Abu Abdulloh Shamsiddin Muhammad ibn Abu Bakr ibn Ayub ibn Sa'd ibn Har az-Zua'i ad-Dumshashiy al-Hanabliy (691 - 751 / 1292-milodiy ) U faqih, hadis olimi, tarjimon, mujtahid musulmon olimi va hijriy VIII asrning birinchi yarmidagi hanbaliy mazhabining ko‘zga ko‘ringan imomlaridan biri hisoblanadi. Ibn al-Qoyyim hanbaliy mazhabida o'sgan. Uning otasi “Abu Bakr ibn Ayub Az-Zariy” “Javziya hanbaliy mazhabi”ning mudiri bo‘lib, katta bo‘lib, shayx Ibn Taymiya bilan aloqada bo‘lgach, uning ilmiy hayotida o‘zgarishlar yuz berdi. U o'z ijtihodi orqali fatvolar berib hanbaliy mazhabidagi turli masalalarni ochiqlagan olimdir. O'z ijtihodlarida sunnat, keyin sahobalarning fikrlari va salaflarning ta'siriga ko'ra fikr bildirgan. Ulamolar uni mujtahidlardan deb bilishgan.

Ibn al-Qoyyim hijriy 691-yilda (milodiy 1292-yilga to'g'ri keladi) tug'ilgan. U Damashq shahrida ulg'ayib, yoshligidan ilm izlashga kirishgan.U ko'plab shayxlardan turli ilmlarni o'rgangan. Ibn Taymiya shayxlarining eng ko'zga ko'ringanlaridan biri edi. U bilan hijriy 712-yil (1313 yilda) uchrashgan, keyinchalik 728- (1328-) yil vafotigacha u bilan birga bo'lgan. U bilan o'tkazgan vaqt mobaynida undan koʻp ilm oldi, taʼlimotini kengaytirdi, uni qoʻllab-quvvatladi, kitoblarini takomillashtirdi. U bilan 17 yil birga yashadi. Ibn Qoyyim al-Javziya hijriy 743- yilda “Javziyya maktabi”da imomlikka kirgan va “Sadriyan maktabi”da dars bergan.

Ibn Qoyyim shayxning qabrlarini ziyorat qilishi tufayli, Amir bilan sayohat qilishni rad etgani uchun hijriy 726-(milodiy 1326-yil) Sha'bon oyida Ibn Taymiya bilan birga qamoqqa tashlangan va ancha vaqt kuch bilan ushlab turilgan. Keyinchalik shu tufayli sog'ligda ko'plab muammolar paydo bo'lgan. U hijriy 728-yil zilhijja oyining 20- kunida ozod qilindi, bu vaqtda Ibn Taymiya vafot etgandi. Tarixchilar u zot qozilar bilan muammolarga duch kelganini, jumladan, hijriy 746- yilning robiyul avval oyida tahlilchisiz otlar o'rtasida poyga o'tkazish joiz degan fatvosi tufayli ko'plab muammolar vujudga kelgan. Bir so‘z bilan uchta taloq bir taloq hisoblanadi, degan fatvosi tufayli qozilar bilan ham muammolarga duch kelgan. Hijriy 751-yil 13 rajabda oltmish yoshida vafot etdi va Damashqdagi Bob as-Sag‘ir qabristoniga dafn qilindi.

Ibn al-Qayyim ta’limotida Ibn Taymiyaning usulidan foydalangan. Usul al-fiqh, uning kelib chiqishi , hadis terminologiyasi va boshqa masalalarda ham alohida fikrlarga ega edi. U nasriy sheʼrlari bilan bir qatorda aqida, fiqh , tafsir, taʼrif, nahvga oid asarlari bilan mashhur.

Ibn Qayyim al-Javziya o'z davrida katta mujtahid imomlar qatoridan bo'lib ko'plab shogirtlar yetishtirgan, u kishining ko'plab usullari keng miqiyosda foydalanilgan. Uning ta'siri keyinchalik islom olamining asosiy yerlarida shayxi Ibn Taymiya ta'limoti kabi ahamiyatga ega bo'ldi. Hijriy XII asrda paydo bo'lgan Muhammad ibn Abdulvahhob harakati Ibn Taymiya da'vatining davomi hisoblanadi. Muhammad ibn Abdulvahhob uning ilmiy qarashlarini davom ettirib ko'plab talabalarni o'ziga jalb qilgan. Uning kitoblariga va Ibn al-Qoyyim kitoblarining nashr ettirib, mamlakat bo'yicha tarqtilishiga ham ko'p harakat qilgan. Hindiston yarim orolida ham ularning kitoblarining ta'siri ko'plab ilm talabalarida namoyon bo'ldi va ularning kitoblari u yerdagi olimlar tomonidan nashr etildi.

