Gilos
Gilos (lotincha: Prúnus ávium)(forscha: گیلاس — gilos) — atirgullilar oilasiga mansub koʻpyillik mevali daraxt va uning mevasi[1]. Sariq gilos. Qizil Yovvoyi holda Oʻrta va Janubiy Yevropa, Eron, Kavkaz, Ukraina, Moldovada uchraydi. Yevropa mamlakatlari, Turkiya, Eron, Afgʻoniston, Xitoy, Yaponiya, Ukrainaning janubi, Kavkaz, Boltiqboʻyi va Oʻrta Osiyoda ekiladi.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Prunus_avium_fruit.jpg/220px-Prunus_avium_fruit.jpg)
Gilos daraxtining boʻyi 10-15 metr (baʼzan 30 metrgacha boradi), shoxlari qalin, yoyilib oʻsadi. Bargi choʻziq-tuxumsimon, toʻq yashil. Guli oq, ikki jinsli, gulbandi uzun. Mevasining shakli dumaloq, yuraksimon, eti shirali, sirti tekis. Eng ertagi danakli meva.
Tarkibida 7-15% qand, 0,36-1,1% kislota, vitaminlar, 0,2% oshlovchi va 0,7% gacha pektin moddasi bor. Yangiligida isteʼmol qilinadi, kompot va murabbo tayyorlanadi. Gilos asal beradigan oʻsimliklar qatoriga kiradi. Danagi magʻzida 30% gacha parfyumeriya sanoatida ishlatiladigan moy bor.
Gilos unumdor, nam, moʻtadil yerlarda yaxshi oʻsadi, yorugʻlik va issiqlikka talabchan. Koʻchati ekilgandan keyin 4–5-yili hosilga kiradi. Daraxti 100 yilgacha yashaydi, tupi 150-300 kg hosil beradi. Asosan mart-aprel oylarida gullaydi, may-iyunda pishadi. Yozi issiq xududlarda yaxshi oʻsmaydi. Namga talabchan. Asosan magellab olchasi yoki yovvoyi olchaga payvandlab koʻpaytiriladi. Koʻchati sugʻorilib, tagi yumshatilib turiladi. Gilos yoshartirish maqsadida 2-3 yillik shoxlari butalib, daraxti qoʻshimcha oziqlantiriladi. Gilos uchun ayniqsa yelim oqish kasalligi gʻoyat xavfli. Erta bahor va yozda insektitsidlar va fungitsidlarning biron turi bilan 2-3 marta ishlov beriladi.
Navlari
tahrirGilosning 100 ga yaqin navi maʼlum. Oʻzbekistonda gilosning Savri surxoni, Qora gilos, Sariq gilos, Bahor, Revershon, Sariq drogana, Chkalov navlari koʻp ekiladi.
Adabiyotlar
tahrir- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Manba
tahrir- ↑ O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964 bet. ISBN 978-9943-8834-4-4.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |