Vikipediya

„Ninachi“ operatsiyasi


Ninachi operatsiyasi (nemischa: Operation Libelle) — Bundesverning 1997-yil mart oyida Germaniya hamda boshqa davlatlar fuqarolarini Tiranadan (Albaniya) evakuatsiya qilish boʻyicha operatsiya. Ushbu operatsiya Ikkinchi jahon urushidan keyingi birinchi operatsiya edi. Nemis askarlari toʻqnashuvlarda faol qatnashishgan va oʻldirish uchun oʻt ochishga majbur boʻlishgan. Operatsiya natijasida 22 shtatning 98 fuqarosi Albaniyadan evakuatsiya qilindi.

„Ninachi“ operatsiyasi
Albaniyadagi tartibsizlik
Sanalar 1997-yil 13-14-mart
Urush yeri Tirana, Albaniya
Natija chet el fuqarolarini muvaffaqiyatli evakuatsiya qilindi
Raqiblar
Olmoniya bayrogʻi Germaniya Albaniya bayrogʻi Albaniya
Qoʻmondonlar
Olmoniya bayrogʻi Germaniya polkovnik Hening Glavetz Albaniya bayrogʻi Albaniya nomaʼlum
Kuchlar
89 askar
6 CH-53G 		nomaʼlum
Yoʻqotishlar
1 CH-53Gyaralangan yoʻqotish xaqida malumat yoʻq

Albaniyadagi vaziyat tahrir

 
Demokratik partiyasi rahbari Sali Berisha
 
Sotsialistik partiya rahbari Fatos Nano

Albaniyada kommunistik tizim parchalanganidan keyin Sali Berisha boshchiligida Demokratik partiya hokimiyatga keldi. Sotsialistik partiya, Albaniya Mehnat partiyasining huquqiy vorisi, Albaniyada kommunistik tizim davrida mavjud boʻlgan yagona partiya edi. Demokratik partiyaning pozitsiyasi ayniqsa Albaniya shimolida, Hegerian katoliklari orasida kuchli edi, Sotsialistik partiya esa — mamlakat janubida, yunon pravoslav tosklari orasida kuchli edi.

1996-yil 26-maydagi saylovlar mamlakatda keskin siyosiy inqirozga olib keldi. Ulardan oldin demokratik partiyaning parlament koʻpchiligi tomonidan 1 fevral kuni oʻtkazilgan saylov tizimi islohoti boʻlib oʻtdi. Xoja diktaturasini qoʻllab-quvvatlashda koʻrilgan nomzodlarni koʻrsatish taqiqlandi, kichik partiyalarning imkoniyatlari saylov bloklariga boʻlgan talablarning oshishi bilan deyarli nolga tushirildi (talab qilinadigan qoʻllab-quvvatlash 4% blokga birlashtirilgan partiyalar soniga koʻpaytirildi), muxolifat qal’alarini ajratish maqsadida saylov okruglarini isloh qilish amalga oshirildi[1]. Saylovlarga tayyorgarlik jarayonida koʻp qonunbuzarliklar roʻy berganiganiga qaramay, ovoz berish vaqtida ham juda koʻp qonunbuzarliklar boʻldi. 1996-yil 21-iyunda eʼlon qilingan natijalarga koʻra, demokratik partiya 55,53% ovoz oldi va 86,5% parlament oʻrinlarini oldi (141ta dan 122 tasi)[1]. Kichik partiyalar hukmron Demokratik partiya bilan har qanday hamkorlik va muloqotdan voz kechishdi. Demokratik partiya va Sotsialistik partiya munosabatlari qurolli toʻqnashuv bosqichiga yaqinlashdi borardi[1].

