Vikipediya

John F. Kennedyning oʻldirilishi

(John Kennedyning o'ldirilishidan yoʻnaltirildi)

AQShning 35-prezidenti John Kennedyga suiqasd. 1963-yil 22-noyabrda Texas shatati, Dallas shahrida, mahalliy vaqt bilan soat 12:30da sodir etilgan. Jon Kennedy rafiqasi Jacqueline bilan prezident kortejida Elm koʻchasida ketayotganida tanasiga kelib tekkan 3 ta oʻq oqibatida kasalxonaga ketayotgan payitda halok boʻlgan.

Qotillik oʻn oy davomida Amirika Qoʻshma Shtatlar Oli sudi sudyasi Earl Warren boshchiligidagi maxsus tuzilgan komissiya tomonidan tekshirilgan va qotillik yolgʻiz jinoyatchi Lee Harvey Oswald tomonidan sodir etilgan degan xulosaga kelingan. Warren komissiyasining xulosalarini shubha ostiga qoʻyadegan va suiqasdning muqobil versiyalarini taqdim etuvchi bir qancha fitna nazariyalari mavjud. Jumladan, Amerika yoki Sovet razvedka agentliklari tomonidan tuzilgan suiqasd nazariyalari. Ammo ularning hech biri isbotlanmagan. Soʻrovlar shuni koʻrsatadiki, amerikaliklarning katta qismi (70 % dan ortigʻi) qotillikning rasmiy versiyasiga ishonishmaydi[1][2].

Voqealarning ketma-ketligi tahrir

Dallasga tashrif tahrir

 
„Xiyonat uchun qidirilmoqda“ varaqasi Dallasda J. Kennedy

1964-yilgi prezidentlik saylovlariga tayyorgarlik koʻrish kampaniyasi doirasida Kennedyga Texasga tashrif buyurish toʻgʻrisida qaror 1963-yil 5-iyunda Kennedy, Vitse-prezident Lyndon Johnson va Texas gubernatori John Conally El-Pasodagi Cortez mehmonxonasida uchrashganida qabul qilingan[3]. Kuzda prezident Kennedy shtatlar boʻylab bir necha bor sayohat qilgan. 12-noyabr kuni u Florida va Texasdagi gʻalabaning muhimligini va keyingi ikki hafta ichida ikkala shtatga tashrif buyurishni rejalashtirilganini eʼlon qilgan[4]. 1960-yildagi saylovlarda Kennedy Texasda respublikachi Richard Nixonni magʻlub etgan. Shu jumladan vitse-prezidentlikka nomzod Lyndon Johnson Texasda tugʻilgan va bu shtat Senatida vakil boʻlganligi sababli yuzaga kelgan.

Oktabr oyida, rejalashtirilgan tashrifdan bir oy oldin, Dallasda nutq soʻzlayotgan AQShning BMTdagi vakili Adlay Stevenson BMTga qarshi shiorlar bilan oʻng qanot faollar guruhi tomonidan hujumga uchraydi. O'shanda namoyishchilardan biri uni plakat bilan urgan[5][6]. Kennedyning tashrifidan oldin shaharga tashrif buyurgan Maxfiy xizmat xodimlari voqea haqida maʼlumot toʻplashgan[7].

Tashrifni tayyorlash Texas gubernatori zimmasiga yuklangan, kortejning Dallas orqali oʻtish yoʻnalishi Maxfiy xizmat xodimlari tomonidan ishlab chiqilgan. 19-noyabrda kortejning marshruti[8] Dallas gazetalarida chop etilgan. Kortejning boradigan joyi Dallas Kongress markazi boʻlib, u yerda ziyofat rejalashtirilgan edi[9].

 
Kennedylar Love Field aeroportida, Dallas

21-noyabr kuni tushdan keyin Air Force One samolyoti Kennedylar bilan San-Antonio aeroportiga yetib keladi. Kennedy u yerda joylashgan AQSh havo kuchlari aerokosmik tibbiyot maktabiga tashrif buyuradi va oʻsha kuni kechqurun Hyustonga uchib ketgan. Hyustondagi Rays universitetida Kennedy nutq soʻzlangan va Demokratlar palatasi vakili Albert Thomas[10] sharafiga uyushtirilgan 3200 kishilik ziyofatda qatnashgan. Prezident tunni Fort Worthrt shahridagi mehmonxonada oʻtkazgan.

 
Kennedi kortejining Dealey Plaza boʻylab marshruti

1963-yil 22-noyabrda mahalliy vaqt bilan soat 11:35 da AQSh Harbiy-havo kuchlarining samolyoti AQSh vitse-prezidenti Lyndon Johnsonni olib ketayotgan Dallas Lav Field aeroportiga qoʻnadi. Soat 11:40 da esa bortida Kennedy boʻlgan havo kuchlarining One samolyoti qoʻnadi (AQSh prezidenti va vitse-prezidenti anʼanaviy ravishda turli xil samolyotlarda uchib ketishadi, shunda falokat yuz berganda hukumat ikkala rahbarlarni ham birvarakayiga yuqotmaydi). Aeroportda prezident juftligini olomon fuqarolar kutib oladi. Jon Kennedy odamlarga yaqinlashadi, salomlarga javob beradi, qoʻl berib koʻrishadi. Mahalliy vaqt bilan soat 11:50da prezident korteji aerodromdan shaharga yoʻl oladi[11]. Oʻsha kuni Dallasda havo quyoshli va issiq edi. Ertalab biroz yomgʻir yogʻgan, biroq prezident yetib kelganda, u tinib, osmon butunlay tiniqlashgandi. Shahar aholisi oʻz prezidentlarini koʻrishi uchun prezident mashinasining tom qismi ochib qoʻyilgan edi.

Kortej oldida „ilgʻor“ mashina (inglizcha: Advance car Dallas politsiyasining avans mashinasi, undan keyin „uchuvchi“ (inglizcha: Pilot car) bilan Dallas politsiyasi boshligʻi oʻrinbosari L. Lumpkin, haydovchi, ikkita Dallas detektivi, Sharqiy Texas harbiy komendanti, zaxiradagi podpolkovnik L. Whitmeyer va Oq uy rasmiysi Jeykob L. Puterbaugh. 400 metr masofada „uchuvchi“ mashina ortidan Dallas politsiyasi mototsiklchilaridan iborat ikkita guruh va „qoʻrgʻoshin“ mashinasi (inglizcha: Lead car) — uni Dallas politsiyasi boshligʻi Jessi E. Curry boshqargan va yoʻlovchilar Dallas okrugi sherifi Jeyms Erik „Bill“ Deker va Maxfiy xizmat agentlari — agent Jorj „Win“ Lawson va Dallas okrugi katta agenti Forrest V. Sorrelslardan iborat edi. Curry xabar berganidek, „qoʻrgʻoshin“ mashinasida Maxfiy xizmat chastotasi boʻyicha radioaloqa yaxshi ishlamay qoladi[12]. Prezidentning toʻq koʻk rangli Lincoln Continental kabrioleti kortejda toʻrtinchi boʻlib ketayotgan edi, unga toʻrt nafar politsiyachi mototsiklchi hamrohlik qilar edi, u bilan „etakchi“ avtomobil orasidagi masofa taxminan 25-30 metrni tashkil qilgan. Prezident mashinasida AQSh maxfiy xizmati agentlari William Greer (rulda) va Prezident xavfsizlik xizmati rahbari Roy Kellerman (haydovchi yonidagi yoʻlovchi oʻrindigʻida), Kennedylar (orqa oʻrindiqda) va Texas gubernatori John Connally rafiqasi bilan boʻlgan. Nelli (ikkita qoʻshimcha oʻrta yoʻlovchi oʻrindigʻida). Uning orqasida ochiq Cadillac prezidentni sakkizta Maxfiy xizmat agentlari va prezidentning ikki yordamchisi, ortidan Lyndon Johnson bilan birga ketayotgan mashina bilan kuzatib borardi. H.D.Jax tomonidan boshqaruvidagi mashinadada esa uning rafiqasi va kongressmen R.Yarboro (Texas jamoat xavfsizligi departamenti, uning yonida maxfiy xizmatning katta agenti R.Youngblood, vitse-prezidentning xavfsizlik guruhi rahbari). Vitse-prezidentning beshta agenti boʻlgan xavfsizlik mashinasi, Dallas meri mashinasi va delegatsiyaning qolgan aʼzolari va jurnalistlar[12] boʻlgan koʻplab mashinalar bilan davom etgan. Olomon butun marshrut boʻylab yoʻl boʻylab turishadi, koʻp odamlar tomlardan, balkonlardan va ochiq derazalardan kortejni kuzatishgan.

 
Kennedi korteji Main Streetda

Kennedy xavfsizligiga masʼul boʻlgan Maxfiy xizmat agenti Clinton Hill Dallasga kelgan paytdan boshlab ogʻir ish sharoitlaridan juda xavotirda edi. Prezident va birinchi xonimning yonida juda koʻp tasodifiy odamlar bor edi va John Kennedy unga taklif qilingan qoʻshimcha xavfsizlik choralarini rad etgan edi. U himoya nimchasini kiymagan va Cellermanga mashina orqa zinapoyasiga ikkita qoʻriqchi qoʻyishni taqiqlagan. Shahar boʻylab ketayotgan, Hill xavfsizlik mashinasining orqa qismidagi temir zina joyidan prezident mashinasi yukxonasi orqasidagi chap zinaga oʻtadi va u yerda bir muddat choʻkkalab osilib qoladi. Hillning taʼkidlashicha, prezident uni payqagan, lekin hech narsa demagan[13].

Qotillik tahrir

Main Street boʻylab harakatlanib, kortej Dallasning Dealey Plaza deb nomlangan hududiga kirib, Hyuston koʻchasiga oʻng tomonga burilib ketadi. Bu vaqtda Nelly Connally Jon Kennedyga yuzlanib: „Janob Prezident, siz Dallas sizni sevishini tan olishingiz kerak“, dedi, Kennedy esa „Albatta“, deb javob beradi[14][15]. Hyuston koʻchasida Agent Hill[13] mashinasining bandvagoniga qaytadi. Keyingi chorrahada limuzin Elm koʻchasiga chapga buriladi.

 
Kutoblar omboring oltinchi qavat oynasidan Elm koʻchasining koʻrinishi
 
Elm koʻchasi tomonidan kenndy kortejini kuzatayotgan Nyumanlar oilasi

Limuzin Hyuston koʻchasi va Elm koʻchasi burchagida joylashgan maktab kitoblari ombori yonidan oʻtib ketgandan soʻng, soat 12:30 da oʻq ovozi eshitiladi[16]. Koʻpgina guvohlar uchta oʻq ovozini eshitganini aytishgan[17][18], garchi baʼzi guvohlar ikki yoki toʻrtta, hatto besh yoki olti marotaba oʻq uzilgani haqida gapirgan boʻlsa ham[18]. Rasmiy versiyaga koʻra, birinchi oʻq John Kennedyning orqasidan tegib, boʻyinidan oʻtib, uning oldida oʻtirgan John Connaliny[19] orqa, oʻng bilak va chap sonini yaralagan[20]. Shu bilan birga, Warren komissiyasiga guvohlik berib, Connally u eshitmagan ikkinchi oʻqdan yaralanganiga amin ekanligini aytgan[21]. Besh soniyadan soʻng ikkinchi oʻq uziladi[22][23]. Ikkinchi Oʻq Kennedyning boshiga tegib, uning boshining oʻng tomonidagi mushtdek teshik teshib, kabinaning bir qismi miya boʻlaklari bilan sochilib ketgan.

 
Johnson Kennedy oʻldirilgan kuni Air Force One bortida qasamyod qiladi. Uning oldida, orqasi bilan sudya Sahra Hyuz, chap tomonda Ledy Berd Johnson, oʻng tomonda qonli kostyumda Jaklyn Kennedy turibdi. Mikrofonni Malkolm Kilduff ushlab turadi.

Birinchi oʻq uzilgandan soʻng darhol agentlar John Rudy va Paul Landis (ular prezident eskortining oʻng tomonida turishgan) atrofga xavotir bilan qaray boshladilar[24]. Agent Hill chap zinasidan sakrab tushib, prezidentning limuziniga yetib oladi va mashinaga oʻtirmoqchi boʻladi. U buni faqat ikkinchi urinishda, ikkinchi oʻq uzilganidan keyin amalga oshira oldi[23]. Prezidentning boshiga oʻq tekkanini koʻrib, hamkasblariga oʻgirilib, bosh barmogʻini pastga tushiradi. Hillning taʼkidlashicha, u ikkinchi oʻqni eshitmagan, lekin uchinchisini eshitgan va Kennedy oilasini toʻrtinchi oʻqdan himoyalash uchun oʻrab olgan kutib[25].

Otishma paytida faol harakat qilgan yana bir Maxfiy xizmat agenti vitse-prezidentning mashinasida boʻlgan Rufus Youngblood edi. Oʻq ovozini eshitgan Youngblood oldingi oʻrindiqdan orqaga agʻdarilgan va Lyndon Johnsonni mashina polga yiqitgan va tanasi bilan himoya qilgan. Ikkinchi oʻqdan soʻng agent Jorj Hikky prezidentning qoʻriqlash mashinasida AR-15 avtomatini oldida, oʻq uzadi va oʻt ochishga tayyor boʻlib, orqasiga oʻgiriladi ammo, kortej allaqachon tezlasha boshlagan edi va Hikky hech qanday nishonni aniqlashga ulgurmaydi[26].

 
Govard Brennan maktab kitoblari ombori oldida. „A“ harfi qurolli odamni koʻrgan oynani belgilaydi

Dealey Plazadagi odamlar vahima ichida tarqala boshladilar, yerga yotib oladilar, ota-onalar bolalarini oʻzlari bilan quchoqlab olib himoya qilishga urinishgan.

 
Hill prezidentning mashinasiga oʻtiradi, Jaklin unga yordam berish uchun oʻrnidan turadi.

Prezident korteji darhol tezlikni oshiradi va besh daqiqadan soʻng Kennedy jarohatdan toʻrt milya masofada joylashgan Parklend kasalxonasiga olib ketiladi[27]. Kennedyni tekshirgan shifokor uning hali tirik ekanligini aniqlaydi va shoshilinch yordam koʻrsatish uchun birinchi yordamni koʻrsatadi[28]. Biroz vaqt oʻtgach, Kennedyning shaxsiy shifokori Georg Gregori Barkly yetib keladi, ammo oʻsha paytda Kennedyni qutqarish uchun qilingan urinishlar behuda ekanligi ayon boʻladi. 13:00 da bosh jarohati natijasida oʻlim rasman qayd etiladi, oʻlim haqidagi guvohnoma Barkly[29] tomonidan imzolanadi. Soat 13:31 da Parklend kasalxonasida matbuot anjumani oʻtkaziladi va Oq uy matbuot kotibi vazifasini bajaruvchi Malcolm Kilduff prezidentning vafoti haqida eʼlon qiladi[30]. Oʻn daqiqadan soʻng AQSh Senati oʻz eshiklarini yopadi va bir daqiqadan soʻng Nyu-York fond birjasi yopiladi. Soat 15:41da prezidentning jasadi boʻlgan tobut Vashingtonga yoʻl olgan samolyotga ortiladi va yana 2 soatdan keyin u erga yetkaziladi. Gumonlanuvchi Lee Harvey Oswald Kennedy otib tashlanganidan 1 soatu 20 daqiqa oʻtib hibsga olingan. Soat 20:00 da unga rasman ayblov eʼlon qilinadi.

Kennedyning oʻlimidan soʻng, AQSh vitse-prezidenti Lyndon Johnson avtomatik ravishda prezident boʻladi. Soat 14:38 da u Dallas aeroportida prezident samolyotida qasamyod qiladi. Johnsonning qasamyodini Sahra Hyuz koʻzlarida yosh bilan qabul qiladi. Hyuz, Texasning Shimoliy okrugi federal okrug sudi sudyasi. Bu birinchi va hozirgacha ayol kishining Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti sifatida qasamyod qilgani va inauguratsiya samolyotda boʻlib oʻtgan yagona voqea edi. Qasamyod qilayotganda, Injil oʻrniga, Johnson qoʻlini samolyotda topilgan missalga tutadi. Johnson oʻsha kuniyoq lavozimga kirishadi.

Lee Harvey Oswald tahrir

 
Oswald tomonidan ishlatilgan qotillik quroli.

Guvohlardan biri, otishma vaqtida kitob ombori roʻparasida boʻlgan Howard Brennan politsiyaga birinchi oʻq uzilgandan soʻng u kitob omboriga qaraganini, uning fikricha, otuvchini oltinchi qavat oynasida koʻrgan[31] shovqin aynan oʻsha yerda eshitilganini aytadi. Brennan politsiyaga koʻrsatma berganida, Jarman ismli xodim kitob omboridan chiqib, ichkaridan oʻq ovozlarini eshitganini tasdiqlaydi[32]. Boshqa bir xodim Roy Truly politsiyaga uning qoʻl ostidagi xodimi Lee Harvey Oswald oʻq uzilganidan soʻng darhol binoni tark etganini aytadi. U Harveyning uy manzilini ham koʻrsatadi[33].

Warren komissiyasi aniqlaganidek, Oswald qurollarni qutilar orqasida qoldirgan va politsiya tomonidan oʻrab olinishidan biroz oldin darhol binoni tark etgan. Oswald kunduzi soat 13:00 atrofida uyiga qaytadi, lekin uzoq qolmaydi[34]. Koʻchalardan birida olib ketayotganida, Oswaldni koʻrgan patrul xodimi J.D. Tippit mashinadan tushadi va Oswald unga qarata revolverdan toʻrtta oʻq uzib, uni oʻldiradi. Kennedyning oʻldirilishidan bir soatu yigirma daqiqa oʻtib Oswald kinoteatrda hibsga olingan[35]. Oʻsha oqshom u Kennedy va Tippitning oʻldirilishida ayblangan. U oʻz aybini butunlay rad etgan. Ikki kundan keyin, 1963-yil 24-noyabrda politsiyachilar kuzatuvida politsiya boʻlimidan chiqib ketayotgan Oswald tungi klub egasi Jack Ruby tomonidan otib oʻldirilgan. Shuning uchun sudda Oswaldning aybi hech qachon isbotlanmagan yoki rad ham etilmagan.

Qotillik quroli tahrir

 
Parklend kasalxonasidan olingan Kennedy va Connalyni yaralagan 6,5 mm oʻq.
 
Kapitoliy binosidan tobutni olib chiqilishi.

Kennedyning suiqasd quroli Italiyada ishlab chiqarilgan 6,5 mm Carcano M91/38 karabinidir (koʻpincha Mannlicher -Carcano deb ataladi). Uni politsiya xodimi Seymour Weitzman va sherif oʻrinbosari Yevgeniy Bun kitoblar omborining oltinchi qavatida kitob qutilari orasidan topdilar[36].

Oswald 1963-yil mart oyida pochta orqali soxta A nomi bilan ishlatilgan miltiqni sotib oladi. Miltiq 1962-yil oktyabr oyidan beri Oswald Dallasda ijaraga olgan pochta qutisiga yetkazilgan[37]. Shuningdek 1963-yil yanvar oyida u Tippit otilgan revolverni sotib olgan. Dallas politsiya boʻlimida soʻroq paytida Oswald hech qachon miltiq sotib olmaganini aytgan va barcha ayblovlarni inkor etgan[38].

