Tolib Maxsum madrasasi
Tolib Maxsum madrasasi (yoki Tolib Maxdum madrasasi) – Oʻzbekiston Respublikasi Xorazm viloyatining Xiva shahridagi meʼmoriy yodgorlik. Madrasa 1910-yilda Xiva xonining mirzosi boʻlgan Tolib Maxsum (Maxdum) mablagʻi hisobiga qurilgan. Uni qurishda xivalik ustalardan Xudoybergan hoji va Qalandar Koʻchim qatnashgan. Bugungi kunda yodgorlik „Ichan qalʼa“ MFY, Islom Xoʻja koʻchasi, 22-uyda joylashgan.
| Madrasa | |
Tolib Maxsum madrasasi
| |
 | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston
|
| Hudud | Xorazm |
| Shahar | Xiva |
| Manzil | Ichan qalʼa MFY, Islom Xoʻja koʻchasi, 22-uy |
| Maktab yoʻnalishi | sunniy |
| Mulkdor | Davlat mulki. „Ichan qalʼa“ davlat muzey-qoʻriqxonasi operativ boshqaruv huquqi asosida |
| Madrasa turi | Kichik |
| Meʼmoriy uslub | Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi |
| Meʼmor | Xudoybergan hoji va Qalandar Koʻchim |
| Binokorlik tashabbuschisi | Tolib Maxsum |
| Homiylar | Tolib Maxsum |
| Asosiy sana: | |
| Maqomi | davlat himoyasida |
| Umumiy maydoni | 18,8x16,55 m |
| Hujralar soni | 8 ta |
Tolib Maxsum madrasasi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktyabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan va davlat muhofazasiga olingan[1]. Hozirda „Ichan qalʼa“ davlat muzey-qoʻriqxonasi operativ boshqaruv huquqi asosida davlat mulki hisoblanadi[2].
Tarixi va qurilish uslubi
tahrirTolib Maxsum (Maxdum) madrasasi 1910-yilda Tolib Maxsum xoʻjaning mablagʻlari hisobiga qurib bitkazilgan. Koʻplab tarixiy maʼlumotlarga koʻra, madrasaning qurilish gʻoyasi saroy vaziri Islomxoʻja Tolib hamda Xiva hukmdori Muhammad Rahimxon II larga tegishlidir. Yodgorlikni xivalik, koʻplab madrasalarni qurishda ishtirok etgan ustalar Xudoybergan hoji va Qalandar Koʻchim bunyod etgan. 8 hujrali madrasa Islomxoʻja madrasasiga shimol tomonidan yopishtirib qurilgan. Maxsum (yoki maxzum, xivachasiga maxsum) soʻzining etimologiyasi – xizmat etiladigan kishi, ulugʻ zot, martabali ziyoli kishi degan maʼnoni anglatadi. U ulamo, pir va ustozlarga beriladigan unvondir. Boshqa maʼlumotga koʻra, bu soʻz „Fors/arab tillarini biluvchi“ deya tarjima qilinadi[3].
Tolib Maxsum Muhammad Rahimxonning yoshlikdan yaqin doʻsti boʻlib, tanbur chalishni maromiga yetkazgan kishi edi. Uning xon oldidagi obroʻsi katta boʻlgan[4].
Madrasa toʻgʻri toʻrtburchak tarhli qilib qurilgan va umumiy maydoni 18,8x16,55 m ni tashkil qiladi, atrofida 1 qavatli hujralar joylashgan. Peshtoq sharafasiga silliqlangan gʻishtlar 2 qator qilib terilgan, dandanasi yashil rangli koshin bilan bezatilgan. Bosh tarzidagi gumbazli miyonsaroy (darvozaxona) orqali hovliga oʻtiladi. Darsxona va masjid miyonsaroyning 2 yonida joylashgan. Hovli maydoni 10,75x8,0 m boʻlib, burchaklaridagi xonalarga eshik ochilmagan. Atrofidagi hujralar tomi balxi gumbazli, ularning oldini uncha chuqur boʻlmagan ravoqlar egallagan. Hujralarga ravoqlardagi eshiklar orqali kiriladi. Madrasaning darsxonasi oʻrniga chorsi xona (shimoli-gʻarbiy burchagiga) qurilgan. Olimlarning tahmin qilishicha, madrasada asosan nusxa koʻchiruvchilar, xattotlar va dunyo ilmi sohasi mutaxassislarini tayyorlashgan. Madrasa 1977-yilda birinchi marta katta miqyosda qayta taʼmirlangan[5].
Bugungi kunda Tolib Maxsum madrasasida sayyohlar dam olib, ovqatlanishi uchun oilaviy oshxona-restoran faoliyat olib bormoqda[6].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ „Тарихий, бадиий ёки ўзга маданий қимматлилиги туфайли гаров ва ипотека қўлланилиши мумкин бўлмаган объектлар рўйхати (ЎзР ВМ 05.12.2014 й. 335-сон қарорига илова) | Majburiyatlar va shartnomalar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar | Oʻz kuchini yoʻqotgan hujjatlar | Fuqarolik va oila qonunchiligi | OʻzR KonunchiligiMaʼlumotlar tizimi „Tarixiy, badiiy yoki oʻzga madaniy qimmatliligi tufayli garov va ipoteka qoʻllanishi mumkin boʻlmagan obʼektlar roʻyxati (OʻzR VM 05.12.2014 y. 335-son qaroriga ilova)“ | NRM.uz“. nrm.uz. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.
- ↑ „MODDIY MADANIY MEROSNING KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI MILLIY RO‘YXATINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA“. 2023-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.
- ↑ „Tolib Maxdum madrasasi“. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.
- ↑ „Tolib maxdum madrasasi“. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „Xiva - Tolib maxdum madrasasi“. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.[sayt ishlamaydi]