Oilasi tahrir

Uning ismi va nasli tahrir

 
Ibn al-Qayyimning otasi Abu Bakr Qayyim al-Javziya undan diniy farz ilmini o‘rgangan.

U:"Al -Zari'i Zaraa (bugungi kunda Izro'i deb ataladi), keyin Al-Dimashqi Al-Hanbaliy shahridan[1][2][3][4]. Siddiqxon al-Qunujiyning “Toj kiygan toj” kitobida, nasli "Ad-Dari"dan ekanini keltiradi[5]. Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd esa bu xato, balki me’yorlashtirishdir, deb ta’kidlagan.Ibn Kasir Al-Dimashqiyning "Al-bidoya val-nihoya” kitobida kelganga ma'lumotga ko'ra, otasi “Zariy” naslidan boʻlgan[6] Abu Zayd ham bu xato ekanligini taʼkidlaydi va ehtimol bu normallashtirish deb hisoblaydi[7].

Shamsiddin Muhammad Ibn Qoyyim al-Javziya unvoni bilan mashhur bo'lib, u qisqartmasi Ibn al-Qoyyim deb ataladi.Tarjimai hol olimlarining kitoblari uning bu ism bilan mashhur bo'lishiga otasi Abu Bakr bo'lganligi sabab bo'lgan, degan fikrga qo'shiladilar. Ayyub az-Zariy bir muddat Damashq shahrida joylashgan “Javziyya maktabi”ning mudiri bo‘lgan va u “Qayyim al-Javziya” deb atalgandan keyin mashhur bo‘lgan va uning avlodlari undan keyin shu nom bilan mashhur bo'lgan. Uning tarjimonlari, shu jumladan shogirdlari ham bu ismni “Ibn Qoyyim al-Javziya” deb ishlatishgan. Ular orasida Ibn Rajab al-Hanbaliy, as-Safdiy , Ibn Kasir va az-Zahabiy bor. Uning ismining qisqartmasi Ibn Al-Qoyyim bugungi kunda keng tarqalgan va eng mashhurdir. U Ibn Hajar al-Asqaloniy va Jaloliddin as-Suyutiy kabi olimlar bilan yaxshi tanish edi[6][8].

“Al-Qayyim” oilasi ziyolilar oilasi edi. Uning otasi Abu Bakr ibn Ayyub ibn Saad Az-Zariy Damashqdagi “Al-Javziya maktabi”ning mudiri bo'lib, o'g'li Ibn al-Qoyyim dastlabki diniy bilimlarni o'z otasidan o'zlashtirgan. Uning ukasi Abu al-Faraj Zayniddin Abdurrahmon ibn Abu Bakr ibn Ayub az-Zoriy hijriy 693-yilda tug‘ilgan bo'lib, u akasi Ibn al-Qayyimdan ikki yosh kichik edi. U ham olim edi va Ibn Rajab uning shogirdlaridan bo'lib, o'zining shayxi so'nggi roviylardan rivoyat qilgan kamyob kishilardan edi. Shuningdek , uning oilasidan jiyani Imodaddin Abu al-Fido' Ismoil bin Zayniddin Abdurrahmon bo'lib, u amakisi Ibn al-Qoyyim vafotidan so'ng undan meros qolgan kutubxonaning ko'p qismini qo'lga kiritgan, u 799-yilda vafot etgan. Tarjimonlik qilgan o‘g‘illari orasida o‘g‘li Sharofiddin va Jamoliddin Abdulloh olim va notiq bo‘lgan, otasi vafotidan keyin sadr maktabida dars bergan, 756-yili 33 yoshida vafot etgan. Oʻgʻli Burhoniddin Ibrohim fatvolar bergan mujtahidlardan bo'lib, sadr maktabida dars bergan. Vafoti hijriy 767-yil[9][10].

Tug'ilishi tahrir

Tarjimai hol olimlari Ibn al-Qayyim 691-hijriy ( 1292-milodiy) yilda tug'ilgan, degan fikrga qo'shiladilar va u o'zining " Al-Vafi Bal-Vafiyat " kitobida o'zining aniq tug'ilgan sanasini " Salahaddin as-Safodiy " deb ko'rsatgan. Shuning uchun u 1292 yil 28 yanvarga to'g'ri keladigan hijriy 691 yil Safar oyining 7- kunida tug'ilganligini ko'rsatdi[11]. Undan keyin “ Ad-Dovudiy ”, [12], “ Jaloliddin As-Suyutiy ”[13] va “ Ibn Tag‘riy Bardiy ”. [14] kabi asarlarda ham shu sana ko'rsatilgan.

Ibn Qayyum ko'plab manbaalarda Izra shahrida tug'ilganliklari haqida ma'lumotlar keltirilgan. Ammo, ayrim tarixchi olimlar uning tug'ilgan yeri Damashq ekanligini takidlashgan.