AQSh armiyasining ballistika laboratoriyasi Oswald dengiz piyodalari safida xizmat qilayotganida mashgʻulotlarida koʻrsatgan natijalarini tekshiri va Oswald foydalangan qurol orqali aynan shu masofadan xuddi shu tarzda uchta oʻq uzishi mumkinligini aniqlash uchun sinovlar oʻtkazgan[39]. Tajribada ushbu miltiq modeli bilan tanish boʻlmagan uchta mergan, uchta oʻq uzishi amalga oshirgan. Bular ikki koʻngilli fuqaro va bitta harbiy boʻlib ular sinovda eng mohir merganlar sifatida ishtirok etishgan. Ular 53 m, 73 m va 81 m masofalarda amalga oshirilgan. Natijada birinchi nishonga oltita zarbadan oltitasi, ikkinchisida oltitadan ikkitasi va uchinchisida oltitadan beshtasi borib tegadi. Birinchi seriyada uchta mergan mos ravishda 4,6, 6,75 va 8,25 soniya, ikkinchisida — 5,15, 6,75 va 8,25 soniya vaqt sarflangan[40]. Bu tadqiqotlar orqali Kennedy suyqastida Oswaldning oʻq uzishi biroz mantiqqa toʻgʻri kelmasligi isbotlangandik goʻyo. Ammo bularning barchasi shunchaki taxmin xolos.

Dafn marosimi tahrir

 
Oq uyning Sharqiy xonasida Kennedyning tobuti
 
„Sehrli oʻq nazariyasi“ da yoʻlovchilar bir-birining orqasida oʻtirishadi va oʻq zigzag trayektoriya hosil qiladi.

Otopsi oʻtkazilgandan soʻng, Kennedyning jasadi Oq uyga olib ketiladi va keyingi 24 soat davomida u Sharqiy xonada boʻladi. Jacqueline Kennedyning qaroriga koʻra, vidolashuv va dafn marosimi paytida jasad yopiq tobutda boʻlgan va dafn marosimigacha jasad yonida ikki katolik ruhoniysi qolgan. Shundan soʻng, qarindoshlari, yaqin doʻstlari va yuqori martabali siyosatchilar, jumladan sobiq prezidentlar Truman va Eisenhowerga jasadni koʻrishga ruxsat beriladi.

24-noyabr, yakshanba kuni ot aravasi prezident bilan xayrlashuv marosimi boʻlib oʻtadigan Kapitoliy binosiga tobutni yetkazadi. Kapitoliyga qoʻyilgan tobut oldida 250 000 ga yaqin odamdan iborat jonli chiziq tizilgan. Marosimda koʻplab davlat va hukumat rahbarlari ham ishtirok etadi. Sotsialistik lagerning oʻz vakilini yuborgan yagona mamlakati Sovet Ittifoqi boʻlib, undan Vazirlar Kengashi raisining birinchi oʻrinbosari Anastas Mikoyan marosimda qatnashadi[41].

Dafn marosimi 25-noyabr dushanba kuni boʻlib oʻtadi, oʻsha kuni AQSHda milliy motam kuni deb eʼlon qilinadi. Kapitoliydan kelgan kortej Avliyo Metyu cherkoviga yoʻl oladi. 800 mingga yaqin odam marshrut boʻylab koʻchalarda saf tortadi[41]. Marshurt boshida Jacqueline Kennedy va prezidentning ukalari Robert va Edwardlar borishar edi. Dafn marosimi kuni uch yoshga toʻlgan prezidentning yosh bolalari kichikroq limuzinda biroz orqada yurishgan. Sobordagi marosimdan soʻng kortej Arlington milliy qabristoniga yoʻl oladi. Tobut toʻp aravasida keltiriladi, uning oldida davlat dafn marosimlari anʼanasiga koʻra, „chavandozsiz ot“ — qora aygʻir, otliq etiklar oldinga shnurlari bilan uning uzangilariga solingan edi. Mahalliy vaqt bilan 15:34 da prezident Kennedy tobuti qabrga qoʻyiladi. Kortejning Kapitoliydan tortib to dafn marosimigacha boʻlgan butun marosimi butun mamlakat boʻylab uchta telekanal orqali jonli efirga uzatilgan. Bu voqiya Abraham Lincoln oʻlimidan keyingi Amerika xalqi uchun eng ogʻiri boʻldi.

Eng yaqin guvohlar va video tasvir tahrir

 
Zapruder filimining 189-kdri

Kortej Dallas boʻylab harakatlanayotganda jonli radio yoki telekoʻrsatuvlar boʻlmagan, chunki jurnalistlarning aksariyati koʻrgazma markazida kortejni kutishgan. Kortejga hamroh boʻlgan bir nechta jurnalistlar kortejning oxirida matbuot bilan birga bir nechta mashinalarga joylashtirilgan edi. Qotillik sodir boʻlgan joyga eng yaqin boʻlgan fuqorolar 22 yoshli Geyl va Bill Nyumanlar edi. Ular ikki bola bilan prezidentdan atiga bir necha metr narida piyodalar yoʻlagida turishgan edilar. Geylning amakisi Stiv Ellis mototsikl kortejining boshida ketayotgan serjant edi. Ikkinchi oʻq ovozi yangrab turganda Nyumenlar prezidentga qarata qoʻllarini silkitishadi. Prezident Kennedy qoʻlini gʻalati tarzda silkitganini sezishadi, mashina yaqinlashganda esa Bill Nyumen gubernator Connallyning qonga belanganini koʻrib dahshatga tushadi. Shu zahoti uchinchi oʻq ovozi yangraydi, aka uka Nyumenlar prezidentning boshidan qulogʻi orqasiga qon sachrab ketganini koʻrishadi. Aslida hech kim toʻgʻridan-toʻgʻri zarbani oʻz koʻzlari bilan koʻrishga ulgurishmagan diya takidlangan[42].

Qotillik voqea guvohi Abraham Zapruder tomonidan deyarli toʻliqligicha, havaskor tasvirchi sifatida, tasodifan oddiy kamerada suratga olingan. Uning 26 soniyalik suratga olish jarayoni „Zapruder filmi“ nomi bilan ham mashhur boʻlgan. Film deyarli darhol „Life“ jurnali tomonidan sotib olinadi va 29-noyabr sonida oʻttizga yaqin kadrlar chop etiladi. Filmning televizordagi birinchi namoyishi 1975-yilda boʻlib oʻtdi.

Zapruderdan tashqari, otishma boshlangan paytda kamida oʻttiz kishi prezident korteji harakatini suratga olgan. Uchta guvoh (Orvil Niks, Meri Muchmor va Charlz Bronson) Kennedy oʻlik darajada yaralangan paytni ham suratga olishadi, ammo ular Zapruderning tasviriga qaraganda unchalik aniq emas edi. Kortejda boʻlmagan yagona professional fotograf Associated Press muxbiri Altgens 6 nomi bilan mashhur boʻlgan eng mashhur surati mashina Elm koʻchasiga burilib, kitob depozitariyasiga kirish joyidan oʻtib ketayotganda olingan. Kennedy ham, Connaly ham allaqachon yaralangan edi. Rasmda koʻrinib turibdiki, prezident qoʻriqchisi agentlari Ridi va Landis birdaniga oʻngga, prezident mashinasining oʻng tomonidagi mototsiklchi chapga, Agent Hill va chap tomondagi mototsiklchilar salonning ichki qismiga qaragan. Vitse-prezidentning eskort mashinasida Prezident mashinasi va chap orqa eshik ochiladi. Ikkinchi oʻq ovozi yangraganida, Altjens limuzinga yaqinlashib, suratga olishga hozirlik koʻradi. Ammo u koʻrganidan shunchalik hayratga tushadiki, deklanşör tugmasini[43] bosa olmagan.

Prezident kortejini suratga olayotgan ayollardan biri otishmalardan keyin ham buni davom ettiradi, biroq keyinchalik na u, na u suratga olingan kadrlar topilmaydi.

Dallas politsiyasi radio orqali qilingan suhbatlarini yozib olgan. Kennedyning tashrifi kuni politsiya ikkita chastotadan foydalangan boʻlib. Biri dolzarb masalalar boʻyicha muloqot qilish uchun, ikkinchisi esa prezident korteji harakatini taʼminlash uchun maxsus ajratilgan edi. Keyingi tergovlarda politsiya mototsikllaridan biriga oʻrnatilgan radiostantsiyadan olingan audioyozuvi muhim rol oʻynaydi. Filmni oʻrgangan akustika boʻyicha mutaxassislar, unda Oswaldning ikkinchi va uchinchi oʻqlari orasida boshqa birov tomonidan otilgan yana bir oʻq boʻlishi mumkin, biroq oʻq moʻljalga tegmagan degan xulosaga kelishadi. Elm koʻchasining[44][45] oʻng tomonidagi oʻtloqli toʻsiqdagi joy ikkinchi snayper uchun eng ehtimolli joy sifatida koʻrsatilgan. Xususan, ushbu yozuvga asoslanib, AQSh vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi jinoyat Oswald jinoyatchilardan biri boʻlgan guruh tomonidan uyushtirilgan, degan xulosaga keladi.

Qotillik tergovi tahrir

FQB tahrir

 
John Edgar Hoover

Suiqasddan keyingi kunlarda tergov AQSh Maxfiy Xizmati va FQB tomonidan parallel ravishda olib boriladi. Johnsonning farmoni bilan Warren komissiyasi tuzilgandan soʻng, ish boʻyicha barcha vakolatlar FQBga oʻtkaziladi[46]. Qotillik holatlarini oʻrganish davomida 80 dan ortiq FQB xodimlari Dallasga yuborilgan, ular 25 000 dan ortiq soʻroq oʻtkazgan va 25 400 sahifada 2 300 ga yaqin hisobotlarni tuzgan[47]. 1963-yil 9-dekabrda FQBning yakuniy hisoboti tuzilgan va Warren komissiyasiga taqdim etilgan. Keyinchalik komissiya ishi davomida FQBning asosiy vazifalariga tergov oʻtkazish kirganini taʼkidlaydi.

