Vikipediya

Xitoyda turizm

Xitoyda turizm Xitoy iqtisodiyotining muhim qismiga aylanib borayotgan rivojlanayotgan sanoatdir. Soʻnggi bir necha oʻn yilliklar davomida Xitoyda islohot va ochiqlik boshlanganidan beri turizmning rivojlanish tezligi oshdi. Yangi boy oʻrta sinfning paydo boʻlishi va Xitoy hukumati tomonidan harakatlanishga qoʻyilgan cheklovlarning yumshatilishi ham ushbu sayohat oqimini kuchaytirmoqda. Xitoy dunyodagi eng yirik sayyohlik bozorlaridan biriga aylandi. Euromonitor International maʼlumotlariga koʻra, yaqin atrofdagi Osiyo mamlakatlaridagi iqtisodiy oʻsish va yuqori daromadlar Xitoyga 2030-yilga borib dunyoning birinchi raqamli sayyohlik yoʻnalishi boʻlishiga yordam beradi[1].

Xorijiy va mahalliy sayyohlarni o‘ziga jalb etadigan Shanxayning osmono‘par binolari manzarasi
1920-yillardagi Kuling plakati, Kuling shahri, Lu togʻi, Jiujiang (Xitoy)

Xitoy 2022-yilda sayohat va turizmning YaIMga qo‘shgan hissasi bo‘yicha dunyoda ikkinchi (814,1 milliard dollar), sayohat va turizmning bandlikka qo‘shgan hissasi bo‘yicha dunyoda birinchi o‘rinni egalladi (2014-yilda 66 million 86 ming ish o‘rni)[2]. Toʻgʻridan-toʻgʻri, bilvosita va qoʻzgʻatilgan taʼsirga asoslangan turizm 2013-yilda Xitoy yalpi ichki mahsulotining 9,3 foizini tashkil qildi[3]. 2017-yilda Xitoyning sayohat va turizm sektorining umumiy hissasi YaIMning 11 foizini tashkil etdi[4]. 2018-yilda ichki turizm sektori mamlakat yalpi ichki mahsulotiga qariyb 1,47 trillion dollar hissa qo‘shdi[5].

2012-yildan beri xitoylik sayyohlar xalqaro sayyohlik boʻyicha dunyoda eng koʻp mablagʻ sarflab, dunyo boʻylab sayohat qilish boʻyicha yetakchilik qilmoqda. 2016-yilda jahon xalqaro turizm xarajatlarining 21 foizi yoki 261 milliard dollari shu davlat hissasiga to‘g‘ri keldi[6]. (Statistikaga Gonkong va Makao, shuningdek, Tayvanning maxsus maʼmuriy hududlaridan amalga oshirilgan sayohatlar ham kiradi; 2017-yilda ular „chet elga“ qilingan sayohatlarning 69,5 millionlik ulushini tashkil etdi). 2018-yil holatiga koʻra, xitoyliklarning atigi 7 foizi pasportga ega edi, shuning uchun Buyuk Britaniya yangiliklaridagi xabarlarga koʻra, „kelajakda yanada o‘sish uchun potensial hayratlanarli darajada yuqori“[7].

Tarixi

tahrir
 
Taqiqlangan shahar ichidagi sayyohlar, Pekin

1949—1974-yillarda Xalq Respublikasi hamma uchun yopiq edi. 1970-yillarning oxirida, Den Syaopin chet el valyutasidan daromad olish vositasi sifatida turizmni faol ravishda rivojlantirishga qaror qilgach, Xitoy turizm sanoatini rivojlantira boshladi. 2018-yilga kelib, Xitoy mehmonxona sanoatida 2500 ta yangi mehmonxona qurilishi loyihalari rejalashtirilgan edi[4].

 
Puhuitang daryosi ustiga qurilgan Nanxi koʻchasidagi koʻprik
 
Nankindagi chiroqlar festivali

Mahalliy hamda xalqaro aviatashuvlar va boshqa turistik transport vositalarining koʻpayishi sayohatni yanada qulaylashtirdi. 1980-yillarning oʻrtalariga kelib xorijlik mehmonlar uchun 250 dan ortiq shahar va mamlakatlar ochildi. Sayohatchilarga 100 ta joyga tashrif buyurish uchun faqat amaldagi vizalar yoki yashash ruxsatnomalari kerak edi, qolgan joylarga borish uchun esa jamoat xavfsizligi bo‘limlaridan maxsus sayohat ruxsatnomalari talab qilinardi. 1985-yilda Xitoyga 1,4 millionga yaqin xorijlik tashrif buyurdi va mamlakat turizmdan 1,3 milliard dollarga yaqin daromad oldi[8].