1997-yil yanvar-fevral oylarida 300 mingga yaqin alban depozitlarini jalb qilgan oltita moliyaviy piramida bankrot boʻlganidan soʻng, dengiz boʻyidagi Vlore shahrida jabrlangan kichik investorlar namoyishlar boshlashdi[1]. 23-yanvar kuni Meksika hukumati piramida sxemalarini taqiqladi va ularning Albaniya banklaridagi taxminan 415 million DM miqdoridagi omonatlarini musodara qildi. Biroq, omonatchilarning zararlari qoplanishi haqida eʼlon qilinganiga qaramay, toʻlovlar deyarli amalga oshirilmadi. Buning oʻrniga omonatchilarga maxsus kuponlar taklif qilindi. Shu bilan birga, Demokratik partiya piramidalar tashkilotchilaridan katta miqdorda „xayriya“ olgani maʼlum bo‘ldi. Bularning barchasi jabrlangan aholini Berishaga qarshi qoʻydi[1].

Albaniya tartibsizliklar kundan kunga koʻpayib borardi. Ularning choʻqqisi fevral oyining oxirida mamlakat janubida boshlangan „lotereya qoʻzgʻoloni“ edi. 2 mart kuni Albaniya hukumati mamlakatda favqulodda holat eʼlon qildi, ammo bu tartibsizliklarni toʻxtata olmadi[2]. Isyonchilar armiya va politsiya qurol-yarogʻ omborlarini egallab olishdi. Toʻqnashuvlarda taxminan 1500 kishi halok boʻldi. 1997-yil 11-martdagi tartibsizliklar soni koʻpayishi munosabati bilan Germaniya tashqi ishlar vazirligi Germaniyaning barcha fuqarolaridan Albaniyani zudlik bilan tark etishni talab qildi[3]. Ertasi kuni qoʻzgʻolon Tiranga etib bordi. Shaharda talonchilik boshlandi, xalqaro aeroport oʻz faoliyatini toʻxtatdi. Germaniya elchixonasidagi tartibsizliklardan 100 dan ortiq odam panoh topdi[4].

Germaniyadagi vaziyat tahrir

Germaniya Konstitutsiyasiga koʻra, Bundesver faqat davlat mudofaasi uchun ishlatilishi mumkin[5] va mamlakat hududida qoʻllanilishi mumkin emas, bundan armiya boʻlinmalari yordamchi rol oʻynaydigan holatlar bundan mustasno (masalan, urushni yoʻq qilishda, tabiiy ofatlar va sanoat ofatlarining oqibatlari bartafar etishda)[6]. Ushbu qoidadan yagona istisno — bu Germaniyaning xalqaro kollektiv xavfsizlik tizimi majburiyatlarini bajargan holda armiyadan foydalanishi mumkin[7].

Sovuq urush davridan beri NATO ga aʼzo davlatlarning hech biri 1990-yil oʻrtalariga qadar casus foederis(Kollektiv oʻzini himoya qilish) eʼlon qilmagan edi, bundesver faqat gumanitar operatsiyalarda ishtirok etish bilan cheklanib qolgan edi, masalan, Jazoirda Huvariy Bumiddinni agʻdarish paytida havo koʻprigini tashkil qilish (1965), Italiyaning Friuli shahridagi zilzila oqibatlarini bartaraf etishda yordam berish (1975) yoki 1980-yillarning oxirida Efiopiya va Namibiyaning ochlikdan azob chekayotgan aholisiga oziq-ovqat yetkazib berish[8].

Germaniya qayta birlashgandan soʻng, oʻzgargan geosiyosiy vaziyat munosabati bilan, qurolli kuchlarning NATO hududidan tashqarida tinchlik oʻrnatish va saqlash missiyalarida ishtirok etishiga yoʻl qoʻyilishi masalasi paydo boʻldi. Bu masala hududdan tashqari munozara deb nomlanuvchi keng ijtimoiy-siyosiy munozaraga sabab boʻldi. Natijada, 1990-yilda Bundestag hukmron partiyalar CDU/CSU va FDP ovozlari bilan, agar ular BMT mandati asosida amalga oshirilsa, bunday missiyalarga yoʻl qoʻyilishi toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Muxolifatdagi SPD va „Yashillar“ bu qarorga qarshi edi. 1992-yilda (Petersberger Wende deb nomlangan davrda) SPDning bu masala boʻyicha pozitsiyasi oʻzgargan[9].