Keyinchalik taʼkidlanishicha, FQB boshidanoq faqat Oswaldning sheriklarisiz harakat qilgani haqidagi versiyani koʻrib chiqqan. FQB direktori John Edgar Hoover 24-noyabr kuni (suiqasddan ikki kun oʻtib) Johnson bilan telefon orqali suhbatda unga „Oswald qotil ekanligini isbotlash uchun ommaga taqdim etilishi mumkin boʻlgan narsa kerakligini“ aytgan[48].

Warren komissiyasi tahrir

 
Warren komissiyasi Lyndon Johnsonga hisobot taqdim etmoqda.
 
„Sehrli oʻq nazariyasi“ da yoʻlovchilar bir-birining orqasida oʻtirishadi va oʻq zigzag trayektoriya hosil qiladi.
 
Rasm versiyaga koʻra oʻq traektoriyasi.

1963-yil 29-noyabrda, Kennedyning oʻldirilishidan bir hafta oʻtgach, Prezidentning oʻldirilishi holatlarini tekshirish uchun maxsus komissiya tuziladi. Uning tarkibiga 7 kishi kirgan, komissiya boshligʻi sifatida AQSh Oliy sudi raisi Earl Warren tayinlanadi. Komissiya ishi 10 oy davom etadi. 1964-yil 24-sentabrda komissiya Oq uyga John Kennedyning oʻldirilishi boʻyicha hisobotni taqdim etadi. Unga koʻra, qotillikning yagona aybdori Lee Harvey Oswald boʻlib, u sheriklarsiz harakat qilgan. Warren komissiyasidan soʻng maxsus tuzilgan davlat komissiyalari tomonidan olib borilgan tekshiruvlar hisobotning asosiy qoidalarini tasdiqladi, garchi AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi hisobotida Oswald yolgʻiz emas, balki qandaydir jinoiy guruhning bir qismi sifatida harakat qilgan degan xulosaga kelingan boʻlsa ham. Bugungi kunga kelib, Warren komissiyasining hisobotini tanqid qilgan va qotillikning muqobil versiyalarini taklif qiluvchi koʻplab tadqiqotlar nashr etilgan.

Komissiya maʼlumotlariga koʻra, Oswald maktab kitoblari omborining oltinchi qavatida boʻlganida uchta oʻq uzgan, ulardan biri (komissiya aniq qaysi biriligini aniqlamagan) nishonga yetmagan. Prezidentning orqasidan kelib tekkan oʻq va oʻlimga sabab boʻlgan oʻq oʻrtasidagi vaqt oraligʻi 4,8 soniyadan 5,6 soniyagacha boʻlgan[49]. Xususan, Oswald oʻq uzganligi taxmin qilingan joyda uch dona patron qutisi topilgani va oʻqlar, ekspertiza maʼlumotlariga koʻra, u yerda topilgan Carcano M91/38 karabinasidan otilgan deya tasdiqlanadi. Xabarga koʻra, Kennedyning ortidan kelib tekkan oʻq boʻyinidan oʻtib, Connalyni yaralagan. Snayper Kennedyning orqasida va oʻng tomonida otilgan oʻq toʻgʻridan-toʻgʻri prezidentning yonidan oʻtib, uning qarshisida oʻtirgan gubernatorni jarohatlashi mumkin edi, chunki otishma paytida olomon bilan salomlashayotgan Kennedy juda koʻp tomonga qarashi mumkin edi. Bundan tashqari, ballistika mutaxassislari gubernatorni yaralagan oʻq otishma vaqtida oʻzining katta tezligini yoʻqotganligini, bu katta ehtimol bilan boshqa odam tanasining toʻqimalaridan oʻtib kelganini aniqlaydi[50]. Mashinaning dizayni barcha oʻrindiqlarni bir-birining orqasida va bir xil balandlikda joylashtirishga odatlangan oddiy odamlar uchun gʻayrioddiy boʻlganligi sababli, bu xulosa sariq matbuotda bir necha bor tanqid qilingan, oʻqning zigzag trayektoriyasi aql bovar qilmaydigan edi, shuning uchun Kennedy oʻldirilishining rasmiy nazariyasiga qarshi boʻlganlar orasida istehzoli „sehrli oʻq“ atamasi paydo boʻladi.

Garnizon tekshiruvi tahrir

1966-yilda New Orleans okrug prokurori Jim Harrison oʻzining qotillik boʻyicha tergovini boshlaydi. U Eastern Air Lines sobiq uchuvchisi David Ferrieni va New Orleanslik bankir Clay Shawlarni asosiy gumondor deb hisoblagan. Uning soʻzlariga koʻra, suiqasd Markaziy razvedka boshqarmasi bilan aloqasi boʻlgan radikal irqchilar oʻngligi faollarning yarim harbiylashgan guruhi va Markaziy razvedka boshqarmasi tomonidan tashkil etilgan va moliyalashtirilgan boʻlishi mumkin va bu qotillik Cubalik muhojirlardan iborat Fidel Castroga qarshi boʻlgan qoʻporuvchilik, terorchi guruhlari tomonidan uyushtirilgan degan tahminlarni ilgari surgan.

Suiqasdning sababi Kennedy maʼmuriyatining yoʻlidan norozi boʻlishi mumkinligi edi (Kennedyning Choʻchqalar koʻrfazidagi operatsiya paytida AQSh harbiy-havo kuchlarining bevosita ishtirok etishiga ruxsat berishdan bosh tortishi, prezidentning amerikalik harbiy maslahatchilarni Janubiy Vetnamdan olib chiqish niyati, Kennedyning mamlakatlar bilan qarama-qarshilikni tugatish va SSSR va Kuba bilan muzokaralarga oʻtishga urinishlar, bu Pentagon byudjeti va AQSh harbiy-sanoat kompleksi daromadlarini qisqartirilishi, prezident tomonidan neft kompaniyalariga soliq imtiyozlarini bekor qilishga tayyorgarlik koʻrilishi, quduqlarning kamayishi, irqlararo qarama-qarshiliklarni yumshatish kabi islohatlari sabab boʻlgan boʻlishi mumkin)[51][52].

Harrison qotillikning bevosita ishtirokchilari portativ radio konvergent qurilmalar bilan jihozlangan etti kishi ekanligiga ishongan. Uning taxminlariga koʻra uchta mergan snayper uch xil joydan oʻq uzadi (biri kitob omboridan, ikkitasi oʻt tepaligidan), ularning har birida oʻq otish uchun yordamchi yana bir odam bor boʻlgan. Yashil kombinezon kiygan yana bir jinoyatchi tomoshabinlar orasida boʻlgan. Oʻq otishdan bir necha soniya oldin, u erga yiqilib oʻzini epilepsiya xurujiga tushgandek qilib koʻrsatadi va atrofdaigilarning eʼtiborini tortib snayperlarning tayyorgarligidan hammani chalgʻitgan. Qotillikdan keyin ularning ikkitasi politsiya tomonidan hibsga olingan, ammo tez orada ozod qilingan[53]. U Oswaldni Kennedy va Tippitning qotilliklarida „osilgan“ va keyinchalik yoʻq qilingan „gunohkor echki“ deb hisoblagan[51]. Garrisonning xulosalari Zapruder filmi va boshqa fotografik materiallarni J. R. ga suiqasd qilingan joydan tahlil qilishga asoslangan edi. Kennedy suyqasdi ishi bilan shugʻullanglardan yana biri axborot texnologiyalari boʻyicha mutaxassis, AQSh huquqni muhofaza qilish organlari bilan uzoq vaqt davomida mutaxassis sifatida hamkorlik qilgan Richard Sprague boʻlib u Zapruderning filmini boshqa foto va kino materiallari bilan taqqoslab, uch xil yoʻnalishdan oltita oʻq oʻzilgani belgilarini topadi. uning fikriga koʻra, prezident toʻrtta oʻq bilan yaralangan.

1967-yil 17-fevralda tergov haqidagi maʼlumotlar matbuotga tarqaldi va 22-fevralda sobiq uchuvchi David Ferrie oʻz uyida oʻlik holda topildi. Clay Shaw esa yagona gumondor boʻlib qoladi. 11-mart kuni Harrison uni Kennedy suiqasdida ishtirok etganlikda ayblaydi. Ayblov uchun bir nechta guvohlarning guvohlik berishicha, Ferri, Oswald va Shaw bir-birlarini tanishgan va jinoyat rejasini birgalikda muhokama qilishgan. Sud jarayoni ikki yil davom etadi va 1969-yil 1-martda Sudyalar hay’ati Clay Shawni aybsiz deb topadi. Shaw ishi Kennedy oʻldirilishida rasman ayblangan yagona sud jarayoni edi. Harrisonning xulosalari keyinchalik AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi tomonidan tahlil qilinadi. Shu bilan birga, Qoʻmita Harrisonni asossiz ayblov uchun tanqid qilinganligini taʼkidlaydi[54].

Rockefeller komissiyasi tahrir

1975-yil yanvar oyida prezident Gerald Ford Markaziy razvedka boshqarmasi tomonidan suiisteʼmollik va noqonuniy operatsiyalar haqidagi koʻplab daʼvolarni tekshirish uchun komissiya tuzadi. Komissiyaga vitse-prezident Nelson Rockefeller raislik qiladi, shuning uchun komissiya Rockefeller komissiyasi deb nomlanadi. Komissiya Kennedy oʻldirilishini faqat Markaziy razvedka boshqarmasi tilga olingan epizodlardan biri sifatida koʻrib chiqadi va shunga mos ravishda faqat Markaziy razvedka boshqarmasining suiqasdga aloqadorligi bilan bogʻliq masalalarga toʻxtaldi.

Komissiyaning hisoboti oʻsha yili nashr etilgan. Komissiya Markaziy razvedka boshqarmasining Oswald va Ruby bilan ehtimoliy aloqalarini va agentlar Hovard Hant va Frenk Sturgisning suiqasdga aloqadorligi haqidagi mish mishlarni koʻrib chiqadi va ikkala holatda ham hech qanday dalil topilmaydi. Bundan tashqari, ballistik ekspertizalar maʼlumotlari va Kennedyning jasadi otopsisi oʻrganiladi. Bu yerda komissiya Warren komissiyasining yolgʻiz jinoyatchi Oswald haqidagi xulosalarini tasdiqlaydi[55].

AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi tahrir

AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi Kennedy oʻldirilishi va 1968-yilda Martin Luther Kingning oʻldirilishini tekshirish uchun 1976-yilda tuzilgan. Qoʻmitaning yakuniy hisoboti 1979-yilda nashr etilgan. Hisobotning katta qismi Warren komissiyasi va FQB tergovining xulosalarini, birinchi navbatda, Oswald faqat ijrochi boʻlgan fitna versiyalarini eʼtiborsiz qoldirganligi yoki qasddan bilmasligini tanqid qilishga bagʻishlangan. Qoʻmita, shuningdek, Kennedyning Dallasga tashrifini tayyorlash va oʻtkazishda Maxfiy xizmatning kamchiliklarini[56][57] va Warren komissiyasi va turli idoralar (FBI, Markaziy razvedka boshqarmasi , Adliya departamenti) oʻrtasidagi hamkorlikning yetarli emasligini qayd etadi[58].

Qoʻmita maʼlumotlariga koʻra, Oswald uch marotaba oʻq uzgan. Birinchi oʻqni nishonga tekkiza olmaydi, ikkinchi va uchinchisi esa nishonga aniq tegadi (uchinchisi prezident oʻlimiga sabab boʻlgan). Qoʻmita aʼzolari bitta oʻq Kennedy va gubernator Connalyga teggan degan fikrga kelishadi. Qoʻmita xulosalari Oswaldning yolgʻiz qotil ekanligi haqidagi Warren komissiyasining xulosalaridan farq qiladi. Eskort mototsikliga oʻrnatilgan radiostantsiyadan olingan audioyozuv va uni oʻrgangan akustika boʻyicha mutaxassislarning fikriga asoslanib, Qoʻmita Oswalddan tashqari nishonga bitta oʻq uzgan ikkinchi mergan boʻlgan degan xulosaga keladi[44][45]. Qoʻmita yakuniy hisobotida taʼkidlanishicha, Kennedyga suiqasd uyushgan guruh tomonidan rejalashtirilgan va amalga oshirilgan, ammo ikkinchi snayperning shaxsi nomaʼlumligicha qolgan va suiqasd ortida aynan kim turganini aniqlashning imkoni boʻlmagan[59]. Qoʻmita Sovet maxsus xizmatlari, Cuba hukumati, Castroga qarshi Cuba tashkilotlari, uyushgan jinoyatchilik va AQSh razvedka idoralari tomonidan qotillikni tashkil qilish imkoniyatini batafsil koʻrib chiqadi, ammo bu versiyalarning foydasiga birorta ishonchli dalillar topa olmaydi[60].

Tergov materiallarini saqlash tahrir

1964-yilda Warren komissiyasidan olingan barcha materiallar Milliy arxivlar va yozuvlar boshqarmasiga topshiriladi. Ilgari eʼlon qilinmagan hujjatlar, idora qoidalariga koʻra, 75 yildan keyin (yaʼni 2039-yilda) ommaga eʼlon qilinishi mumkin edi, chunki ularning barchasi federal tergov bilan bogʻliq boʻlgan. 1966-yilda „Axborot erkinligi toʻgʻrisida“ gi qonun qabul qilinadi, unda davlat hujjatlariga kirishning umumiy qoidalari va kirishni cheklash mumkin boʻlgan holatlar belgilanadi.

1992-yilda AQSh Kongressi tomonidan „President John F. Kennedy Assassination Records Collection Act“ imzolanadi. Ushbu akt asosida Milliy arxivga barcha tergov materiallarini toʻplash va nashr etish majburiyatini yuklanadi. Harbiy xavfsizlikka, maxsus xizmatlar, huquq-tartibot idoralari yoki tashqi siyosatga putur yetkazishi mumkin boʻlgan, maxfiy maʼlumot beruvchining shaxsini oshkor qilishi yoki shaxsiy daxlsizlikni buzishi mumkin boʻlgan maʼlumotlarni eʼlon qilishni kechiktirishga ruxsat beriladi[61]. Aktga asosan suiqasdga oid hujjatlarni nashr etish va hujjatlarni chop etishni kechiktirish boʻyicha hukumat soʻrovlarini koʻrib chiqishni oʻz ichiga olgan Suiqasd yozuvlarini tekshirish kengashini yaratishni nazarda tutilgan. Bunday soʻrov kelib tushganda, Kengash hujjatdagi maʼlumotlar Qonunda belgilangan holatlardan biriga tegishli yoki yoʻqligini hal qiladi. Kengash oʻz faoliyati davomida 4 000 000 dan ortiq sahifalarda 60 000 ga yaqin hujjatlarni nashr etadi[62]. Bunday hujjatlarning oshkor etilmasligi guvohlar hafsizlgi ularning keyingi hayotida dahilsiz boʻlishlarini taʼminlaydi.

1992-yilga kelib, qotillik materiallarini qayta koʻrib chiqish Kengashi tashkil etilishidan oldin ham, Warren komissiyasi hujjatlarining 98 foizi maxfiylashtiriladi va arxivga atigi 3000 sahifasi gina saqlash uchun beriladi[63]. Kengash ishi davomida komissiyaning barcha materiallari eʼlon qilinadi, faqatv soliqlarni qaytarish bilan bogʻliq materiallar oshkor etilmadi[63]. Eng minimal maxfiylik, agentlarning nomlari va maxfiy xizmatlarning maxfiy usullari bilan bogʻliq edi. Kennedyning otopsi paytida olingan fotosuratlar va rentgen nurlari nashr etilmagan, ular Warren komissiyasining hisobotiga kiritilmagan. 2017-yil 24-iyulda AQSh milliy arxivi „Jfk“ning oʻldirilishi bilan bogʻliq hujjatlarni nashr etishni boshladi

2017-yil 24-iyulda 3810 ta hujjat omma eʼtiboriga havola etilgan boʻlib, ulardan 441 tasi avval toʻliq toifaga kiruvchi, qolganlari esa tahrirlangan holda eʼlon qilingan. Nashr etilgan materiallar orasida 1964-yilda Sovet Ittifoqidan Qoʻshma Shtatlarga qochib ketgan KGB zobiti Yuriy Nosenkoning soʻroqlari yozilgan 17 ta audiofayl mavjud[64]. Nosenko SSSRda boʻlganida Lee Harvey Oswald ishiga aloqadorligini daʼvo qilar edi. Nosenkoni soʻroq qilish 1964-yil yanvar, fevral va iyul oylarida boʻlib oʻtgan. Hujjatlar 1992-yilgi qonunga muvofiq chop etilgan boʻlib, unga koʻra, John Kennedyning oʻldirilishi haqidagi barcha materiallar 25 yil ichida maxfiylikdan chiqarilishi kerak[65]. Baʼzi hujjatlar esa batamom yoʻq qilingani maʼlum boʻlib: masalan, Oswald haqidagi harbiy razvedka tomonidan tuzilgan dosye 1973-yilda yoʻq qilingan[66].

2021-yil 15-dekabrda AQSh Milliy arxivlar va yozuvlar boshqarmasi Kennedy oʻldirilishi boʻyicha tergov bilan bogʻliq yangi hujjatlar toʻplamini keng ommaga oshkor qiladi. Bu esa Markaziy razvedka boshqarmasi, Federal qidiruv byurosi, Davlat departamenti va boshqa AQSH hukumat idoralarining 1491 ta hujjatidan iborat tanlov maʼlumotlar oshkor etilishi boshlanganidan beri eng yirik hujjatga aylanadi. Ular orasida — Lee Harvey Oswaldning SSSR va Kubaning Mexikodagi elchixonalari bilan aloqalari haqida maʼlumot[67].

Muqobil versiyalar tahrir

Lee Harvey Oswaldni yagona qotil deb atagan Warren komissiyasining hisoboti koʻplab savollarni yuzaga keltiradi. Qotillikdan soʻng oʻtgan vaqt ichida koʻplab fitna nazariyalari paydo boʻladi, ularning mualliflari rasmiy tergov natijalariga toʻgʻri kelmaydigan voqealarni qayta tiklashni taklif qilishadi[68]. Suiqasd ortidagi ehtimoliy mijozlar orasida Amerika (Markaziy razvedka boshqarmasi, FBI) va Sovet (KGB) razvedka agentliklari, AQSh vitse-prezidenti Lyndon Johnson, Kuba hukumati, AQSh hukumati tomonidan moliyalashtirilgan Kastroga qarshi kubalik muhojir tuzilmalari va uyushgan jinoiy guruhlar bor edi.

Merganlar soni tahrir

Aksariyat fitna nazariyalari Oswald Kennedyni otib tashlagan yagona odam emasligi haqidagi daʼvoni oʻz ichiga oladi. Ikkinchi otish nazariyasi „sehrli oʻq“ muammosi bilan chambarchas bogʻliq edi. Xuddi shu oʻq Kennediga tegishi, traektoriyasini oʻzgartirishi va Connallyga tegishi mumkin emasligini taxmin qilsak va Oswald, mutaxassislar aniqlaganidek, uchtadan ortiq oʻq otishga ulgurmagan, keyin yagona mumkin boʻlgan izoh, yetishmayotgan otishmaga tegishli boʻlgan kamida yana bitta boshqa bir merganning mavjudligi boʻlishi mumkin. Yana bir dalil shundaki, Connallyning tanasida bitta oʻq qoldirganidan koʻra koʻproq metall zarralari topilgan. Biroq, bu dalil rad etiladi: haqiqatda topilgan barcha zarralar bir xil patronga tegishli boʻlishi mumkin edi[69].

 
„Maysazor tepaligida“gi toʻsiq.
 