2015-yilda Xitoy yiliga 56,9 million xalqaro sayyoh bilan Fransiya, AQSh va Ispaniyadan keyin dunyoda eng koʻp tashrif buyuriladigan toʻrtinchi mamlakatga aylandi[9]. 2017-yilda turizm yalpi ichki mahsulotga uning 11,04 foizini tashkil etuvchi 8,77 trillion yuan (1,45 trillion AQSh dollari)ga yaqin hissa qo‘shdi va 28,25 million kishini to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamda bilvosita ish bilan taʼminladi. 139,48 million chet eldan tashrif va besh milliard ichki sayohatlar amalga oshirildi[10][11].

Kiruvchi sayohatlar

tahrir
 
Shanxay daryosidagi Sayyohlik qayiqlari turizmdan keladigan daromadning juda oz qismini taʼminlaydi

Xitoy 1970-yillarning oxirida Deng Syaopin tashabbusi bilan amalga oshirilgan islohoti va dunyoga ochilishi ortidan asosiy sayyohlik maskaniga aylandi. 1978-yilda mamlakat 230 000 nafarga yaqin xalqaro chet ellik sayyohlarni qabul qilgan, buning asosiy sababi hukumatning mamlakatga kim tashrif buyurishi va kimga sayohat uchun ruxsat berilmasligini qattiq cheklovlar bilan belgilab qoʻyganligi edi[12].

2016-yildagi maʼlumotlar shuni koʻrsatdiki, chet ellik mehmonlarning aksariyati Osiyo davlatlaridan kelgan, Janubiy Koreya aholisi esa Xitoyga tashrif buyurish soni boʻyicha asosiy manba hisoblanadi. Kelgan sayyohlar sonining 81,06 millioni Gonkongdan, 23,5 millioni Makaodan va 5,73 millioni Tayvandan kelgan sayyohlar hisoblanadi. Xuddi shu yili Xitoyga tashrif buyurgan xorijliklar soni 28,15 million nafarni tashkil etdi[13].

Xuddi shu yili mamlakatda tunda tunab qolish uchun tashrif buyuruvchilar 2015-yilning shu davriga nisbatan 4,2 foizga oshib, 59,27 million kishini tashkil etdi (shundan 60 foizdan ortigʻi Gonkong, Makao va Tayvandan kelgan)[3].

Mehmonlar statistikasi

tahrir

Xitoyga tashrif buyuruvchilarning aksariyati quyidagi mamlakatlardan edi[14][15][16][17]:

Mamlakat/Hudud 2018 2017 2016 2015 2014 2013
  Gonkong   79,370,000   79,800,000   81,060,000   79,448,100   76,131,700   76,884,600
  Makao   25,150,000   24,650,000   23,500,000   22,888,200   20,639,900   20,740,300
  Tayvan   6,140,000   5,870,000   5,730,000   5,498,600   5,365,900   5,162,500
  Janubiy Koreya   4,193,000   3,863,800   4,775,300   4,444,400   4,181,700   3,969,000
  Yaponiya   2,691,000   2,683,000   2,588,990   2,497,700   2,717,600   2,877,500
  AQSh   2,485,000   2,312,900   2,249,600   2,085,800   2,093,200   2,085,300
  Rossiya   2,415,000   2,356,800   1,976,600   1,582,300   2,045,800   2,186,300
  Vyetnam — — —   2,160,800   1,709,400   1,365,400
  Mongoliya   1,916,000   1,864,500   1,581,200   1,014,100   1,082,700   1,050,000
  Malayziya   1,291,000   1,233,200   1,165,400   1,075,500   1,129,400   1,206,500
  Filippin   1,205,000   1,168,500   1,135,100   1,004,000   967,900   996,700
  Pokiston — —   949,000   1,141,500   1,113,100   1,151,700
  Singapur   978,000   941,200   924,600   905,300   971,400   966,600
  Hindiston   864,000   822,000   799,700   730,500   710,000   677,000
  Kanada   850,000   806,000   741,300   679,800   667,100   684,200
  Tailand   833,000   776,700   753,500   641,500   613,000   651,700
  Avstraliya   752,000   734,300   675,100   637,300   672,000   723,000
Jami (Gonkong, Makao va Tayvan bundan mustasno)   30,543,000   29,165,300   28,150,120   25,985,400   26,361,000   26,290,000

