Vikipediya

Bardaa

Bardaa (ozarbayjoncha: Bərdə, arabchadan — egar; armancha — Partav) — Ozarbayjon Respublikasidagi shahar (1948-yildan). Qorabogʻ tekisligidagi Terter daryosi boʻyida. Yevlax temir yoʻl stansiyasidan 26 km janubda. Yevlax — Agʻdam avtomobil yoʻli yoqasida. Aholisi 31,6 ming (1991). Paxta tozalash, yogʻ-sir va temir-beton buyumlari zavodlari, tikuvchilik fabrikasi bor. Qurilish materiallari ishlab chiqariladi. Aftidan milodiy 4-asrda ham mavjud boʻlgan. 5-asrda bir muncha vaqt Perozapat (ehtimol sosoniy shohlaridan Peroz yoxud Feruz nomidan olingan boʻlsa kerak) deb atalib Kavkaz Albaniyasining poytaxti boʻlgan. 6-asr oʻrtasida koʻchmanchilarning tez-tez hujumlari natijasida alban katolikoslarining qarorgohi oʻrta asr Chol shahridan Bardaaga koʻchirilgan.

Barda

Bərdə
Shahar
40°22′28″N 47°07′36″E / 40.37444°N 47.12667°E / 40.37444; 47.12667
Mamlakat Ozarbayjon
Hukumat
Markazi balandligi 76 m
Rasmiy til(lar)i ozarbayjon tili
Aholisi
 (2010)
 41 277[1]
Vaqt mintaqasi UTC+4:00
Telefon kodi +994 2020
Barda xaritada
Barda
Barda

8- asr boshida butun Albaniya kabi Bardaani ham arablar fath qilgan. Hosildor tekislikda, Sharq karvon yoʻllari kesishgan joyda joylashgan Bardaa yirik savdo-hunarmandchilik shahriga aylangan. Bardaaning mudofaa devori, xandaqi, tosh koʻpriklari, timlari boʻlgan. 10-asrda saluriylar, soʻngra shimoldan kelgan ruslar tomonidan egallangan. Harbiy harakatlar natijasida tanazzulga yuz tutgan. 13-asr 1-yarmida moʻgʻullar istilosidan soʻng qishloqqa aylangan. Bardaa shahar harobasi — Ozarbayjondagi hozirgi Bardaa shahridan bir necha km masofada joylashgan. Bardaada naxichevanlik meʼmor Ahmad tomonidan 1322-yil qurilgan gʻishtin maqbara (diametri 10 m, balandligi 14 m) saqlanib qolgan.

Tarixi

tahrir

Oʻrta asrlar tarixi

tahrir
 
Aleksandr Makedonskiy Bardaadagi Nushoblar ayvonida. Nizomiy Ganjaviy

Shahar taxminan 789-yilda Arminiya provinsiyasi hokimining (ostikan) ikkinchi muqobil poytaxti (Dvindan keyin) boʻldi[2]. Uning hokimlari shimoldan kelayotgan xazarlar bosqiniga qarshi turish maqsadida shahar mudofaasini kuchaytirdilar[3]. 768-yilda barcha armanlarning katolikosi Sion I Bavonats'i Partavda cherkov kengashini chaqirdi[4], u arman cherkovini boshqarish va nikoh amaliyoti bilan bogʻliq masalalarni hal qiluvchi yigirma toʻrtta qonunni qabul qildi[5]. IX-X asrlarga kelib Bardaa oʻzining iqtisodiy ahamiyatini yaqin atrofdagi Gandzak/Ganja shahriga nisbatan sezilarli darajada yoʻqotdi. Albaniya cherkovi katolikosining oʻrni ham Bardakka (Berdakur) koʻchirilib, Partav yepiskoplik qilib qoʻyildi[5][6]. Musulmon geograflari Istaxriy, Ibn Havqal va Muqaddasiylarning fikricha, oʻziga xos Kavkaz alban tili (geograflar uni ar-Raniya yoki arroniy deb atashgan) ilk islom davrida saqlanib qolgan va X asrda ham Bardaada soʻzlashilgan[7]. Ibn Havqal Bardaa ahli arroniy tilida gaplashishini taʼkidlasa, Istaxriy esa Arroniy tili „Barda mamlakati“ning tili boʻlganini aytadi[8].

Bu vaqt ichida shahar musulmon arab aholisi bilan fahrlanar edi, shuningdek, xristian jamoasi ham katta edi[3]. Bardaa hatto 10-asrda Nestorian (xristian) yepiskopining qarorgohi boʻlgan. XI asr oxiridagi voqealarga ishora qilib, XII asr arman tarixchisi Edessalik Metyu Partavni „Arman shahri [“K’aghak’n Hayots'"] deb taʼriflagan, u Paytakaran deb ham atalgan va keng dengiz [Kaspiy] yaqinida joylashgan"[9]. Musulmon geograflari ham Bardaani qalʼa, masjid (Arran xazinasi shu yerda joylashgan), aylanma devor va darvozalar hamda „Karaki“, „Koraki“ yoki „al-Kurki“ (yunoncha κυριακή [kyriaki], Xudoning kuni va yakshanbasidan olingan nom; armancha kiraki ham xuddi shunday kyriaki soʻzidan olingan) deb nomlangan yakshanba bozori boʻlgan gullab-yashnayotgan shahar deb taʼriflashgan[3][10][11]. 914-yilda shahar ruslar tomonidan bosib olindi va uni olti oy davomida egallab oldi. 943-yilda u ruslar tomonidan yana bir bor hujumga uchradi va talon-taroj qilindi[12]. Bu, ehtimol, X asrning ikkinchi yarmida Bardaaning tanazzulga uchrashiga, qoʻshni viloyatlar hukmdorlarining bosqinlari va zulmiga sabab boʻlgan boʻlishi mumkin, chunki shahar nufuz jihatdan Baylaqondan ortda qolgan[3].