Uning ilmga bo'lgan talabi va uning ustozlari tahrir

Ibn al-Qayyim erta yoshda, xususan, tarixchilar ta’kidlaganidek, yetti yoshida ilm izlay boshlagan[15]. U koʻp shayxlardan, jumladan, otasi Abu Bakr ibn Ayyub dastlabki ilmlarni olgan Ibn Abdul Daim va Ahmed ibn Abdul kabi olimlardan saboq olgan. Halim Ibn Taymiyadan Tafsir, Hadis, Fiqh, nizom va ikki asos: (Usulud din va Usul al-fiqh) va nutq ilmini o‘rgangan. Damashqda ibn Taymiyadan vafot etgunga qadar (728- (1328- ) yili vafot etgan) o'n yetti yil davomida dars olgan. Ibn Taymiyaning valisi shunday degan: "Unga yoshi hali kichiklik vaqtidan bobosi al-Majdning muharriridan, "al-Mahsul"dan va "al-Ahkom" kitoblaridan o'qib berardi. as-Saif al-Amidiy tomonidan yozilgan kitoblarni va qirq hadis ( Arbayina) va al-Mus'haldan va boshqa ko'plab asarlarini o'qib berardi."[16]

U juda erta yoshida, olti-etti yoshida Ahmad bin Abdurrahmon an-Nabulsiydan qilingan rivoyatlarni eshitib yodlagan. Kamoliddin Ahmad ibn Muhammad ibn ash-Shiroziydan usul fanlarini o'zlashtirgan. Zamonasini mujtahid olimlaridan bo'lgan Al-Majd al-Harroniydan ilm eshitib, undan fiqh ilmini o‘rgandi, unga “ Muxtasar Abu al-qosim al-Xarqiy ”ni va Ibn Qudomaning “ Al-Muqni ’” kitoblarini o‘qib, keyinchalik yodlab topshirdi va undan saboq oldi. Ibn Qudomaning “Ar-Ravda” asarini qolgan kitoblarga nisbatan mukammalroq o'zlashtirdi. Va u Ismoil Abi Al-Fida bin Yusuf bin Maktum Al-Qaisi, Ayyub Zayniddin bin Niʼma al-Kahhal, Al-Bahoa bin Asaker va Al-Hakim Sulaymon Taqi Al-samiyadan qolgan jild kitoblarni o'zlashtirdi. Ad-Din ibn Hamza ibn Qudama al-Maqdisiy, Sharofiddin ibn Taymiya, Aladdin al-Kindi al-Vadadan fiqh ilmini o‘rgangan. U arab va fiqh ilmini Muhammad Shamsiddin ibn Abu Fath al-Baalbakiydan oldi. Uning ko‘plab masalalari va tanlovlarida, “ Jamoliddin al-Moziy ” va Ibn al-Qayyim ko‘plab kitoblarida, xususan, hadis va roviylarda unga tayanib, undan iqtibos keltirganlar. Uni: "shayximiz" va u "Muhammad ibn Usmon al-Xaliliy" mujtahid olim deb ulug'lashgan[17].

Uning tarjimai holi tahrir

Unga o'rgatish tahrir

Ibn al-Qayyimning tarixini o'rgangan olimar “Javziya mazhabi”da uning imomlik qilganliklarini zikr qiladilar. Ibn Kasir u haqida: “U Javziyaning imomi va u qadriyatlarining farzandi”, deydi. Ibn Kasir ham 736-hijriy yil voqealari, Ibn al-Qayyimning Damashqdagi masjiddagi xutbasi haqida rivoyat qilib shunday deydi: “Rajab oyi kirishidan avval Najm al-Masjidda juma namozi o‘qildi. Unda imom Shayx Shamsiddin ibn Qayyim Javziya va’z qildi.”[18] Ibn Badron Ibn al-Qayyimning birinchi bo‘lib unga va’z qilganligini eslatib o‘tadi[19].

Ibn Qayyumning hayot faoliyatini o'rgangan tarixchilarni keltirishicha hayotining aksar qismini muallimlikda o'tkazganligi haqida aytarli ma'lumotlar keltirilmagan, faqat uning shogirdi Ibn Rajabning ta’limoti shayxi Ibn Taymiya, Al-Hadiy va boshqalarning ustozligidan boshlanganligini eslatib o‘tgan[20].

Bir qator tarixchilar, jumladan uning shogirdlari Ibn Kasir, Ibn Rajab[20] va Az-Zahabiylar Ibn Qayyim Sadriya maktabida tahsil olganliklari haqida ma’lumot beradilar. 743-hijriy Ibn Ayyub az-Zoriy, al-Javziya imomi[21] Hofiz as-Saxoviyning xabar berishicha, Ibn al-Qayyim imomlarga foyda keltirgan va turli joylarda tahsil olgan[22].