Tili

tahrir

Xitoyda xitoy tilining turli shakllari deyarli hamma joyda qo‘llaniladi. Bunda mandarin tili standart shakl hisoblanadi va boshqa ko‘plab lahjalar ham ishlatiladi. Ularning ba’zilari, masalan, kanton va shanxay lahjalarida o‘n millionlab odamlar so‘zlashadi.

The Daily Telegraph tomonidan 2017-yilda yakunlangan tadqiqotga koʻra, Xitoyda odamlarning 1 foizdan kamrogʻi (taxminan 10 million) ingliz tilida gaplashadi[18].

Turistik diqqatga sazovor joylar reytingi

tahrir

Turistik diqqatga sazovor joylar reytingi (xitoycha: 旅游景区质量等级) — Xitoy rasmiylari tomonidan attraksionlarning xavfsizligi, sanitariya va transport sifatini aniqlash uchun foydalaniladigan reyting tizimi. U besh toifaga boʻlinadi, bular A (yoki 1A, eng past daraja), AA (2A), AAA (3A), AAAA (4A) va AAAAA (5A, eng yuqori daraja)dir.

Toifalar obyektning ahamiyati, transport imkoniyatlari, sayohat xizmatlari, shuningdek xavfsizlik va sanitariya masalalari kabi bir qator omillar asosida belgilanadi. Ushbu tizim 1999-yilda joriy etilgan va 2004-yilda (AAAAA toifasi kiritilganda) kengaytirilgan. Reytinglar Xitoy milliy turizm maʼmuriyati (CNTA) tomonidan boshqariladi va „Turistik diqqatga sazovor joylarning toifalari va reyting standarti“ kodeksiga asoslanadi[19].

Reytinglar Muqobil Daraja Miqdori
A 1A eng past 130
AA 2A 927
AAA 3A 521
AAAA 4A 785 (2006-yil)[19]
AAAAA 5A eng yuqori 279 (2020-yil)[20]

Diqqatga sazovor joylar

tahrir

Mashhur qadimiy poytaxtlar

tahrir

Mashhur tarixiy shaharlar va eski shaharlar

tahrir
 
Grand Canal anʼanaviy uslubdagi sayohat kemasi
 
Pingyao, Shansi
 
Lijiang, Yunnan shahridagi Nakhi dongjing musiqachilari
 
Shanxaydagi Old City God ibodatxonasi
 
„Sharqning Venetsiyasi“ Suzhou shahridagi sayyohlik qayiqlari

Mashhur diqqatga sazovor joylari

tahrir
 
Koʻplab sayyohlar Buyuk Xitoy devorining ayrim qismlariga, jumladan, Juyongguandagi boʻlimga tashrif buyurishadi
 
