Quruq koʻz sindromi
Quruq koʻz sindromi ((lotincha: keratoconjunctivitis sicca, koʻzning shox pardasi va konyunktivasining qurib qolishi) ko‘zlarning qurib qolishi holati[5].
| Quruq koʻz sindromi | |
|---|---|
 | |
| Og‘ir quruq ko‘z sindromi bor odamda lissamin yashili bilan tarqoq bo‘yalishi[1] | |
| Belgilari | koʻz qurishi, achishish, qizarish, oqma, koʻrishning xiralashishi [2]. |
| Mutaxassislik | Oftalmologiya |
| Sabablari | Kontakt linzalar, meybomiy bezi disfunksiyasi, homiladorlik, Shegren sindromi, A vitamini yetishmovchiligi, LASIK jarrohligi, Antigistamin, gormonlar o‘rnini bosuvchi terapiya, Antidepressantlar[2][3] |
| Davolash | sunʼiy ko'z yosh tomchilari, dorilarni almashtirish |
| Dori-darmonlar | Siklosporinlar, Kortikosteroid koʻz tomchilari |
| Takrorlanishi | ~20% [4] |
Belgilari
tahrirUning belgilariga koʻzlardagi quruqlik, achishish, qizarish, ajralma ajralishi, koʻrishning xiralashishi va koʻzlarning tez charchashi kiradi[2]. Bu alomatlar yengil va vaqti-vaqti bilan paydo boʻlishdan to ogʻir va doimiy ko'rinishgacha bo'lishi mumkin. Quruq koʻz sindromi koʻrishning xiralashuviga, koʻz yosh pilonkasi oʻzgaruvchanligiga, shox pardaning tirnalishi kabi koʻz yuzasi shikastlanishi xavfining oshishiga hamda koʻzdagi neyrosensor tizimdagi oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin[6].
Sabablari
tahrirKo‘z yoshi hosil bo‘lishining kamayishi
tahrirKeratokonyunktivit sicca ko‘z yosh bezi giposekretsiyasi tufayli yetarlicha ko‘z yoshi ajralmasligi sababli kelib chiqishi mumkin[7][8]. Ko'z yosh suyuqligi qatlami zararlanadi. Ko‘z yosh bezi butun konyuktiva va shox pardani to‘liq qatlam bilan yopib turish uchun yetarlicha ko'z yoshni hosil qilmaydi[8]. Bu odatda sog‘lom yoshi katta odamlarda uchraydi. Ko‘z yoshning kamayishi qarilik bilan bog‘liq[7]. Shuningdek bu postmenopauza davridagi ayollarda eng ko‘p uchraydi[8][9].
Ko‘p hollarda suv tanqisligi quruq ko‘zning aniq sababi bo‘lmasligi mumkin (idiopatik). Boshqa sabablarga tug‘ma alakrima, kseroftalmiya, ko‘z yosh bezining olib tashlash kiradi. Kamdan kam hollarda u qon-tomir kasalliklarining, shu jumladan retsidivlanuvchi polixondrit, revmatizm, poliangitli granulematoz va tizimli qizil yugurukning simptomi bo‘lishi mumkin[10][11][8]. Shegren sindromi va boshqa autoimmun kasalliklar ko‘z yosh tanqisligiga sabab bo'ladi[8].
Qo'shimcha sabablar
tahrirKompyuter, smartfon, planshet yoki boshqa elektron qurilmalarda ortiqcha ekran vaqti ko‘zni quritishi mumkin. „Odamlar odatda bir daqiqada taxminan 15 marta ko‘zini ochib yumadi. Shu bilan birga, tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, biz kompyuter va boshqa ekranli qurilmalardan foydalanganda bir daqiqada taxminan 5-7 marta ko‘zimizni ochib yumamiz. Ko'zni ochib yumish - bu ko‘zning o‘z yuzasiga kerakli namlikni olish usulidir“[12]
Kontakt linza taqadigan odamlarning deyarli yarmi ko‘zlarining quruqligidan shikoyat qiladi[3]. Kontakt linzadan foydalanish va quruq ko‘z o‘rtasida ikkita asosiy bog‘liqlik mavjud. Bunga ko‘ra, shox pardaning ko‘z yosh plyonkasini qoplab turuvchi yumshoq kontakt linzalar ko‘z yoshlarini o'ziga shimadi, deb hisoblangan[3]. Nerv sezuvchanligining yo‘qolishi va ko‘z yoshi hosil bo‘lishi o‘rtasidagi bog‘liqlik ham hozirgi tadqiqot mavzusi hisoblanadi[13].