Ibn Taymiya bilan aloqasi tahrir

 
Ibn al-Qayyim hijriy 712 / 1313 yildan boshlab 728 / 1328 yil vafotigacha o'z shayxi Ibn Taymiyaga ergashdi.

Ibn Taymiya Ibn al-Qayyimga katta ta'sir ko'rsatdi va u uning madaniyati va ta'limotining shakllanishiga katta yordam berdi. Ibn Taymiya Misrdan Damashqqa qaytgan yil ular yaqindan tanishishdi, keyinchalik Ibn al-Qayyim uning kengashiga qo'shildi, to 728 hijriy / 1328 milodiy vafotigacha undan ko'p ilm oldi, dunyoqarashini kengaytirdi. Uning ta'limotini qo'llab-quvvatladi va kitoblarini takomillashtirdi va u bilan aloqada bo'lgan davri taxminan o'n etti yil edi. Ibn Hajar Asqaloniy bu borada shunday deydi: “U oʻz kitoblarini, yaʼni Ibn Taymiyaning kitoblarini takomillashtirish va ilmini yoyish va koʻp gaplarida uni qoʻllab-quvvatlagan zotdir. Ibn Kasir esa Ibn al-Qayyim rivoyat qilgan hadislarida shunday deydi: “U olti yuz to‘qson birinchi yilida tug‘ilgan, hadisni eshitgan va ilm bilan ishlagan, turli ilmlarda, xususan, aqida ilmida ustun bo‘lgan. Tafsir, hadis va ikki asl ilmlarda ham ko'plab bilimlarni egallagan edi. Toki Shayx vafot etguncha va undan yetarli ilm oldi va ko‘plab san’atlarda shuning o‘z sohasida yagona bo‘ldi"[23].

يا قوم والله العظيم نصيحة

من مشفق وأخ لكم معوان

جربت هذا كله ووقعت في

تلك الشباك وكن ذا طيران

حتى أتاح لي الإله بفضله

من ليس تجزيه يدي ولساني

حبر أتى من أرض حران فيا

أهلا بمن جاء من حران

فالله يجزيه الذي هو أهله

من جنة المأوى مع الرضوان

أخذت يداه يدي وسار فلم يرم

حتى أراني مطلع الإيمان

ورأيت أعلام المدينة حولها

نزل الهدى وعساكر القرآن

ورأيت آثارا عظيما شأنها

محجوبة عن زمرة العميان


Ibn Taymiya bilan yaqin aloqada boʻlgani, uning taʼlimotini qoʻllab-quvvatlagani va unga amal qilgani uchun Ibn al-Qayyim koʻp tazyiqlarga uchradi. U Ibn Taymiyaning fikrlarini qo'llab-quvvatlagan va targ'ib qilgan, keyinchalik shuning oqibatida zindonga tashlangan[24]. Ibn Taymiya vafot etgab zindondalik vaqti ham u bilan birga edi, Ibn Hajar esa uni xo‘rlab, tuya ustida qiynoqqa solganidan so‘ng hibsga olingani va faqat Ibn Taymiya vafotidan keyin ozod qilinganini zikr qiladi[25].

Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd aytadilar: " Ibn Qayyumning toliblik davrida Shayxi Ibn Taymiya bilan qilgan bahslari, bergan savollari ularga berilgan javoblar yig'ilib bir jild kitob qilinganda edi, u bebaho manfaatlar va ilm nozikliklari bilan to'ldirilgan go'zal jildda chiqqan bo'lar edi. Xudo biladi."[25]

Qabrlarni ziyorat qilish uchun sayohat qilish masalasi tahrir

Ibn al-Qayyim Ibrohim payg‘ambar (Xevron) qabrini ziyorat qilish joiz emasligini takidlab aytganligi uchun zindonga tashlanadi. Imomi Zahabiy shunday degan: “U bir muddat zindonda bo‘ldi va janoblarga egarni inkor qilgani uchun zarar ko‘rdi”[26]. Ayrim tarixchilar bu qamoqxona voqeasini u oʻz shayxi Ibn Taymiya bilan bir yerda bo'lishni istaganinuchun amalga oshirganligininaytishadi[27]. Ibn Qoyyim hijriy 726- yilda Shaʼbon oyining 16- kunida hibsga olindi. Sha'bon oyining o'rtalarida Shofe'iy qozilari qozisi bir guruh sahobalarini Al-azharga qamoqqa tashlashni buyuradi[28]. Ibn al-Qayyimning qamoqqa olinishi sababi Ibn Taymiyaning qamoqqa olingani bilan bir xil edi, shuning uchun u qasrda uning yoniga qamalgan edi, lekin ular alohida xonalarga joylashtirilgan edi[29].