Asrlar davomida sodir boʻlgan zilzilalar va nihoyat, moʻgʻullar istilosi shaharning diqqatga sazovor joylarining koʻp qismini vayron qildi, 14-asrda meʼmor Ahmad ibn Ayyub Naxichevoniy tomonidan qurilgan Ahmad Zocheybana qabri bundan mustasno. Maqbara silindrsimon gʻishtli minora boʻlib, firuza koshinlar bilan bezatilgan. Shuningdek, yaqinda qurilgan Imomzoda masjidi ham bor, u toʻrt minorali[13].

Zamonaviy davr

tahrir

Qishloq xoʻjaligi hududdagi asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Mahalliy iqtisodiyotning asosini paxta, ipak, parrandachilik va sut mahsulotlari ishlab chiqarish va qayta ishlash tashkil etadi. 1994-yilda Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi yakunida tuzilgan otashkesim liniyasi Bardaadan bir necha kilometr gʻarbda, Terter yaqinida joylashgan.

2020-yil 27-oktyabrda Armaniston raketalari shaharga zarba berdi, natijada kamida 21 nafar tinch aholi, jumladan, 7 yoshli qiz halok boʻldi va 70 kishi yaralandi[14][15]. Human Rights Watch va Amnesty International Armaniston tomonidan kassetali oʻqlardan foydalanilganini tasdiqladi[16][17].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ World Gazetteer: Azerbaijan [sayt ishlamaydi] — World-Gazetteer.com
  2. ↑ Ter-Ghevondyan, Aram N.. The Arab Emirates in Bagratid Armenia, Trans. Nina G. Garsoïan, Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation, 1976 — 36–37-bet. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Bosworth 1988, ss. 779–780.
  4. ↑ Curtin, D. P.. The Canons of the Synod of Partav. Dalcassian Publishing Company, December 2013. ISBN 9781088093047. 
  5. ↑ 5,0 5,1 (armancha) Ulubabyan, Bagrat. s.v. "Partav," Armenian Soviet Encyclopedia, vol. 9, p. 210.
  6. ↑ Kirakos Gandzaketsi. History of the Armenians. Trans. Robert Bedrosian.
  7. ↑ Bosworth, C. E. "Arrān." Encyclopaedia Iranica.
  8. ↑ „СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ“. www.vostlit.info.
  9. ↑ Matthew of Edessa (1993). Armenia and the Crusades: Tenth to Twelfth centuries: The Chronicle of Matthew of Edessa. Trans. Ara E. Dosturian. Lanham: University Press of America, p. 151.
  10. ↑ Wheatley, Paul. The Places Where Men Pray Together: Cities in Islamic lands, Seventh through the Tenth Centuries. Chicago: University of Chicago Press, 2001, p 159.
  11. ↑ Istaxriyning taʼkidlashicha, Bardada mahalliy aholi orasida „Koraki“ nomi bilan mashhur boʻlgan yakshanba bozori boʻlgan, olim Jorj Burnoutyanning fikriga koʻra, yakshanba („Kiraki“) soʻzining yunoncha emas, balki toʻgʻridan-toʻgʻri armancha tarjimasidan olingan. Shu asosda, Burnoutian X asrda shaharda hali ham muhim arman elementi mavjud boʻlgan, deb taxmin qiladi: Jamol Javansher Qorabogʻi, Qorabogʻ tarixi boʻyicha ikki yilnoma: Mirzo Jamol Javansherning „Tarix-e Qorabogʻi“ va Mirzo Adigoʻzal begʻimning Qorabogʻ nomi. Jorj A. Bournoutian tomonidan kirish va izohli tarjima. Kosta Mesa, CA: Mazda Publishers, 2004, p. 40n2.
  12. ↑ Kennedy 2004, s. 256.
  13. ↑ Turánszky, Ilona. Azerbaijan, mosques, turrets, palaces. Corvina Kiadó, 1979 — 56-bet. ISBN 978-963-130321-6. 
  14. ↑ „Azerbaijan says 14 people killed by shelling in Barda: RIA“ (en-US). Reuters (2020-yil 28-oktyabr).
  15. ↑ „Nagorno-Karabakh conflict: Missile strike on Azeri town kills 21 civilians“ (en-GB). BBC News (2020-yil 28-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 28-oktyabr.
  16. ↑ „Armenia/Azerbaijan: First confirmed use of cluster munitions by Armenia 'cruel and reckless'“ (en). Amnesty International (2020-yil 29-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
  17. ↑ „Armenia: Cluster Munitions Kill Civilians in Azerbaijan“ (en). Human Rights Watch (2020-yil 30-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 30-oktyabr.

Adabiyotlar

tahrir
  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bardaa&oldid=4448350" dan olindi