Ko‘zning quruqligi LASIK va boshqa refraksion operatsiyalardan keyin ham sodir bo‘lishi mumkin, bunda shox parda qopqog'larini yaratish paytida ko‘z yoshi sekretsiyasini stimullovchi shox parda nervlari kesiladi[3] . Ushbu muolajalar natijasida yuzaga kelgan quruq ko‘z odatda bir necha oydan keyin tuzalib ketadi, ammo u doimiy bo‘lishi ham mumkin[14]. Refraksion jarrohlik haqida o‘ylayotganlar buni hisobga olishi kerak[3].
Shuningdek meybomiy bezi faoliyatining buzilishi, homiladorlik, Shegren sindromi, A vitamini yetishmovchiligi , yog‘ kislotasi omega-3 tanqisligi, va antigistaminlar, ayrim qon bosimini pasaytiruvchi dorilar, gormon almashtirish terapiyasi hamda antidepressantlar kabi ba’zi dori vositalari sabab bo‘lishi mumkin.
Patofizalogiyasi
tahrirKo‘z qurishi ko‘z yuzasida „mikro yoriqlar“ paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin[15]. Og'ir holatlarda epiteliy qavati patologik o‘zgarishlarga, ya’ni yassi hujayra metaplaziyaga va qadahsimon hujayralarning nobud bo'lishi kuzatiladi[7]. Ba’zi og‘ir holatlarda shox parda yuzasining qalinlashishi, shox parda eroziyasi, nuqtali keratopatiya, epitelial nuqsonlar, shox pardaning yara bo'lishi (steril va infitsirlangan), shox pardaning neovaskulyarizatsiyasi, shox pardaning chandiqlanishi, shox pardaning yupqalashishi va hatto shox parda perforatsiyasi kuzatiladi[8][7].
Tashxislash
tahrirSimptomlarni baholash quruq ko‘z tashxisining asosiy tarkibiy qismi hisoblaydi. Tashxis qo‘yishga imkon beradigan bir nechta so‘rovnomalar ishlab chiqilgan. McMonnies & Ho quruq ko‘z so‘rovnomasi ko‘pincha quruq ko‘zlarning klinik tadqiqotlarida qo‘llaniladi[16].
Shirmer testi ko‘zdagi namlik miqdorini o‘lchaydi[8]. Ushbu test holatning og‘irligini aniqlab beradi[3]. Kengligi 5 mm, uzunligi 35 mm bo‘lgan Whatman No41 filtr qog‘ozidan foydalangan holda anesteziya bilan yoki anesteziyasiz besh daqiqalik Shirmer sinamasi o‘tkaziladi. Ushbu testga ko'ra 5 mm dan past namlanish quruq ko‘z uchun diagnostik hisoblanadi[7].
Davolash
tahrirQuruq ko‘z sindromini turli xil yo'llar bilan davolash mumkin. Bular quyidagilarni o‘z ichiga oladi: omillarni yo'q qilish (uni yomonlashtiradigan narsalar), ko‘z yoshini stimulyatsiya qilish va to‘ldirish, ko‘z yoshini ushlab turilishini ko'paytirish, qovoqlarni tozalash, kechasi pastki qovoq uchun gellar qo'yish va ko‘z yallig‘lanishini davolash[17].
Keltirib chiqaruvchi omillarni bartaraf qilish
tahrirKo‘zning quruqlashi tutunli muhit, chang va konditsioner ta’sirida va diqqatni jamlaganimizda ko‘zni pirpiratish tezligini pasaytirishga bo‘lgan tabiiy moyilligimiz tufayli kuchayishi mumkin[17] . Quruq, tutun va changli muhitlardan himoyalanish kerak[14]. Bunga soch quritgichlar, konditsionerlar yoki ventilyatorlardan, ayniqsa bu qurilmalar ko‘zlarga to'g'ridan to'g'ri qaratilgan bo‘lsa, kamroq foydalanish. Ko‘zoynak taqish ko‘zlarni himoya qilish uchun samarali bo‘lishi mumkin. Xona havosini namlovchi qurilmalardan foydalanish, ayniqsa qishda, orqali kelib chiqishini oldini olish mumkin[8][15][14][17].
