Fadala ibn Ubayd
Fadala ibn Ubayd al-Ansoriy (arabcha: فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ الأَنْصَارِيِّ; vafoti: 673 yoki 678-679-yil) — Damashq qozisi va Umaviylar xalifasi Muoviya I (h. 661–680) qoʻli ostidagi qoʻshin qoʻmondoni. Islom va Vizantiya manbalari tomonidan 667-668 va 672-yillar oraligʻida Fadala boshchiligidagi bir qator dengiz reydlarini oʻz ichiga olgan bir nechta harbiy yurishlar haqida turli xil maʼlumotlar berilgan. Musulmon manbalari Fadala ibn Ubaydni 673-yilda Damashq qozisi boʻlib xizmat qilgan vaqtida vafot etgan deb hisoblasa, Xalifa ibn Xayyot uni 678-679-yillarda vafot etgan deya maʼlumot beradi.
Yoshlik yillari va martabasi tahrir
Fadala ibn Ubayd Islom paygʻambari Muhammadning sahobasi boʻlib, ansorlarga (Muhammadning Madinadan ilk tarafdorlari) mansub edi[1][2]. U 640-yillarning boshlarida Misrning musulmonlar tomonidan bosib olinishida, soʻngra Suriyaning Damashq shahridagi yurishlarda ishtirok etgan[2]. U yerda shahar qozisi (bosh qozisi) Abu-d-Dardoning (vafoti: 652) shogirdi boʻlgan. Abu-d-Dardo Fadalani oʻziga voris qilib tayinlagan[1]. Fadala 656-yilda xalifa Usmon oʻldirilganidan keyin yangi tayinlangan xalifa Aliga hurmat koʻrsatmagan va unga boʻysunishni istamaga oz sonli ansoriylardan biri edi[3][4]. Shuningdek, ular orasida boʻlgan Zayd ibn Sobit, Maslama ibn Muhallad va Nu’mon ibn Bashir Usmoniylar tarafdorlari hisoblanishgan[3].
Arab-Vizantiya urushlariga qoʻmondonligi tahrir
Fadala xalifa Muoviya I davrida arab-Vizantiya urushlariga qoʻmondonlik qilgan (h. 661–680)[4]. Muhammad ibn Ahmad al-Xorazmiy va Tabariy (vafoti: 923) tomonidan berilgan maʼlumotlarga koʻra, Fadala 669-670-yillarda Vizantiyaga qarshi qishki yurishga boshchilik qilgan, Yaʼqubiyning (vafoti: 897) yozishicha esa Fadala tomonidan ushbu urushda koʻpchilik asirga olingan[5]. Ibn Abdulhakam (vafoti: 871) Fadalaning Suriya harbiy dengiz kuchlariga, Uqba ibn Amir esa uning Misr flotiga boshchilik qilganligini qayd etgan[5]. Shuningdek, Uqba ibn Amir tomonidan Fadalaning 671 yoki 672-yillarda Vizantiya poytaxti Konstantinopoldan Marmar dengizining narigi qirgʻogʻidagi Kizikda qishlagani aytilgan[5]. Yaʼqubiy va Tabariy uni 671 yoki 672-yillarda Vizantiyaga qarshi qishki yurishlarga qoʻmondonlik qilgan deya maʼlumot bersa, Xalifa ibn Xayyot (vafoti: 854) uning xuddi shu yurish paytida arab dengiz kuchlariga rahbarlik qilganini aytib oʻtgan[5][5].
Oʻlimi tahrir
Koʻpchilik musulmon olimlar tomonidan berilgan manbalarga koʻra, Fadala 673-yilda Damashqda qozi sifatida faoliyat yuritayotgan vaqtida vafot etgan[1]. Xalifa ibn Xayyot Fadalaning oʻlimi 678 yoki 679-yillarga toʻgʻri kelishini yozgan[2]. U Abu-d-Dardo va uning rafiqasi Ummu Dardoning qabri yaqinidagi Bob as-Sagʻir qabristoniga dafn etilgan. Uning qabri XVI asrning oxirlarida ziyorat qilinadigan joy boʻlgan[6]. Fadalaning vafotidan soʻng uning oʻrniga Abu-d-Dardoning oʻgʻli Bilol yoki an-Nuaym ibn Bashir oʻtirgan. Uning shogirdlaridan biri Abdurrahmon ibn al-Hashas al-Udriy xalifa Umar ibn Abdulazizga (h. 717–720) xizmat qilgan[1].
Manbalar tahrir
Adabiyotlar tahrir
- Caskel, Werner. Ğamharat an-nasab: Das genealogische Werk des His̆ām ibn Muḥammad al-Kalbī, Volume II (German). Leiden: Brill, 1966.
- Jankowiak, Marek „The First Arab Siege of Constantinople“,. Travaux et mémoires, Vol. 17: Constructing the Seventh Century Zuckerman: . Paris: Association des Amis du Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance, 2013 — 237–320 bet.
- Judd, Steven C.. Religious Scholars and the Umayyads: Piety-Minded Supporters of the Marwanid Caliphate. Abingdon, Oxon: Routledge, 2014. ISBN 978-0-415-84497-0.
- Meri, Josef W. (2001). "Guide to Pilgrimage Places, also known as Syrian Pilgrimage Places". Medieval Encounters 7 (1): 19–78. doi:10.1163/157006701x00085.
- Tsigonaki, Christina „Crete, a Border at the Sea: Defensive Works and Landscape–Mindscape Changes, Seventh–Eighth Centuries A.D.“,. Change and Resilience: The Occupation of Mediterranean Islands in Late Antiquity Ontiveros: . Oxford: Oxbow Books, 2019. ISBN 978-1-78925-180-7.