazzam Turon-shoh

Al-MalikAl-MuazzamTuronshoh
Turon shohning oʻldirilishi. Miniatura namunasi.1330-1340-yillar
Misr va Suriya sultoni
Mansab davri 1249 – 1250-yil 2-may
Oʻtmishdoshi	Salohiddin Ayyubiy
Vorisi	Shajar ad-Dur
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	Misr Ayyubidy
Oʻlim sababi	1250-yil 2-may Misr Farriskurda oʻldirilgan.
Bolalari	Al-Auxad Abdullah
Otasi	As Salih Ayyub
Dini	Islom, sunniylik
Xizmat yillari	7- salib yurishi

Al-Malik al-Muazzam Gʻiyos ad-Din Turonshoh ibn Ayyub (1250 - yil 2-may, Foriskur, Misr) — Hisn- Kayfa shariga amir boʻlgan (1239-1249), 1249-1250-yillarda Misr va Suriya sultoni. Kurdlar sulolasi Ayyubiylar, Sulton as-Solih Ayyubning oʻg'li. Uning Misrda hukmronligi davrida Ettinchi salib yurishidagi fransuzlarning armiyasi butunlay mag'lubiyatga uchradi va Fransiya qirolligi qiroli Lyudovik IX avliyo jangda asirga tushiriladi. Ayyubiylar sultonligiga lashkarboshi amirlar Oybek, Oqtoy, Baybars va Qalavun boshchiligidagi mamluklar - baxritlar qoʻzgʻoloni natijasida halok boʻlgan.

Kelib chiqishi

Al-Malik al-Muazzam Turonshoh Ayyubiylar sulolasidan kelib chiqqan boʻlib, Misr sultoni as-Solih Najmiddin Ayyubning bittagina oʻgʻli va Sulton al-Odil Sayf ad-Din I ning nabirasi edi. Ayyubiylar sulolasining asoschisi Saloh ad-Din Yusufning ukasi. Otasining taxtga oʻtirish huquqidan ayrilganidan foydalanib Turonshoh 1240-yilda Misrda hokimiyatni qoʻlga kiritib, ukasi al-Odil Sayf ad-Din II ni taxtdan agʻdarib, zindonga tashlaydi. Solih Najm ad-Din Ayyub mashaqqatli gumon va fitnadan doimo qoʻrqib, turkiy qullardan tarkib topgan maxsus shaxsiy tan soqchilarni tuzish maqsadida Misrga ommaviy ravishda qullar olib kelingan. Sultonning bu yangi qoʻriqchilari mamluklar (ya'ni, "egalik") deb ataldilar va tez orada ular as-Solih Ayyubning asosiy harbiy kuchiga aylandilar (Mamluklarning Sulton as-Solih nomidagi tanlangan qismlari "solihiya" deb nomlangan). Mamluklar Turonshoh armiyaning asosi boʻlishi kerak edi.

Turonshoh Sulton as-Solih Najmiddin Ayyubning (olti yoshida vafot etgan, Shajar ad-Durr tugʻilgan Xalilni hisobga olmaganda) yagona oʻgʻli boʻlishiga qaramay, sulton uni oʻziga merosxoʻr deb bilmadi va 1239-yilda uni Qohiradan ancha olisda joylashgan Hisn Kayfuga hokim qilib yubordi. Sulton yosh Turonshoh huzurida Xusamiddinni otabek qilib tayinlaydi. Turonshohning fe’l-atvori yomon, takabbur va qoʻrs, qolaversa, mayxoʻrlikka moyil edi. Shuning uchun boʻlsa kerak, Sulton as-Solih Ayyub oʻz hayoti davomida Qohira hokimi Husamad-Din ibn Abu Ali vafotidan keyin Ayyubiylar davlati ustidan hokimiyatni Abbosiy xalifasi al-Mustasimga oʻtkazishni buyurgan. Qohiralik solnomachi al-Makriziyning yozishicha, Turonshoh ahmoq va undan ham yomoni shundaki oʻqimishli ahmoq edi. Uning bobosi Sulton al-Komil Muhammad yosh Turonshohni fiqh, dialektika, ilohiyot va boshqa ilmlarni oʻrganishga undagan, biroq bir lahzada u nabirasining ta'lim olishidan foyda yoʻqligini tushunib yetgan – oʻz davrining eng zoʻr olimlari Turonshohni ilmsizlikdan qutqara olmagan. Uning be'mani boshqaruvi choʻzilgan xolos deyilgan.