Viyadukdan Elm koʻchasining koʻrinishi. Markazda kitob ombori, uning orqasida oʻng tomonda Dal Tex binosi, chap tomonda ustunli tepalik joylashgan.

Texas gubernatori John Connally Warren komissiyasi soʻroq paytida u ikkinchi oʻqdan yaralanganini aytadi (birinchi oʻq Kennedyning orqa qismiga tegadi)[21]. Uning rafiqasi Nelly oʻzining „Sevgi maydonidan: Bizning oxirgi soatlarimiz“[70] xotira daftarida xuddi shunday daʼvolarni ilgari surgan.

Prezidentning birinchi oʻqdan yaralanishini Dallas shifokorlari (oʻqdan yaralangan jarohatlari bilan doimo shugʻullanadigan tajribali jarrox mutaxassislar) orqa tomondan boʻlgan tomoqdagi yara sifatida baholadilar. Bu bilvosita tomoqdagi oʻq zarralarining yoʻqligi va ularning orqa sohadagi kiyimda mavjudligi bilan tasdiqlanadi. Bundan tashqari, agar oʻq katta balandlikdan orqa tomondan otilgan boʻlsa, orqadagi yara tomoq yarasidan pastda joylashgan jarohat kanalini tushuntirish qiyin. Shu asosda, sovet muhojiri, yozuvchi Igor Efimov, nafaqat uchinchi, balki birinchi oʻq ham old tomondan otilgan, tomoqdagi yara esa kirish joyi boʻlgan nazariyani ilgari surgan. Oswald kitob omboridan faqat bitta oʻq uzib, gubernator Connallyni yaralagan. Gubernatorning barcha jarohatlari orqa tomondan otilgan oʻqqa toʻgʻri keladi. Jarroxlarning yakuniy huloslari shuni koʻrsatadike Connally va Kennedy turli taraflardan kelgan oʻqlardan yaralangan boʻlishi mumkin.

Ushbu nazariyani tekshirish, prezidentning birinchi oʻqdan yaralanishi Zapruder filmida va boshqa video materiallarda (prezidentning mashinasi yoʻl belgisi orqasida) qayd etilmaganligi va Kennedyni reanimatsiya qilishga urinayotganda kesilganligi bilan murakkablashadi. chunki tomoqdagi yaraga traxeotomiya qilingan va bu yara kanalini oʻrganishni murakkablashtirib yarani toʻliq oʻrganishning imkonsiz boʻlib qolishiga sabab boʻlgan.

Prezidentning rasmiy otopsi hisobotlarida birinchi jarohat yuqoridan, orqadan oʻq otilgan, orqadan kirish va tomoqqa chiqish yarasi bilan izohlanadi. Qolaversa, aynan mana shu oʻq gubernator Connallyga ham barcha yaralarni yetkazgan „sehrli oʻq“ hisoblanadi (garchi Zapruder filmida prezidentning mashinasi paydo boʻlganidan keyin ham bir soniyadan koʻproq vaqt oʻtganidan keyin aniq koʻrinib turardi. yoʻl belgisi tasvirni tusib qolgani tufayli gubernator shikastlanish belgilari tasvirini aniq koʻrsatmaydi).

Uchinchi oʻq esa prezidentning boshini keskin orqaga sapchip ketishiga sabab boʻlagan, bu esa oʻqning old tomondan uchib kelganligining bilvosita dalili boʻlishi mumkin.

Politsiya radiosi orqali yozib olingan audio suhbatlardan maʼlum boʻlishicha, otishmalardan keyingi dastlabki daqiqalarda okrug sherifi oʻz xodimlarini otishma vaqtida prezident mashinasi oldida turgan temir yoʻl kesishmasi va boshqa balandliklarga joʻnatganligini isbotlaydi. Keyinroq oltinchi qavatda Oswaldning miltigʻi topilgan kitob ombori binosini tekshirish boshlanadi. Otishmadan qirq daqiqa oʻtib, bino hali oʻrab olinmagan edi. Bunday dalillar ishni yanada chigallashiga sabab boʻlgan.

Otishma boshlangan paytda prezident korteji ketayotgan yoʻl yon atrofida boʻlgan guvohlar oʻq qayerdan otilgani haqida bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan bayonotlar berishgan. Turli tergovchi va tadqiqotchilar, guvohlarning koʻrsatmalarini turli yoʻllar bilan baholagan holda, oʻtloqli tepalik tomondan oʻq otishini eshitganini daʼvo qilgan elliktagacha odamni borligini koʻrsatadi[17][71]. AQSh Kongressi Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi hisobotida esa quyidagi maʼlumotlar keltirilgan: 49 kishi kitob ombori tomonidan, 21 kishi — oʻtloqli tepalik tomondan, 4 kishi oʻq ikki nuqtadan otilganini aytishganini koʻrsatishgandi[72].

  Tashqi tasvir
Pragaga urinish tasviri
  Prezident mashinasini o'qqa tutish sxemasi

Richard Sprague voqea joyidan unga taqdim etilgan barcha foto, video va kino tasvirlaridagi materiallarini taqqoslab, uchta turli yoʻnalishdagi oltita oʻq uzilishi belgilarini topadi: bular ustunlar orqasidagi maysazorli tepalikdagi toʻsiq ortidan (birinchi va oltinchi kadrlar), ikkinchi qavatdan. Dallas Texas binosining (ikkinchi va toʻrtinchi) va kitob ombori binosining oltinchi qavatidan, uning gʻarbiy burchagidan (uchinchi va beshinchi). Kennedyga toʻrtta oʻq tegadi: birinchisi (tomoqqa, Zapruder filmining 189-kadri), ikkinchisi (orqadan, 226-kadri), beshinchi va oltinchi (boshida deyarli bir vaqtning oʻzida, 312 va 313-kadrlar). Uchinchi oʻq Connallyni yaralaydi (238-kadr), toʻrtinchisi nishonga tegmagan (285-kadr). Ustunning janubiy uchida, Sprag boʻylab, birorta ham oʻq uza olmagan toʻrtinchi mergan ham bor edi. Olomon ichida soyabonni gʻalati tarzda tutgan odamda (22-noyabr ochiq, quruq ob-havo edi) Sprague operatsiyaning „dirijyori“ ni taklif qiladi. Spragning soʻzlariga koʻra, suiqasdning faqat bevosita ishtirokchilari soni 50 kishigacha yetishi mumkin[73][74].

Alibi Oswald tahrir

Oswald yuqorida aytib oʻtilgan Altgens 6 fotosuratida, aynan otishma paytida kadrga boshqa joyda tushib qolgan, degan versiya mavjud. U kitob ombori darvozasining archasi ostida, uning chap ustunida turgan. Rasmdagi kamar ostidagi odam kitob depozitariysi xodimi, Oswaldga biroz oʻxshash Billi Nolan Lawledy ekanligiga rasman ishoniladi. Maʼlumki, Lavledy haqiqatan ham oʻsha paytda kitob omboriga kiraverishda turgan. Baʼzi mustaqil tadqiqotchilarning fikriga koʻra, Altgens 6 suratidagi Lovelady bilan adashtirilgan shaxs aslida Oswald boʻlgan. Bu rasmdagi odamning qora koʻylak kiyganligi, ostida oq futbolka (Oswald shunday kiyingan) va Lovelady oʻsha kuni katta vertikal qizil va oq chiziqli koʻylak kiyganligi bilan isbotlanadi. va hatto qora va oq rasmda ham bu chiziqlar ajralib turishi mumkin edi. Shunday qilib, Oswald oltinchi qavat derazasidan oʻq uzishining iloji yoʻq edi[75][76] AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasi oʻz hisobotida „darvozadagi odam Oswald emas, balki Loveledy boʻlishi mumkin“ degan xulosaga keladi („Eshik yonidagi odam Oswald boʻlishi ehtimoldan yiroq edi va u Loveledy boʻlishi haqiqatga yaqin“) deya topilgan[77].

Qotillik tashkilotchilari haqidagi farazlar tahrir

Markaziy razvedka boshqarmasi va kubalik muhojirlarning ishtiroki haqidagi farazlar tahrir

1960-yillarning boshlarida Markaziy razvedka boshqarmasi chet eldagi siyosiy arboblarni yoʻq qilish boʻyicha bir necha bor operatsiyalarni amalga oshiradi. 1960—1963-yillarda amalga oshirilgan, Markaziy razvedka boshqarmasining ishtiroki isbotlangan suiqasd va davlat toʻntarishlari orasida Kongo Demokratik Respublikasi Bosh vaziri Patris Lumumba[78] agʻdarilishi va oʻldirilishi hamda Fidel Castroni agʻdarishga urinishlar bor edi. 1961-yilda Markaziy razvedka boshqarmasi tomonidan uyushtirilgan halokatli operatsiyalardan yana biri Kuba yaqinidagi koʻrfazlardan birida boʻlib oʻtadi. Operatsiya davomida Markaziy razvedka boshqarmasi markazlarida oʻqitilgan kubalik muhojirlardan tashkel topgan desant qoʻshinlari kurfazga tushiriladi. Desant kuchlarining yetarli darajada tayyorlanmaganligi sababli, Kuba hukumat qoʻshinlari bir necha kun ichida muhojirlar tuzilmalarini magʻlub etishadi.

AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasining tergovida 1960-yil dekabr oyidan boshlab Markaziy razvedka boshqarmasi Oswaldga dosye topshirganiga katta eʼtibor qaratiladi[79]. Biroq, hisobotlarga koʻra, Oswaldning Markaziy razvedka boshqarmasi bilan aloqasi borligi haqida hech qanday dalil yoʻq edi[79].

Kuba yaqinida joylashgan koʻrfazidagi muvaffaqiyatsizlik uchun qasos, shuningdek, Castro hukumati rejimini agʻdarishga umid qilgan, Markaziy razvedka boshqarmasi bilan bogʻliq kubalik surgunlarning oʻldirilishiga sabab boʻlishi mumkin edi. Maʼlumki, suiqasd paytida prezident ular orasida juda nomaqbul soʻzlar bilan eslanar edi[80].