Manbalar
tahrir- ↑ „Lissamine green staining in keratoconjunctivitis sicca“. Eye Rounds. The University of Iowa. 2016-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-iyul.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "In pursuit of objective dry eye screening clinical techniques". Eye and Vision 3: 1. 2016. doi:10.1186/s40662-015-0032-4. PMID 26783543. PMC 4716631. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4716631.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 "Dealing with Dry Eye". FDA Consumer Magazine (U.S. Food and Drug Administration) 39 (3): 8–9. May–June 2005. PMID 16127813. https://www.fda.gov/fdac/features/2005/305_eye.html.
- ↑ "The pathophysiology, diagnosis, and treatment of dry eye disease". Deutsches Ärzteblatt International 112 (5): 71–81; quiz 82. January 2015. doi:10.3238/arztebl.2015.0071. PMID 25686388. PMC 4335585. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4335585.
- ↑ Eye Syndrome.February 29, 2024.
- ↑ Liu, Su-Hsun; Saldanha, Ian J; Abraham, Alison G; Rittiphairoj, Thanitsara; Hauswirth, Scott; Gregory, Darren; Ifantides, Cristos; Li, Tianjing (2022-10-21). Cochrane Eyes and Vision Group. ed. "Topical corticosteroids for dry eye" (en). Cochrane Database of Systematic Reviews 2022 (10): CD015070. doi:10.1002/14651858.CD015070.pub2. PMID 36269562. PMC 9586197. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=9586197.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 „Keratoconjunctivitis, Sicca“. eMedicine. WebMD, Inc. (2010-yil 27-yanvar). 2010-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 3-sentyabr.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 „Keratoconjunctivitis Sicca“. The Merck Manual, Home Edition. Merck & Co. (2003-yil 1-fevral). 2006-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 12-noyabr.
- ↑ "[Prevalence and risk factors of dry eye syndrome"] (pl). Przeglad Epidemiologiczny 58 (1): 227–233. 2004. PMID 15218664. http://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/czestosc-wystepowania-zespolu-suchego-oka.
- ↑ "Relapsing polychondritis". Joint Bone Spine 81 (2): 118–124. March 2014. doi:10.1016/j.jbspin.2014.01.001. PMID 24556284.
- ↑ "Diagnosis and classification of relapsing polychondritis". Journal of Autoimmunity 48-49: 53–59. February–March 2014. doi:10.1016/j.jaut.2014.01.026. PMID 24461536.
- ↑ „Computers, Digital Devices and Eye Strain“ (en). American Academy of Ophthalmology (2020-yil 3-mart). 2020-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-yanvar.
- ↑ "Dry eye; investigators look at syndrome with new model". Ophthalmol Times 25 (7): 1–3. 2000.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 „Dry eyes“. Mayo Clinic. Mayo Foundation for Medical Education and Research (2006-yil 14-iyun). 2007-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 17-noyabr.
- ↑ 15,0 15,1 "Dry eyes". MedlinePlus Medical Encyclopedia. U.S. National Library of Medicine. 2006-10-04. https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003087.htm.<!--->
- ↑ "Diagnostic Performance of McMonnies Questionnaire as a Screening Survey for Dry Eye: A Multicenter Analysis". Journal of Ophthalmology 2016: 6210853. 2016. doi:10.1155/2016/6210853. PMID 27293876. PMC 4884592. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4884592.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 "Management of dry eye disease". The American Journal of Managed Care 14 (3 Suppl): S88-101. April 2008. PMID 18452372. http://www.ajmc.com/publications/supplement/2008/2008-04-vol14-n3Suppl/Apr08-3142pS088-S101/. Qaraldi: 2008-07-25.Quruq koʻz sindromi]]