Hokimiyatga koʻtarilish

Damietta devoridagi salibchilar. Buyuk fransuz yilnomalari

1249-yilning yozida yettinchi salib yurishini e'lon qilgan qirol Lyudovik IX qoʻmondonligi ostidagi fransuz qoʻshinlari Misrga bostirib kirdi, Damiettani qoʻlga oldi va Qohiraga yurish qildi. Turonshohning otasi Sulton as-Solih Najmiddin Ayyub oʻsha paytda qattiq kasal boʻlib qoladi va uning kasalligi haqidagi mish-mishlar Misr qoʻshinlaridagi askarlarning ruhiyatiga yomon tasir qiladi. U hijriy 647-yilning 15- shabonida (milodiy 1249-yil 21-noyabr) salibchilarning hujumini bartaraf qilishga tayyorgarlik koʻrayotgan al-Mansur shahri yaqinidagi harbiy qarorgohida vafot etdi. Turonshoh taxtning yagona vorisi boʻlib, Al-Jazirada boʻlib, u yerda markazi Hisn-Kaifda joylashgan viloyatni boshqargan, uning onasi Sulton as-Solih Ayyub Shajar ad-Durrning bevasi (yoki sevimli kanizaki) edi. oliy shayx ("Shayx ash-Shuyuh") va mamluklar rahbarlari Faxriddin Yunis va Tavashi Jamoliddin Muhsinlar Ayyubiy qoʻshinlari orasida vahima qoʻzg'alishidan qoʻrqib, sultonning oʻlimi haqidagi ma'lumotni yashirib, maxfiy tarzda Turonshohni chaqirdilar. Turonshoh Misrga borib, marhum Solih Ayyub nomidan farmonlar chiqara boshladi. Bu farmonlardan birida qoʻshinlar va mamluk amirlariga taxt vorisi sifatida Turonshohga bay’at qilishi xabari berilgan edi. Amir Faxr ad-Din Yunis Turonshoh kelishidan oldin Misrda qoʻshinlar bosh qoʻmondoni (atabek al-asakir) va harbiylarni bosh boshqaruvchisi etib tayinlasa ham, amalda Xusomiddin ibn Abu Ali Misrning rasmiy qoʻmondoni boʻlib qolgan. Sultonning kasalligi, hech kimni koʻrishi mumkinmasligi e’lon qilindi va Turonshoh nomi xutbada Sulton as-Solih Ayyub ning ismiga qoʻshib birgalikda Masjidlarda aytish boshlandi. .

Shajar ad-Durrning xabarchilari hijriy 647-yil ramazon oyining boshida (milodiy 1249-yil dekabr) Hisn-Kayfaga yetib kelishdi va Ramazon 11-kunida (18-dekabr) Turonshoh oʻzining kichik bir boʻlinmasi bilan Misrga joʻnab ketdi (al-Maqriziy maʼlumotlariga koʻra). U Hisn - Kaifudan 50 ta chavandoz hamrohligida ketdi). Al-Nosir amiri Yusuf Al -Nosir yoki Mosul hukmdori Badriddin Lulu qoʻshinlari tomonidan hujumga uchrashidan qoʻrqib Turonshoh Diyor- Rabiya orqali janubga, Furot daryosi boʻyidagi Anaga va Anadan kamroq boʻlgan yoʻlni bosib oʻtdi. Suriya choʻlini kesib oʻtish uchun g'arbga burildi. 28 ramazonda (1250-yil 4-yanvar) Turonshoh Gutaning Qusayr qishlogʻiga yetib keldi va u yerda hokim Jamolad -Din ibn Yagʻmur sulton chodirini qurdirdi. Ertasi kuni Turonshoh tantanali ravishda Damashqqa kirdi va rasman sulton deb e’lon qilindi. U Damashqda taxminan uch hafta qolib, Damashq zodagonlari va qoʻshinlarining sadoqatini, sovg'a salomlar berish bilan mukofotlashga harakat qildi. Turonshoh bu maqsadlar oʻylamay uchun 300 ming dinor sarfladi, shahar kasbahi xazinasini toʻliq oʻtkazdi, keyin esa poytaxtga joʻnab ketgan edi. Xazinada mablag' qolmagani ucun Amir Jamoliddin ibn Yagʻmurni Turonshoh Damashq hokimi lavozimidan ozod qildi. 17- shavvol (23-yanvar) kuni Suriya shaharlari hukmdorlarining qasamyodini qabul qilib, u oʻzi bilan vazir Sharaf ad-Din al- Fayzini oʻz atrofidagilar va hukumatning yangi aʼzosi sifatida olib, Misrga joʻnab ketdi .