Siandagi Terrakota armiyasi
 
Taqiqlangan shahardagi Supreme Harmony zali
 
Yozgi saroydagi haykallar
 
Bund, Shanxay
  • Lu togʻi, Jiujiang, Szyansi (togʻli Lu milliy bogʻi deb ham ataladi)
  • Changbay togʻlari — noyob Sibir yoʻlbarslari yashaydigan muhim qoʻriqxona
  • Xitoyning Buyuk kanali
  • Buyuk Xitoy devori
  • Ipak yoʻli — mashhur qadimiy savdo yoʻli boʻylab joylashgan tashlandiq shaharlar
  • Xuanshan, Anxoy
  • Jiuxua togʻi, Anxoy
  • Tyanchju togʻi, Anxoy
  • Taqiqlangan shahar, Pekin — bir vaqtlar „Xitoy imperator olami“ning markazi boʻlgan va omma uchun taqiqlangan — endi hamma uchun ochiq
  • Yozgi saroy, Pekin
  • Osmon ibodatxonasi, Pekin
  • Dazu tosh oʻymakorligi, Chunsin
  • Uch daralar, Chunsin va Xubey
  • Gulangyu oroli, Fujian
  • Mogao gʻorlari, Dunxuan, Gansu — eski Ipak yoʻlidagi 1000 yillik sunʼiy gʻorlar Xitoyning buddist merosini oʻz ichiga oladi
  • Kuling shahri, Jiujiang — Xitoyning janubidagi yevropalik koʻchmanchilar uchun sobiq yozgi kurort boʻlgan Lu togʻining tepasida joylashgan
  • Li daryosi, Guangsi — u yerga Xitoy oʻrami rasmlarida chizilgan qiyshaygan choʻqqilarni koʻrish uchun qayiqda sayohat qilinadi
  • Caohai koʻli, Guychjou — bu yerda Xitoyning turli xil qushlar dunyosini koʻrish uchun sayoz koʻl boʻylab sayr qilish imkoni bor
  • Xarbin xalqaro muz va qor haykallari festivali, Xarbin, Xeylunszyan — bu yerda kamalak chiroqlar bilan yoritilgan haqiqiy oʻlchamdagi muz qal’alaridan tortib, ajoyib qorli manzaralargacha bo‘lgan hashamatli va g‘alati haykallarni ko‘rish mumkin
  • Yabuli togʻ-changʻi kurorti, Xeylunszyan — mamlakatdagi eng yirik changʻi kurorti boʻlib, u yerda koʻplab xitoyliklar changʻi uchib, dam olishadi
  • Xenan, Loyan yaqinida joylashgan Longmen Grottoes — buddist haykalchalari va relyeflarining paradi
  • Vudang togʻlari, Xubey
  • Eski Yalu koʻprigi, Dandong, Lyaonin — Shimoliy Koreyaga olib boradigan yarim vayron qilingan koʻprik, Koreya urushining muhim yodgorligi
  • Terrakota armiyasi, Sian, Shensi, sobiq qadimiy poytaxt — bu yerda 2200 yoshli haqiqiy askarlar Xitoyning birinchi imperatori qabrini qoʻriqlaydi
  • Konfutsiy saroyi, Qufu, Shandun — buyuk donishmand urugʻining saksonga yaqin avlodlari yashaydigan joy
  • Tay togʻi (yoki Tay Shan), Shandun — ibodatxonalar va pavilonlar joylashgan muqaddas choʻqqi
  • Bund, Shanxay — Shanxay osmonoʻpar binolari bilan yonma-yon joylashgan mustamlaka meʼmorchiligining Huangpu daryosi boʻylab joylashgan manzili
  • Shansidagi Xen togʻidagi ibodatxona
  • Yungang Grottoes, Datong yaqinida, Shansi — mashhur buddist manzili
  • Jiuzhaigou vodiysi, Sichuan
  • Leshan Gigant Budda, Sichuan — dunyodagi eng katta oʻyilgan Budda
  • Emei togʻi, Sichuan
  • Qingcheng togʻi, Sichuan
  • Potala saroyi, Lxasa, Tibet — dastlab qirol Songtsän Gampo tomonidan 637-yilda kelini Tan sulolasi malikasi Venchengni kutib olish uchun qurilgan saroy
  • Xishuangbanna Dai avtonom prefekturasi, Yunnan — Xitoyning eng noyob, kam xalqi — Day xalqi yashaydigan manzil
  • Sihu koʻli, Xanchjou, Chjetszyan
 
Sanya Bayda quyosh botishi, Hainan

Turistik resurslar

tahrir

Xitoydagi turistik resurslarni uchta asosiy guruhga boʻlish mumkin: tabiati chiroyli joylar, tarixiy hamda madaniy joylar va xalq urf-odatlari saqlanib qolgan joylar. Xitoyda 55 ta Jahon merosi obyektlari mavjud boʻlib, Xitoy bu boʻyicha 58 ta obyekti boʻlgan Italiyadan keyin dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi[21].