Taqiiddin al-Maqriziy bu voqea haqida gapira turib Ibn Qayyum hibislanishidan avval qattiq kaltaklanganligini aytadi: “Dushanba kuni shabon oyining oltinchisi – hijriy 726-yil Taqi al- Din Ahmad ibn Taymiya va u bilan birga uning ukasi Zayniddin Abdurrahmon Damashq qal'asiga qamalganlar. Shamsuddin Muhammad ibn Abu Bakr ibn Qayyim al-Javziya esa Damashqdagi targ'ibotlari tufayli kaltaklanib, hibisga olingach esa u kishiga ko'p tuhmat qilindi. Buning sababi: Ibn Qayyim al-Javziya Quddusda shafoat va payg‘ambarlarga iltijo qilish masalasida so‘zlagan va Payg‘ambarimiz masjidini niyat qilmay, faqat mo‘tabar qabr niyatini inkor qilgan. Ibn Taymiya uch taloq masalasi haqida shunday degan edi: "Ajrim bir taloq bilan bo'lmaydi", Ibn Qayyumning bu fatvosidan so'ng Shom ulamolari unga qarshi turishdi, oradan ancha vaqt o'tgach Ibn al-Qayyimdagi haram kitoblari yetib kelgach, bu haqida batafsil bayon qildilar. Taymiya va uning hamrohi Ibn al-Qayyim sultonga, bu haqida radiyya bilan chiqdi, shundan so'ng ko'plab imomlar Ibn Taymiya va uning hamrohiga juda ham yomon munosabatda bo'lishdi. Bu voqealardan so'ng sulton u ikkisini zindonband qilishga buyurdi[30]. Ibn Qayyim Ibn Taymiya vafotidan keyin ozod qilindi, buning sababi Ibn Taymiyaning 728-yil Zulqa’da oyining 20-kunida qal’adagi zindonida vafot etganligidir. Hijriy[31] Ibn al-Qayyim Zulhijja oyining 20-kuni seshanba kuni ozodlikka chiqdi[32].

Tanlov masalasi tahlil qilinmagan tahrir

Ibn Al-Qayyim tahlilchisiz otlar bellashuvi kabi musobaqalarni o'tkazilishiga ruhsat berish haqida fatvo bergandan so'ng, As-Sabkiy buni inkor etdi. Ibn Hajar Asqaloniy bu fatvo tufayli unga As-Sabkiy va boshqalar bilan nohush voqealar sodir bo'lganini va bu muammolardan so'ng Ibn Qayyum bu fatvodan qaytganini zikr qiladi va u shunday dedi: "Qozilar Rabi`ul-avval oyida, ya'ni hijriy 746-yil As-Subkiy undan chiqargan fatvosini bekor qilishini so'radi. Musobaqa tahlilchisiz o'tkazilishi ko'pchilik yuqori tabaqa vakillarini bezovta qila boshlagandan so'ng, jismoniy tazyiqlar o'tkazilib fatvoni bekor qilinishiga erishdilar, keyinnchalik esa uni va muhokama masalasini rad etishdi[33]".

Ibn Kasir bu voqeani aytib berdi va Ibn al-Qayyim bu borada o‘z shayxi Ibn Taymiyaning fikriga ko‘ra fatvo berganliklari va Ibn Taymiya fikrini tasdiqlovchi ish daftarini tuzganligidan dalolat beruvchi ma'lumotlarni aytib o‘tdilar. Fatvolar Ibn Taymiyaga nisbat berilmasdi, shuning uchun ular bu uning gapi ekanligiga ishonishdi[34] Ibn Kasir hijriy 746-yilda sodir bo'lgan voqealarda shunday deydi: «Va musobaqada tahlil qiluvchining holati haqidagi so'zlari bor edi. Sababi, Shayx Shamsiddin ibn Qayyim al-Javziy bundan oldin unda ish kitobini tuzib, Shayx Taqiiddin ibn Taymiya bu boradagi ishlarni qo‘llab-quvvatlagan, keyin bir guruh turklar bu haqda fatvo berishgan ammo, unga nisbat bermagan. Shayx Taqiiddin Ibn Taymiyaga, kimki uni aytdi, deb o'ylasa va bu to'rt imomga zid bo'lsa, uni rad etadi. Vaziyat Shayx Shamsuddin Ibn Qayyim al-Javziyyaning jamoatchilik fikriga qo'shilib ketganini ko'rsatdi[35]".

Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd o‘zining fatvosidan qaytganiga shubha bilan qaradi: “Tekshirish masalasi ko‘rib chiqilmoqda, shuning uchun u isbotlanishi kerak va Alloh taolo menga buning inkor yoki tasdiq bo‘lsin, dalil berishiga umid qilaman. » [36] Hozirda ba'zi boshqa tarixchilar ham buni zikr qilib, u zotning « Olamlar Parvardigori haqida imzo qo'yuvchilarni xabardor qilish » kitobida bu masalani eslatib o'tganliklarini va u o'z fikridan qaytganini tilga olmaganliklarini dalil bilan qayd etishgan. [34][37]

Bir so'zda uchta taloq masalasi tahrir

 
Damashq shahridagi Ibn Qayyim al-Javziya qabri.