Boshqaruvi

Luidovik IXning qoʻlga olinishi. Sent-Luis hayotidan miniatyura (taxminan 1330-1340)). Eng chapda - Turonshoh

Turonshoh amir Jamoliddin Yagʻmur va Sharaf ad-Din al-Fayziy bilan 1250-yil 18-fevralda Damashqdan Qohiraga keldi. Qohira darvozasi oldida uni hokim Husamad-Din ibn Abu Ali kutib oldi va Turonshohga sulton liboslarini kiydirdi. Zul-qada (23-fevral) kuni Turonshoh al-Mansuruga yetib keldi va u yerda “al-Malik al-Muazzam Gʻiyos ad-Din” nomi bilan yangi sulton deb e’lon qilindi. Sulton harbiy qarorgohga kelishidan ikki hafta oldin Otabek Faxriddin Yunis boshchiligidagi Ayyubiylar qoʻshinlari al-Mansurada salibchilarni magʻlub etadilar, Otabek al-Asakirning oʻzi jangdan bir oz oldin olamdan oʻtgan edi. Turonshoh Misr qoʻshinlarini oʻzi bilan birga Jaziradan kelgan shaxsiy mamluk soqchilari (“muazziya”) bilan birlashtirib, Domiettaga chekinayotgan salibchilarga qarshi hujumga oʻtdi. Ilgari u koʻp sonli kemalarni qurishni va Megale kanaliga olib borib shay holatga turishni buyurgan, ular pistirmaning asosiy kuchi edi. Kichik fransuz floti kanal og'ziga yaqinlashganda, Misr kemalari kutilmaganda unga hujum qilishdi. Tez orada Al-Mansuradan Turonshohning boshqa kemalari yetib keldi va fransuzl salbchilari magʻlubiyatga uchradilar. Al-Maqriziyning yozishicha, bu jangda minggacha nasroniy halok boʻlgan yoki asir olingan, bundan tashqari gʻoliblar oziq-ovqat bilan toʻldirilgan 52 ta salibchilar kemasini qoʻlga kiritgan. Fransiya qiroli Lyudovik IXning kemalari endi Nil boʻylab harakatlana olmadi, fransuz lagerining Damietta bilan aloqasi uzildi va salibchilar askarlari orasida ocharchilik boshlandi. Misr qoʻshinlari salibchilar lagerini har tomondan oʻrab oldilar. Bunday vaziyatda Fransiya qiroli Turonshohga Quddusni salibchilar qoʻliga oʻtkazish evaziga Damietta va boshqa bosib olingan Misr yerlarini unga qaytarishni taklif qiladi, biroq fransuz qoʻshinlarining ogʻir ahvolini tushungan Misr sultoni buni rad etadi. 3- muharram kuni (ya'ni milodiy 6-aprel) boʻlib oʻtgan jangda salibchilar yana mag'lubiyatga uchradilar va Turonshoh qoʻshinlari 32 fransuz kemasini yoqib yubordi, dushmanni dengiz orqali chekinish imkoniyatidan mahrum qildi va minglab fransuz salibchilarni, shu jumladan qirol Fransiya qiroli Lyudovik IXni oʻzini ham asirga oldi. Solnomachi Al-Maqriziyning yozishicha, Baybars al-Bundukdoriy qoʻmondonligi ostidagi mamlyuk-bahriylar(mamlyuklar bu Kavkaz va Armaniston, Gruziya oʻlkalaridagi xalqlarning bolalaridan tuzilgan jangchilar, ular musulmon dinida etiqod qilishgan, asosiy ishi jang qilish boʻlgan, ushbu harbiylarni Usmoniylar sultoni keyinchalik tugatgan) jangda alohida ajralib turishgan.