  •  
    Yunnan, Yuanyang okrugining guruch maydonlari
  •  
    Emei tog'i, Sichuan
  •  
    Chjan jia jie
  •  
    Beauties Wearing Flowers, Zhou Fang rasmi, VIII asr
  •  
    Lugu ko‘li, Yunnan

Turistik xizmatlar

tahrir
 
Gid norvegiyalik sayyohlar guruhini Pekindagi ibodatxonaga olib ketmoqda

Xitoyning transport infratuzilmasining tez sur’atlarda rivojlanishi mamlakat ichkarisidagi va chet ellik sayyohlar uchun keng imkoniyatli sayohatlarni ta’minlamoqda. Butun Xitoy bo‘ylab ko‘plab mehmonxonalar va restoranlar barcha toifadagi talablarga javob beradigan qilib qurilgan, qayta ta’mirlangan yoki kengaytirilgan bo‘lib, ular orasida besh yoki olti yulduzli darajaga ega bo‘lganlari ham mavjud.

Xitoy xalqaro sayyohlik agentliklarini tartibga solishni yo‘lga qo‘ygan. 2003-yil 12-iyunda Xitoy milliy turizm boshqarmasi va Savdo vazirligi hamkorlikda chet el sarmoyasi ishtirokidagi yoki to‘liq chet el mulki bo‘lgan sayohat agentliklarini tashkil etish bo‘yicha vaqtinchalik nizomni e’lon qilgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „China will be the world's most visited country by 2030“ (en). the Guardian (2018-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  2. ↑ „News Article | World Travel & Tourism Council (WTTC)“ (en-GB). wttc.org. Qaraldi: 2022-yil 18-oktyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Is China attracting foreign visitors?“.
  4. ↑ 4,0 4,1 „The Tourism & Hotel Industry in China - Growth, Trends and Forecasts (2018-2023) - ResearchAndMarkets.com“ (en). www.businesswire.com (2018-yil 27-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  5. ↑ ltd. „Hospitality Industry in China - Growth, Trends, and Forecast (2020 - 2025)“ (english). www.researchandmarkets.com. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
  6. ↑ „China accounts for 21% of international tourism spending - UNWTO“ (en). thepienews.com.
  7. ↑ Smith, Oliver. „The unstoppable rise of the Chinese traveller – where are they going and what does it mean for overtourism?“. The Telegraph (2018-yil 11-aprel).
  8. ↑ Milošević. „The Splendour of Orient: The High-tech touch“. Diplomacy&Commerce (2017-yil 20-avgust). Qaraldi: 2021-yil 1-oktyabr.
  9. ↑ CEO, Dr Amarendra Bhushan Dhiraj. „World's Top 10 Most Visited Countries By International Tourists In 2015“. CEOWORLD magazine (2016-yil 26-aprel).
  10. ↑ „2017 China Tourism Facts & Figures“. China Travel Guide (2018-yil 21-oktyabr).
  11. ↑ „China Inbound Tourism in 2016“. China Travel News (2018-yil 1-sentyabr).
  12. ↑ Lew, Alan A. 1987. The History, Policies and Social Impact of International Tourism in the Peopleʼs Republic of China. Asian Profile 15(2)April:117 28.
  13. ↑ „China Inbound Tourism in 2016“. www.travelchinaguide.com.
  14. ↑ „China Tourism: Statistics and Data“.
  15. ↑ Most important countries of origin of foreign tourists in China in 2016
  16. ↑ „National Data“.
  17. ↑ „National Statistics“. National Bureau of Statistics of China. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
  18. ↑ Oliver Smith. „Mapped: Where to go if you can't be bothered to learn the language“. Telegraph (2017-yil 9-fevral). Qaraldi: 2018-yil 3-dekabr. „Around 10 million people - in a total population of 1.3 billion - speak English. That's fewer than one in 100.“.
  19. ↑ 19,0 19,1 Chris Ryan, Gu Huimin and Fang Meng „Destination planning in China“, . Tourism in China: Destination, Cultures and Communities, 1 Chris Ryan and Gu Huimin: , 2009 — 11–37-bet. ISBN 9780203886366. 
  20. ↑ „国家5A级景区查询“. Central People's Government of the People's Republic of China. 2018-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-dekabr.
  21. ↑ „Which countries have the most UNESCO World Heritage sites?“ (en). World Economic Forum. Qaraldi: 2022-yil 18-oktyabr.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoyda_turizm&oldid=5317998" dan olindi