Ibn al-Qayyim "Bir so'z bilan uchta taloq bitta taloq hisoblanadi" degan fatvo chiqargan. Ad-Din as-Subkiy va boshqalar[38]. Ibn Kasir shu sababli unga nima boʻlganini tushuntirmadi va uning taloq masalasidagi fatvosi qozilar bilan muammoga sabab boʻlganini tasdiqlovchi narsa Ibn Kasirning Subkiy va Ibn roziyallohu anhu oʻrtasida boʻlgan yarashuv haqida rivoyat qilgani haqida aytgan. Ibn Kasir aytadi: “Bosh qozi Taqiiddin al-Subkiy bilan Shayx Shamsiddin ibn Qayyim oʻrtasida murosa boʻldi. al-Javziyya, arablar podshohi shahzoda Sayfiddin ibn Fadl qo‘lida bosh qozi bog‘ida va u taloq masalasida ko‘p fatvolari uchun tanbeh oldi[39][40].

Vafoti tahrir

Ibn al-Qayyim hijriy 751- yilda rajab oyining 13- payshanbasiga o‘tar kechasi shom azoni vaqtida vafot etgan, vafot etganida oltmish yoshda edi, degan fikrga tarjimai hol mualliflari ham rozi bo'lishgan. Buni tarjimonlar Ibn Rajab[41], Ibn Kasir[23] va Ibn Hajar al-Asqaloniy zikr qilganlari haqida yozishgan[42].

Boshqa tarjimonlar boshqa sanani aytishgan. Masalan, Hoji Xalifa o‘zining “Kitob va san’at nomlari haqida taxminlar vahiysi” kitobida Ibn al-Qayyimning “Qur’on hikmatlari” kitobini tilga olib, hijriy 754-yilda yozib qoldirgan. Kitobning boshqa joylarida hijriy 751-yilda qayd etilgan[43]. Bakr Abu Zayd bu borada xato qilganini aytadi. As -Safforiniy oltmish ikki yoshda ekanligini, Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd esa toʻgʻri qarash oltmishinchi hijriy yil ekanini taʼkidlaganlar[44].

Ertasi kuni peshin namozidan so‘ngUmaviylar ” masjidida, so‘ngra “Jarrah” masjidida namoz o‘qildi. Janozasida odamlar gavjum bo‘ldi. Ibn Kasir aytadi: “Janozasi to‘la edi, Alloh taolo o'z rahmati bilan siylasin. Uning tobutini ko‘tarish uchun odamlar to‘planib ketishdi. Damashqda, Bob as-Sag‘ir qabristonida onasi bilan dafn etilgan[45].

Va o'limidan biroz vaqt oldin u kishi tushida shayxlari Ibn Taymiyani ko'rganligi va undan o'z maqomi, ya'ni Ibn Taymiyaning maqomi haqida so'ragani va u zotning yuqorida nozil bo'lganini aytdilar. Shunda u ulamolardan birining ismini zikr qildi va unga dedi: “Siz unga qo‘shilishga oz qoldi, lekin siz Ibn Xuzayma toifasidansiz[46].

Uning shaxsiyati va xususiyatlari tahrir

Dinga bo'lgan ishtiyoq, tavba qilish, mag'firat so'rash, Xudoga etishmaslik va Unga sinish va Uning qo'llari oldida Uning ostonasida otilishdir. Men Qur'on va Sunnatning ma'nolarini va iymon haqiqatlarini undan ko'ra ko'proq bilmayman va u gunohlardan ma'sum emas, lekin uning unga o'xshaganini ko'rmaganman

— Ibn Rajab, كر بن عبد الله أبو زيد كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده

Uning kitoblarga qiziqishi tahrir

Ibn al-Qayyim tarjimasi manbalarida uning katta kutubxonaga ega bo‘lgunga qadar kitoblarni yaxshi ko‘rishi va ularni to‘plashi bilan mashhurligi haqida so‘z boradi. Ibn Kasir aytadi: “U olimlar o‘ndan bir qismini to‘plashga erisholmagan kitoblarni oldi." Ibn Rajab aytadilar: “U ilmni juda yaxshi ko‘rar edi. . . Va kitob olishni yoqtiardi va boshqalarga nasib etmagan kitoblarni olishga muyassar bo'lgan." Ibn Hajar al-Asqaloniy aytadi: “U kitob yig‘ish vasvasasiga tushdi va son-sanoqsiz kitoblar yig‘di." Ibn al-Qayyim juda katta kutubxonani tark etgan va Ibn Hajar uning o'limidan keyin ham farzandlari o'zlari uchun tanlagan narsalardan tashqari undan abadiy sotishda davom etganliklarini eslatib o'tadi. Uning jiyani Imodaddin Abu al-Fido, Ismoil bin Zaynad-Din Abdurrahmon kitoblarining ko'p qismini qo'lga kiritgan[47][48].