Al-Maqriziyning yozishicha, bu jangda fransuzlar 10 mingdan 30 minggacha askarini yoʻqotgan, 100 mingdan ortiq piyoda askar va xizmatkorlari asirga olingan, Ayyubiylar qoʻshinida esa atigi 100 kishi halok boʻlgan. Turonshoh Damashq hokimi Jamoliddin ibn Yagʻmurga yoʻllagan maktubida salbchi bosqinchilar Nil daryosida choʻkib oʻlganlarni hisobga olmaganda, jang maydonida 30 ming kishi halok boʻlganini oʻz yutug'i deb bilgan. “Biz son-sanoqsiz asirlarni bir daryoga tashladik”, deb yozadi oxirida Turonshoh. Al-Makriziy asirga olingan fransuz salibchilarning havas qilmas taqdiri va Turonshohning haddan tashqari shafqat bilmasligi haqida batafsil ma’lumot beradi: “Asirlarning koʻpligi ularni ushlab turishni qiyinlashtirib yubordi; sulton Seyfiddinga ularni oʻldirishni buyurdi; har kechasi oʻz xoʻjayinining qasoskorligining bu zolim quli 300-400 kishini zindondan yetaklab, boshlarini kesib, Nil daryosiga uloqtirgan; 100 000 fransuz salbchilar shu tarzda oʻlim topgan”. Mansuradan Foriskurga yetib kelgan Turonshoh Nil daryosida muhtasham chodir va yogʻoch minora qurishni buyurdi. Al-Maqriziyning yozishicha, sulton “shafqatsiz urushdan qutulib, u yerda buzuqlik maishatga berilib ketib koʻp vaqtini maishatda oʻtkazgan edi”. .

Hokimiyatga kelgan Turonshoh, boshqa narsalar qatori, qarindoshlari orasidan Ayyubiylar taxtiga da'vogarlarni yoʻq qilish bilan ham shug'ullanib borgan. Al-Maqriziyning yozishicha, Turonshoh taxtga oʻtirgandan soʻng toʻrt mamluk-baxritga oʻz ukasi Odilshohni boʻgʻib oʻldirishni buyurgan (solnomachining yozishicha, keyinchalik aynan shu toʻrt mamluk Turonshohning yoʻq qilinishida bosh qosh boʻllishgan ekan). Qohiraga yetib kelib, u yerda qamoqqa olingan Sulton al-Odil II ning oʻgʻli shahzoda al - Mugʻis Umarni shaharning kasbixonasida topdi. Bunday yuqori martabali qarindoshini poytaxt Qohirada ushlab turishdan choʻchigan, Turonshoh uni Iordaniya sharqiy tomoniga surgun qildi va u yerda Transiordaniya qal'asi ash-Shaubakga qamab qoʻydi. Sulton gumonining yana bir qurboni sobiq Ayyubiylar toji amiri Baniyas al-Said Hasan ibn Usmon boʻlib, u 1247-yilda Misrdagi yer evaziga oʻz mulkini Sulton as-Solih Ayyubga topshirgan. Turonshoh taxtga davogarlik qilishdan qoʻrqib, as-Said Hasanni Suriyaga surgun qildi .