1960-yillarda sovet maxfiy xizmatlari Amerika maxsus xizmatlarining AQSH prezidenti John Kennedyning oʻldirilishi bilan bogʻliqligi haqida mish-mishlar tarqaladi. Sovet razvedkasi bu haqda bir qancha mashhur kitoblar yozgan Mark Leynning ishlanmalarini moliyalashtiradi. Razvedka Lee Harvey Oswaldni Markaziy razvedka boshqarmasi va FBI bilan bogʻlovchi hujjatlar va xatlarni uydirma deb ataydi[81].

Howard Hundning iqrorligi tahrir

2007-yilda oʻsha yilning yanvar oyida vafot etgan Markaziy razvedka boshqarmasi agenti, Gvatemaladagi pbsuccess operatsiyasi tashkilotchilaridan biri va Watergate mojarosi vakili Howard Hund[82]. Hundning taʼkidlashicha, qotillik uchun buyurtmachi Lyndon Johnson boʻlgan va operatsiya toʻgʻridan-toʻgʻri Markaziy razvedka boshqarmasi agentlari tomonidan tashkil etilgan.[83]. Stone jurnaliga Hundning oʻlimidan oldin qilgan iqrorligi haqida maqola chop etadi. Maqolada Hundning takidlashicha qotillik ortida Johnson, Kubadagi Markaziy razvedka boshqarmasi operatsiyalari boshligʻi David Flibs, Markaziy razvedka boshqarmasi agentlari Kord Meyer, Wilyam Harvey va David Sanches Morales, Hundning Watergate mojarosidagi kelajakdagi sherigi Frank Sturgis va „fransuz mergani“ boʻlgan. (Korsikada tugʻilgan, qotil va giyohvand moddalar sotuvchisi Lucien Sarti nazarda tutilgan deb ishoniladi). Hundning soʻzlariga koʻra, uning oʻzi operatsiyada qatnashmagan.

Hundning ismi Kennedy oʻldirilishi munosabati bilan ilgari suiqasd paytida Dealey Plazada koʻrilgan va politsiya tomonidan hibsga olingan va tez orada qoʻyib yuborilgan uchta sirli uysiz odamlar bilan bogʻliq holda paydo boʻlgan. Koʻpgina nazariyalarida ular qotillarning sheriklari boʻlganligi va ularning hibsga olinishi va gʻoyib boʻlishi yashirin rejaning bir qismi boʻlgan degan taxminnlar ham ilgari surilgan. Bu uysiz odamlarning oʻasha paytdagi bir nechta fotosuratlari saqlanib qolgan va ulardan ikkitasi koʻpincha Hund va Sturgis deya takidlanadi (bundan tashqari, uysizlar roliga bir nechta boshqa nomzodlar ham bor edi, ammo Hund va Sturgisni koʻpchilik oʻz nazariyalarda tilga olgan)[84]. AQSh Kongressi Vakillar Palatasining Suiqasdlar boʻyicha qoʻmitasi tomonidan suratlardagi uysiz shaxslarning batafsil antropologik tahlili shuni koʻrsatadiki, Hund ham, Sturgis ham ularning hech biri emaslar[85]. 1989-yilda Dallas politsiya departamentining arxiv materiallari eʼlon qilinadi. Ular orasida 22-noyabr kuni qoʻlga olingan uysiz mahbuslarning ism-shariflari va shaxsiy maʼlumotlari koʻrsatilgan yozuvlar topilgan. Ulardan ikkitasi nashr paytida hali tirik edi va qotillik sodir boʻlgan kuni Dealey Plazada boʻlganliklarini tasdiqlashga muvaffaq boʻlishadi[84].

Uyushgan jinoyatchilikka aloqadorlik haqidagi farazlar tahrir

Qotillikning yana bir tashkilotchisi sifatida, Amerika mafiyasi (baʼzi versiyalarga koʻra, Markaziy razvedka boshqarmasi bilan hamkorlikda) koʻrilgan. Buning sababi Kennedy prezidentligi davrida kuchaygan mafiya guruhlarini tinimsiz ravishda taʼqib qilinishi uchun qasos boʻlishi mumkin edi. Bu vaqt ichida mafiya aʼzolariga nisbatan sudlanganlik soni 800 % ga oshgan[86]. Bunda prezidentning ukasi Robert Kennedy muhim rol oʻynadi, u maʼmuriyatda bosh prokuror boʻlib ishlagan (Robert 1968-yilda oʻldirilgan).

1960-yillarning boshlarida Markaziy razvedka boshqarmasi rahbariyati va mafiya oʻrtasida aloqalar boʻlgan degan taxminlar ilgari surilgan. Keyinroq maxfiylashtirilgan hujjatlar Markaziy razvedka boshqarmasi va mafiya Fidel Castroni yoʻq qilish boʻyicha operatsiya ustida birgalikda ishlaganliklarini koʻrsatadi[87]. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, mafiya Kennedy klani bilan ham aloqador boʻlgan. Oldingi saylov kampaniyasi paytida mafiya Kennedyning Gʻarbiy Virjiniyadagi praymerizdagi gʻalabasini moliyalashtirgani haqida mish-mishlar tarqaladi[88], mashhur qoʻshiqchi Frank Sinatra mafiya va Kennedy oilasi boshligʻi Jozef oʻrtasida „aloqa“ rolini oʻynaganlikda gumon qilingan edi.[88][89].

AQSh Vakillar palatasining qotilliklar boʻyicha qoʻmitasida toʻda rahbarlarining milliy ahamiyatga molik masalalarni muhokama qilgan yigʻilishlari aks etgan FQBning maxfiy tasmalari bor boʻlgan. Ushbu yigʻilishlarda vaqti-vaqti bilan John va Robert Kennedyni yoʻq qilish masalasi koʻtarilgan, ammo audioda hech qachon aniq rejani ishlab chiqish haqida gaplar boʻlmagan[90]. Biroq, qoʻmita jinoiy avtoritetlardan biri qotillikni mustaqil ravishda tashkil qilishi mumkin deb hisoblamaydi[91]. Qoʻmita hisobotida qayd etilganidek, Jek Rubey jinoyat bilan yaqin aloqada boʻlgan[92].

Qotillikning tashkel etishi mumkin boʻlgan tashkilotchilari orasida jinoyatchilar, mafya klanlari bilan keng aloqada boʻlgan kasaba uyushma boshligʻi James Riddle Hoffa, mafiya boshliqlari Carlos Marchello, Sem Giancana va Santo Trafikante ismlari bor edi.

1990-yilda Mossadning sobiq xodimi Viktor Ostrovskiyning „Aldash yoʻli“ kitobida boshqa bir suiqasd nazariyasini ilgari suradi. Nazariyaga koʻra, mafiya neft biznesiga kirishga harakat qilgan va ularga aralashgan Texas gubernatori John Connallydan qutulish uchun qotillarni yollagan boʻlishi mumkin edi. Snayperlar Konnallyni nishonga olishdi, lekin bir nuqtada, yo Kennedy notoʻgʻri vaqtda biron bir imo-ishora yoki harakat qiladi yoki mergan shunchaki ikkilanib qoladi va halokatli oʻq Kennedyga tegadi. Mossad Warren tergov komissiyasining xulosalarini butunlay soxtalashtirilgan va mantiqqa zid deb hisoblaydi[93].

1994-yilda politsiyachini oʻldirishda ayblanib, 1991-yildan beri qamoqda oʻtirgan Jeyms Files Kennedyning oʻldirilishini oʻz buyniga oladi. U Sem Giankananing qoʻl ostidagilaridan biri Charlz Nikolettidan buyruq olganligini aytadi[94][95][96].

Suyqasdning tarixiy ahamiyati tahrir

Kennedyning oʻldirilishi juda katta tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan voqea sifatida tarixda qoladi va shu bilan birga adabiyot, kino va musiqa sohalarida koʻp uchraydigan koʻplab sirlarni qoldiradi. Baʼzi asarlar toʻliq qotillik va unga bogʻliq voqealarga bagʻishlangan boʻlsa, boshqalarida bu haqda oʻtmishda eslatib oʻtilgan, baʼzida qotillik holatlariga aniq oʻxshash voqealar oʻylab topilgan qahramonlar bilan xayoliy voqelikda sodir boʻlgan. Bu voqiya kino ijodkorlarga turlixil kreminal asarlarni yozishda ilhom manbayi boʻlib qoladi.

Yana qarang tahrir

  • Robert Kennedyning oʻldirilishi
  • Amerika Qoʻshma Shtatlari senatori va John Kennedyning ukasining oʻldirilishidir.