Ta'limoti tahrir

 
Nuniya Ibn al-Qayyimdan oyatlar.

Aksariyat tarjimai hollarda Ibn al-Qayyimning mazhabi hanbaliy deb ta’riflanadi, chunki u bu mazhab maktablarida o‘sgan, bundan tashqari uning oilasi unga ergashgan va otasi Abu Bakr az-Zoriy vasiy bo‘lgan. “Javziya maktabi”. Ammo Ibn al-Qayyim ulg‘ayib, shayxi Ibn Taymiya bilan aloqada bo‘lganidan so‘ng, uning ilmiy hayotida o‘zgarishlar yuz berdi, bu mazhabni tark etgani ma’nosida emas, balki Kitob va rivoyatdagi dalillar bilan shug‘ullana boshladi. Mazhablariga zid bo'lsa ham sunnatga amal qildilar[49],[50].

Va u oʻzining “ Olamlar Parvardigorini imzolaganlarning maʼlumoti ” kitobida shunday deydi: “Alloh taolo huzuridagi mavqeidan qoʻrqqan muftiy, savol beruvchining oʻzi taqlid qilgan taʼlimotiga koʻra fatvo berishidan ogohlantirsin. Va u bu masalada boshqalarning ta'limoti uning ta'limoti va eng to'g'ri dalildan ko'ra ko'proq ehtimoli borligini biladi, shuning uchun rahbariyat uni fatvoga bostirib kirishga majbur qiladi." Demak, u Allohga va Uning Rasuliga va so‘roqchiga xoin va unga yolg‘onchi bo‘lib, Alloh xoinlarning hiylasini hidoyat qilmas va Islom va uning ahlini aldagan holda kimga duch kelsa, jannatni harom qiladi. Biz ishonganimizdan farqli ravishda eng to'g'ri ta'limotni aytib, uni afzal ko'ramiz va shunday deymiz: Bu to'g'ri va unga amal qilish maqsadga muvofiqroqdir va muvaffaqiyat Alloh huzuridadir. » [51][52]