Tez orada yangi sultonning taxtga kelishi davlatda inqirozli vaziyatni yuzaga keltirdi. Takabbur va manman Turonshoh Shajar ad-Durr va taxtga chiqishida oʻzi qarzdor boʻlgan elita mamluklar korpusi “Jamdariya” va “ Bahriyya ” rahbarlari bilan aloqa oʻrnatishni eplolmadi. Yuqori martabali kurd amirlari Husamiddin Ibn Abi Ali, Sayfiddin al-Kaymari, Izzaddin al-Kaymari va boshqa amirlarni, otasiga yaqin kishilarning avvalgi imtiyozlari bilan hisoblashishni istamay, oʻzi bilan birga kelgan mamluklardan “muazzia” amirlarini asosiy harbiy va ma’muriy lavozimlarga joylashtira boshladi. Shu bilan birga, u doimiy ravishda Shajar al-Durrni kamsitib, uni hokimiyatni egallashga intilishda aybladi. Al-Makriziy bu haqda shunday yozgan: “Sulton boshchiligidagi ma’yus va tanho hayot hammaning ongini ranjitdi, Hisn-Kaifadan oʻzi bilan birga kelgan amaldorlarni doim oʻzi bilan birgalikda olib yurgan ekan; otasining eski xizmatkorlaridan olingan oliy davlat idoralarida ularni kiyintirdi; ayniqsa, u mamluk-baxritlarga murosasiz nafrat koʻrsatdi... uning buzuqligi xazinani tugatdi va uni toʻldirish uchun Shajar ad-Durrni otasining boyligidan hisob-kitob qilishga majbur qildi. Ushbu hodisalar barcha tabaqalar koʻz oʻngida nafrat uyg'otdi. Qoʻrqib ketgan Shajar ad-Durr mamluklar-baxritlardan yordam soʻradi. Mamluklar Solihiya va Bahriyya Fransiya qiroli ustidan qozonilgan gʻalabada asosiy rol oʻynaganiga qaramay, Turonshoh barcha xizmatlarini oʻzimniki deb takabburlik qilgan, bu esa mamluklar Solihiya va Muaziya oʻrtasidagi ziddiyatni yanada kuchaytirgan. Ikkinchisi sultonni Shajarat ad-Durr va Solihiya amirlariga qarshi qoʻzg'atib, uni Misrning nomigagina hukmdori deb koʻrsatgan edi. Turonshoh oʻz amirlari bilan muntazam ravishda ziyofat uyushtirib, marhum otasining yaqinlarini masxara qilib, ularni koʻcha sarsonlari deb atagan, mamluklarni “solihiya” va “bahriya” deb ochiqchasiga haqorat qilgan,maluk jangcilariga qilingan bunday beadablik davom etavergan, Turonshoh doim mastlikda yurib kayf safoda yurgan edi, mast holda ularni mayib qilib, hammasini yoʻq qilish bilan tahdid qilgan. biriga .

Qotillik

Turonshohning oʻldirilishi. Sent-Luis hayotidan miniatyura (taxminan 1330-1340))

Turonshohning otasi davrida imtiyozli mavqega ega boʻlgan Mamluk amirlari va boʻlinmalariga nisbatan siyosati ular orasida isyon gʻoyasining paydo boʻlishiga, uni agʻdarish yoki hatto oʻldirishga olib kelishi turgan gap edi. Qisqa fursatda vujudga kelgan fitnaga mamluklarning Oqtoy, Baybars, Aybek va Qalaun kabi “Bahriyya” sarkardalari boshchilik qildilar. Hijriy 648-yilning 28- muharram (1250-yil 2-may) dushanba kuni kechqurun al-Mansura yaqinidagi qoʻshinlar oʻrtasida navbatdagi aroqxoʻrlikda Turonshoh ayrimlarni qilich bilan kesib tashladi va gʻazab bilan barchani qatl qilaman, deb baqira boshladi. Mamluklar bir vaqtning oʻzida usha joyda boʻlgan fitnachilarning birining ishorasi bilan Bahriyya soqchilari qilichlari suzib, sulton chodiriga bostirib kirdilar (de Joinvilning soʻzlariga koʻra, ular besh yuzga yaqin edi) va Turonshoh oldiga oshiqdilar. Chodirdan yugurib chiqib, Sulton Nil qirg'og'i yaqinida joylashgan yog'och minoraga chiqdi, ammo isyonchilar uni oʻrab olib, oʻt qoʻyishdi. Turonshoh minoradan qochib chiqib, daryoga qochdi va suvi kam joyga borib toʻxtadi va fitnachilardan uni oʻldirmasligini iltimos qildi. Mamluklar bir muncha vaqt shunchaki turib, uning yalinishini tomosha qilishdi. Nihoyat, fitnachilardan biri — Oqtoy (boshqa maʼlumotlarga koʻra, Beybars) daryoga sakrab tushdi va Turonshohni pichoqladi (ammo, Turonshohning oʻliming boshqa koʻrinishi ham bor: ayrim tarixchilar uni yoqib yuborgan deb yozadilar, ayrim yozuvchilar — u oʻqdan oʻlgan, uchinchisi - daryoga choʻkib ketgan). Sultonning jasadi yonib ketgan minora yonidaqarovsiz holatda 3 kun yotgan edi, 3 kundan keyin esa u dafn qilindi .