Manbalar tahrir

  1. ↑ Gary Langer. „Legacy of Suspicion“. ABC (16-noyabr 2004-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2008-yil.
  2. ↑ Jarrett Murphy. „40 Years Later: Who Killed JFK?“. CBS (21-noyabr 2003-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2008-yil.
  3. ↑ Doklad komissii Uorrena: Planirovanie vizita v Texas
  4. ↑ „November 22, 1963: Death of the President“. John F. Kennedy Library. 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2008-yil.
  5. ↑ Doklad komissii Uorrena: Dallas nakanune vizita
  6. ↑ Peter Applebom. „25 Years After the Death of Kennedy, Dallas Looks at Its Changed Image“. John F. Kennedy Library (21-noyabr 1988-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2008-yil.
  7. ↑ Doklad komissii Uorrena: Deystviya spesslujb nakanune poezdki
  8. ↑ „Changed Motorcade Route in Dallas?“. 2015-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2008-yil.
  9. ↑ Doklad komissii Uorrena: Banket
  10. ↑ Doklad komissii Uorrena: Poseщenie drugix gorodov Texasa
  11. ↑ Doklad komissii Uorrena: Pribitie v Dallas
  12. ↑ 12,0 12,1 Presidential motorcade schematic listing, November 22, 1963, by Todd Wayne Vaughan, 1993
  13. ↑ 13,0 13,1 День, когда убили Кеннеди YouTubeda
  14. ↑ Pokazaniya Nelli Konnalli komissii Uorrena, tom 4, str. 147.
  15. ↑ Pokazaniya Djona Konnalli komissii Uorrena, tom 4, str. 131—132.
  16. ↑ „Доклад комиссии Уоррена“ (inglizcha). The U.S. National Archives and Records Administration (24-sentabr 1964-yil). 2005-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-avgust 2015-yil.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Dealey Plaza Earwitnesses“. 2010-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2008-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 Doklad komissii Uorrena: kolichestvo vistrelov
  19. ↑ Doklad komissii Uorrena: Pervaya pulya
  20. ↑ Doklad komissii Uorrena: Pervaya pulya
  21. ↑ 21,0 21,1 Pokazaniya Djona Konnalli komissii Uorrena, tom 4, str. 133.
  22. ↑ Pokazaniya Roya Kellermana komissii Uorrena, tom 2, str. 76
  23. ↑ 23,0 23,1 Pokazaniya Klintona Xilla komissii Uorrena, tom 2, str. 139
  24. ↑ A New Look At The Zapruder Film by Stephan N. Barber
  25. ↑ Matt Flegenheimer. A Secret Service Agent Remembers: ‘I Wish I Had Been Quicker’. New York Times, Oct. 26, 2017
  26. ↑ „Показания Джорджа Хики комиссии Уоррена“. Jfkassassination.net. Qaraldi: 17-sentabr 2010-yil.
  27. ↑ Doklad komissii Uorrena: dvijenie do gospitalya
  28. ↑ Doklad komissii Uorrena: Uxod za Kennedi v gospitale
  29. ↑ Svidetelstvo o smerti Djona Kennedi
  30. ↑ Biografiya Malkolma Kildaffa
  31. ↑ Pokazaniya Xovarda Brennana komissii Uorrena, tom 3, str.143-144
  32. ↑ Pokazaniya Djeymsa Djarmena komissii Uorrena, tom 3, str. 207—208
  33. ↑ Pokazaniya Roya Truli komissii Uorrena, tom 3 str. 230
  34. ↑ Doklad komissii Uorrena: Peremeщeniya Osvalda posle togo, kak on pokinul knigoxraniliщe
  35. ↑ Doklad komissii Uorrena: Arest Osvalda
  36. ↑ Pokazaniya Yudjina Buna komissii Uorrena, tom 3, str. 293
  37. ↑ Doklad komissii Uorrena: Priobretenie vintovki
  38. ↑ Doklad komissii Uorrena: Osvald o priobretenii vintovki
  39. ↑ Pokazaniya Ronalda Simmonsa komissii Uorrena, tom 4, str. 441—451
  40. ↑ Pokazaniya Ronalda Simmonsa komissii Uorrena, tom 4, str. 446
  41. ↑ 41,0 41,1 „1963: John F Kennedy is laid to rest“. BBC. 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-noyabr 2008-yil.
  42. ↑ „The Sixth Floor Museum at Dealey Plaza. Interviews by Name“. 2014-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-fevral 2014-yil.
  43. ↑ Pokazaniya Djeymsa Oltdjena komissii Uorrena, tom 7, s. 518.
  44. ↑ 44,0 44,1 Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 68—71.
  45. ↑ 45,0 45,1 Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 80—84.
  46. ↑ Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, str. 235—237.
  47. ↑ Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, str. 242.
  48. ↑ Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 244.
  49. ↑ Doklad komissii Uorrena: xronologiya vistrelov
  50. ↑ Doklad komissii Uorrena: traektoriya pervoy puli, s. 107.
  51. ↑ 51,0 51,1 Intervyu Garrisona (Wayback Machine saytida 2008-12-25 sanasida arxivlangan) jurnalu Playboy, #10, oktabr 1967 goda
  52. ↑ Sergey Losev, Vitaliy Petrusenko SShA: operatsii po unichtojeniyu. — M., Sovetskaya Rossiya, 1984. — s. 43
  53. ↑ Mixail Sagatelyan Kto je ubil prezidenta Kennedi? — M., APN, 1972. — s. 128-129
  54. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, Chast C, s. 142.
  55. ↑ U.S. Presidentʼs Commission on CIA activities within the United States[sayt ishlamaydi], Gerald R. Ford Library
  56. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 228.
  57. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 234—235.
  58. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 241—246.
  59. ↑ Doklad komiteta Palati Predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 91—92.
  60. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, chast C
  61. ↑ President John F. Kennedy Assassination Records Collection Act, Sec. 6
  62. ↑ Final Report of the Assassination Records Review Board, s. 39
  63. ↑ 63,0 63,1 Final Report of the Assassination Records Review Board, s. 2
  64. ↑ „В США обнародовали показания агента КГБ по делу об убийстве Джона Кеннеди“. РБК (24-iyul 2017-yil). Qaraldi: 22-sentabr 2017-yil.
  65. ↑ „Национальный архив США опубликовал показания перебежчика из КГБ по делу об убийстве Джона Кеннеди“. Meduza (25-iyul 2017-yil). Qaraldi: 22-sentabr 2017-yil.
  66. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, Chast C, s. 222—224.
  67. ↑ „США раскрыли около 1,5 тыс. не публиковавшихся ранее материалов об убийстве Кеннеди“ (ruscha). www.kommersant.ru (16-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  68. ↑ Amerikanskaya Mechta / The American Dream
  69. ↑ Josiah Thompson. Six Seconds in Dallas: A Micro-Study of the Kennedy Assassination. Bernard Geis / Random House Inc, 1967 — 147—151 bet. ISBN 978-0394445717. 
  70. ↑ „JFK assassination survivor dies“. BBC (3-sentabr 2006-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-noyabr 2008-yil.
  71. ↑ Earwitness Tabulation
  72. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, Chast B, s. 87.
  73. ↑ The Guns Of Dallas. © 1975 by L. Fletcher Prouty
  74. ↑ The Umbrella System: Prelude to an Assassination. By Richard E. Sprague and Robert Cutler
  75. ↑ „Was Oswald in the Doorway of the Depository at the time of the JFK Assassination? By Magen Knuth“. Qaraldi: 9-may 2021-yil.
  76. ↑ „Catalog of Altgens Anomalies“. OSWALD INNOCENCE CAMPAIGN. Qaraldi: 9-may 2021-yil.
  77. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, chast 1A, s. 58.
  78. ↑ Martin Kettle. „President 'ordered murder' of Congo leader“. The Guardian (10-avgust 2000-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-dekabr 2008-yil.
  79. ↑ 79,0 79,1 Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, Chast C, s. 200.
  80. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 132.
  81. ↑ „ГРУ — это вообще что? Кого берут в шпионы? И почему их так часто раскрывают? Даниил Туровский отвечает на главные вопросы про российскую разведку“ (ruscha). Meduza. Qaraldi: 15-oktabr 2018-yil.
  82. ↑ E. Howard Hunt. American Spy: My Secret History in the CIA, Watergate and Beyond. Wiley, 2007. ISBN 0471789828. 
  83. ↑ „Hunt Blames LBJ Hit on JFK“. New York Post (14-yanvar 2007-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-dekabr 2008-yil.
  84. ↑ 84,0 84,1 The Three Tramps, Kennedy Assassination Home Page
  85. ↑ „Three Tramps Photos Examined by Experts“. 2012-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-dekabr 2008-yil.
  86. ↑ Biografiya Roberta Kennedi (Wayback Machine saytida 2008-02-22 sanasida arxivlangan), The John F. Kennedy Presidential Library and Museum
  87. ↑ CIA offered mafia $150,000 to kill Castro, Associated Press, 1997
  88. ↑ 88,0 88,1 Louis Liebovich „Myths of the 1960 Election“,. The Press and the Modern Presidency. Greenwood Publishing Group, 2001 — 8 bet. ISBN 0275974049. 
  89. ↑ Michael Ellison. „Sinatra was 'go-between for Mafia and JFK'“. The Guardian (7-oktabr 2000-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-dekabr 2008-yil.
  90. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 164—165.
  91. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 166—167.
  92. ↑ Doklad komiteta Palati predstaviteley SShA po ubiystvam, s. 149.
  93. ↑ Островский В., Хой К. „Глава 7. Парик“,. Моссад: путем обмана. Военная литература (militera.lib.ru), 2005. 
  94. ↑ „Расшифровка интервью Джеймса Файлса Роберту Вернону 22 марта 1994 года (англ.)“. 25-iyul 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-dekabr 2008-yil.
  95. ↑ „The Assassin From Blockbuster Video: The James Files «Confession»“. 2014-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-dekabr 2008-yil.
  96. ↑ Intervyu Djeymsa Faylza (angl.)

Adabiyotlar tahrir

  • Prezident Kennedining oʻldirilishi holatlarini qayta tiklash. / / Kitobda: Popov V. L., Shigeev V. B., Kuznetsov L. E. Sud ballistikasi. — Sankt-Peterburg: Gippokrat, 2002, ISBN 5-8232-0242-3 ? c. 611-623
  • Bykov Valentin . Amerikaning yuragidagi otishma.//Yoshlar uchun texnologiya, 1970, № 9, bet. 38-42
  • Efremov Igor Prezident Kennedini kim oʻldirgan? — M.: Terra, 1991 yil.
  • Норман Льюис. Сицилийский специалист // Цель - президент. М.: Политиздат, 1990. ISBN 5-250-01190-X. 
  • Uilyam Manchesterda Prezident Kennedining oʻldirilishi. — M.: Terra-Kitob klubi, 1998 yil.
  • Джеймс Дуглас. Зачем убили Джона Кеннеди. Правда, которую важно знать. М.: Альпина Паблишер, 2019. ISBN 9785-9614-2089-0. 

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=John_F._Kennedyning_oʻldirilishi&oldid=3485225" dan olindi