Manbalar tahrir

  1. عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 170-171 bet. 
  2. شمس الدين الذهبي. كتاب ذيول العبر في خبر من غبر، الجزء الرابع من سنة 701 إلى سنة 764. بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1405هـ/1985م — 155 bet. 
  3. ابن العماد الحنبلي. كتاب شذرات الذهب في أخبار مَن ذهب، المجلد الثامن من سنة 701 إلى سنة 800هـ. دمشق-سوريا: دار ابن كثير, 1413هـ/1992م — 287 bet. 
  4. ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثاني. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 326 bet. 
  5. محمد صديق حسن خان القنوجي البخاري (المتوفى سنة: 1308هـ/1890م). كتاب التاج المكلل من جواهر مآثر الطراز الآخر والأول. قطر: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية, 1428هـ/2007م — 409 bet. 
  6. 6,0 6,1 ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 110 bet. 
  7. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 20 bet. 
  8. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 23-26 bet. 
  9. جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 90 إلى 95 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  10. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 38 إلى 40 bet. 
  11. صلاح الدين الصفدي. كتاب الوافي بالوفيات، الجزء الثاني (محمد بن إبراهيم بن عمر - محمد بن الحسين بن محمد). بيروت-لبنان: دار إحياء التراث العربي, 1420هـ/2000م — 195 bet. 
  12. الحافظ شمس الدين محمد بن علي بن أحمد الداوودي. كتاب طبقات المفسرين، الجزء الثاني. بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1403هـ/1983م — 94 bet. 
  13. جلال الدين السيوطي. كتاب بغية الوعاة في طبقات اللغويين والنحاة، الجزء الأول. مطبعة عيسى البابي الحلبي, 1384هـ/1964م — 62 bet. 
  14. ابن تغري بردي. كتاب المنهل الصافي والمستوفى بعد الوافي، الجزء التاسع. القاهرة-مصر: مطبعة دار الكتب والوثائق القومية, 1423هـ/2002م — 241 bet. 
  15. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 49 bet. 
  16. صلاح الدين الصفدي. كتاب الوافي بالوفيات، الجزء الثاني (محمد بن إبراهيم بن عمر - محمد بن الحسين بن محمد). بيروت-لبنان: دار إحياء التراث العربي, 1420هـ/2000م — 196 bet. 
  17. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 161 إلى 178 bet. 
  18. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 174 bet. 
  19. عبد القادر بن أحمد بن مصطفى بن عبد الرحيم بن محمد بدران (المتوفى: 1346هـ). كتاب منادمة الأطلال ومسامرة الخيال, الثانية, بيروت-لبنان: المكتب الإسلامي, 1985م — 376 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-09 sanasida arxivlangan)
  20. 20,0 20,1 عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 173-174 bet. 
  21. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 202 bet. 
  22. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 67 bet. 
  23. 23,0 23,1 ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 234 bet. 
  24. عوض الله حجازي. كتاب ابن القيم وموقفه من التفكير الإسلامي. مصر: مجمع البحوث الإسلامية, 1392هـ/1972م — 40-41 bet. 
  25. 25,0 25,1 بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 136-137 bet. 
  26. محمد بن أحمد بن عثمان بن قايماز الذهبي شمس الدين أبو عبد الله. المعجم المختص بالمحدثين, الأولى, الطائف-السعودية: مكتبة الصديق, 1408هـ/1988م — 269 bet. 
  27. جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 131 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-06-25 sanasida arxivlangan)
  28. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 123 bet. 
  29. عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 173 bet. 
  30. أحمد بن علي بن عبد القادر العبيد المقريزي. كتاب السلوك لمعرفة دول الملوك، الجزء الثالث. بيروت-لبنان: دارالكتب العلمية, 1418هـ/1997م — 89 bet. 
  31. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 140 bet. 
  32. جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 128 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-06-25 sanasida arxivlangan)
  33. ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثالث. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 402-403 bet. 
  34. 34,0 34,1 جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 129 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-10 sanasida arxivlangan)
  35. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 216 bet. 
  36. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 70 bet. 
  37. أبي عبد الرحمن عبد المجيد جمعة الجزائري. كتاب القواعد الفقهية المستخرجة من كتاب إعلام الموقعين للعلامة ابن قيم الجوزية (رحمه الله). دار ابن القيم - دار ابن عفان, 1421هـ — 48 bet. 
  38. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 235 bet. 
  39. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 233 bet. 
  40. جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 130-131 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  41. عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي. كتاب الذيل على طبقات الحنابلة، الجزء الخامس من سنة 701 إلى سنة 751هـ. الرياض-السعودية: مكتبة العبيكان, 1425هـ/2005م — 176 bet. 
  42. ابن حجر العسقلاني. كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، السفر الثالث. حيدر آباد: دائرة المعارف العثمانية, 1349هـ — 403 bet. 
  43. مصطفى بن عبد الله كاتب جلبي القسطنطيني المشهور باسم حاجي خليفة أو الحاج خليفة (المتوفى: 1067هـ). كتاب كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون. (على المكتبة الشاملة). بغداد: مكتبة المثنى, 1941م — 168 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  44. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 311 bet. 
  45. ابن كثير. كتاب البداية والنهاية-ج14. بيروت-لبنان: مكتبة المعارف, 1410هـ/1990م — 234-235 bet. 
  46. الشوكاني. البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع. بيروت: دار المعرفة — 144، 145 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-11 sanasida arxivlangan)
  47. جمال بن محمد السيد. كتاب ابن قيم الجوزية وجهوده في خدمة السنة النبوية وعلومها. المدينة المنورة-السعودية: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية, 1424هـ/2004م — 173 إلى 176 bet.  (Wayback Machine saytida 2018-01-12 sanasida arxivlangan)
  48. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 61 bet. 
  49. صالح بن أحمد الشامي. كتاب ابن قيم الجوزية الداعية المصلح والعالم الموسوعي, الأولى, دمشق-سوريا: دار القلم, 1429هـ/2008م — 102 bet. 
  50. بكر بن عبد الله أبو زيد. كتاب ابن قيم الجوزية حياته آثاره موارده. الرياض-السعودية: دار العاصمة — 73 bet. 
  51. ابن قيم الجوزية. كتاب إعلام الموقعين عن رب العالمين، يفتي المفتي بما يعتقد أنه الصواب وإن كان خلاف مذهبه (على موقع إسلام ويب). بيروت-لبنان: دار الكتب العلمية, 1411هـ - 1991م — 136 bet. 
  52. صالح بن أحمد الشامي. كتاب ابن قيم الجوزية الداعية المصلح والعالم الموسوعي, الأولى, دمشق-سوريا: دار القلم, 1429هـ/2008م — 103-104 bet. 
  53. منادمة الأطلال، لعبد القادر بن أحمد بن مصطفى بدران الحنبلي، صـ 227، الطبعة الثانية سنة 1379 هـ.
  54. „مجددو القرون السابقة في الدين والدنيا، مجلة المنار، تصدير التاريخ، العدد رقم (1)، جمادى الآخرة 1350 هـ 3 أكتوبر 1931م“. Qaraldi: 27 ربيع الثاني 1439هـ.