Al-Makriziy Turonshohning oʻldirilishi haqida dramatik tarzda quyidagicha ta’rif beradi: “Baybars unga birinchi boʻlib qilich bilan urib yiqitadi, u qoʻli bilan qaytardi, ammo barmoqlari qilich zarbidan uzilib tushgan edi. U Nil qirg'og'ida qurgan minoraga qochib ketdi va chodirga yaqin edi. Fitnachilarni ularni quvishgan va eshiklar qulflanganini koʻrib, minoraga oʻt qoʻyishdi. Butun qoʻshin buni koʻrib turardi ammo hechkim Turonshohni tarfini olmasdi, chunki hamma uni yomon koʻrardi. Bekorga u taxtdan voz kechib, Xisn-Keyfuga qaytaman,deb hammaga baqirgan edi; fitnachilar qat'iy edilar. Nihoyat, minora alangaga botib, u Nil daryosiga otildi; lekin kiyimlari ushlanib, bir muddat osilib qoldi; bu holatda u bir nechta qilich zarbalarini olgan va suvga tushib ketgan va u choʻkib ketgan. Shunday qilib, uning jonini olish uchun temir, olov va suv birlashdi. Uning jasadi uch kun Nil qirgʻogʻida qoldi va hech kim uni dafn etishga jur’at eta olmadi. Bagʻdod xalifasi elchisi shunday huquqni oʻziga ta’minlab, dafn qildi” .

Sulton al-Malik al-Muazzam Gʻiyosiddin Turonshohning Misr taxtiga bor yoʻg'i 70 kun qoldi va shu 70 kunni asosan kayf safoda oʻtkazgani boshiga yetdi va uning vafoti bilan Misrda 81 yil davom etgan Ayyubiylar hukmronligi tugadi. Turonshoh oʻldirilganidan keyin mamluklar Shajar al-Durrni taxtga oʻtirdilar va Misrda Mamluklar tarixi boshlandi va u islom olamida oʻz nomidan hukmronlik qilgan birinchi ayol boʻldi. Uning hukmronligi davrida fitnachilardan biri Otabek - Mamluk-"Bahriyya" Oybek etib saylandi. Turonshohning oʻgʻli al-Auhad Abdulloh (yoki al-Muvahhid Abdulloh) Hisn Kaifda oʻzini mustahkamlab, u yerda yarim mustaqil amirlikni tashkil etishga muvaffaq boʻldi .

Adabiyotlar

• Али-заде А. А.. Хроника мусульманских государств I-VII веков хиджры, 2-е, испр. и доп., М.: Умма, 2007. ISBN 5-94824-111-4. 
• Зеленев Е. И. «Жемчужное дерево» и «Повелитель луны»: возникновение государства мамлюков // Вестник СПбГУ. Серия 13. — 2013. — Вып. 4. — С. 25—31. — ISSN 2587-5892.
• „Макризи. Египетский поход Людовика IX Святого. 1249–1250 гг. (около 1400 г.)“, История Средних веков: Крестовые походы (1096–1291 гг.), Библиотека мировой истории. СПб.—М.: OOO «Издательство «Полигон» — ООО «Фирма «Издательство «АСТ», 2001 — 525—533-bet. ISBN 5-89173-099-5. 
• Andoza:Нп5. Женщины правительницы в мусульманских государствах. М.: «Наука», 1982. 
• Фильштинский И. М.. История арабов и Халифата (750—1517), 3-е, испр. и доп, М.: АСТ: Восток-Запад, 2008 — 258—260-bet. ISBN 978-5-17-039553-8. 
• Grousset R.. Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem. Paris: Perrin, 1936. 
• Andoza:Нп5. From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193—1260. New York: SUNY Press, 1977. ISBN 978-0-87395-263-7.