1994-yil 12-iyunda Germaniya Konstitutsiyaviy sudi muxolifat deputatlarining Germaniya hukumatiga qarshi daʼvo arizasini koʻrib chiqish chogʻida Bundesverning bunday missiyalari konstitutsiyaga zid emasligini, faqat uning oldindan roziligi bilan amalga oshirilishi mumkinligini deb topildi. Bundestag favqulodda holatlarda (nemischa: bei Gefahr im Verzug), Germaniya hukumati qonun chiqaruvchilarning oldindan roziligisiz qurolli kuchlardan foydalanish toʻgʻrisida qaror qabul qilish huquqiga ega, ammo imkon qadar tezroq parlamentga murojaat qilishga majburdir va Bundestag qoʻshinlarni olib chiqishni talab qilishi mumkin[10].

Armiyadan farqli oʻlaroq, Germaniya federal politsiyasining javobgarlik doirasi davlat hududi bilan cheklangan. Politsiya kuchlarini undan tashqarida foydalanishga faqat noharbiy operatsiyalarda va faqat BMT yoki mintaqaviy tashkilotlar va birlashmalarning xalqaro tinchlik va xavfsizlikni taʼminlash bilan bogʻliq masalalarni hal qilish uchun tegishli soʻrovi boʻlgan taqdirdagina ruxsat etiladi (VIII bobga muvofiq). BMT Nizomi, shuningdek Yevropa Ittifoqi yoki Gʻarbiy Yevropa Ittifoqidan. Bundan tashqari, politsiya kuchlaridan bunday foydalanish uchun ular hududida qoʻllaniladigan davlatning majburiy roziligi talab qilinadi[11].

Harbiy-siyosiy vaziyat tahrir

Germaniya Konstitutsiyaviy sudining 1994-yil 12-iyundagi qaroridan keyin uzoq vaqt davomida Bundesverning asosiy vazifasi tashqaridan mumkin boʻlgan hujumga qarshilik koʻrsatish boʻlganligi sababli mamlakat tashqarisida maxsus operatsiyalarni amalga oshirish uchun moʻljallangan boʻlinmalarni yaratish biroz vaqt talab qildi. Operatsiya paytida Kommando Spezialkräfte maxsus kuchlari boʻlinmasi hali mavjud emas edi — unga kirgan 20 nafar harbiy xizmatchidan iborat birinchi guruh faqat 1997-yil aprel oyida mashgʻulotlarni yakunladi[2].

Federal politsiyada bunday boʻlinmalar mavjud edi — xususan, ular München Yozgi Olimpiadasida (1972) teraktdan keyin yaratilgan GSG 9 antiterror boʻlinmasi va boshqa maxsus kuchlarni oʻz ichiga olgan. Biroq, bu boʻlinmalar Germaniyadan tashqarida oddiy politsiya boʻlinmalari bilan bir xil asosda — xususan, faqat ular hududida qoʻllaniladigan davlatning roziligi bilan faoliyat yuritishi mumkin edi[2].

Operatsiyaning vaqt jadvali tahrir

 
F208 „Niedersachsen“ fregati
 
Sikorsky CH-53G

1997-yil 12-mart tahrir

Germaniyaning Tiranadagi elchixonasi Tashqi ishlar vazirligiga elchixona hududidan boshpana topgan odamlarni evakuatsiya qilish uchun oddiy transportdan foydalanish mumkin emasligi haqida xabar berdi[2]. Elchixona, shuningdek, shahardagi vaziyat yomonlashishda davom etayotgani va boshpana topgan odamlarning holati yomonlashib borayotgani ekanligi haqida xabar berdi[4].

1997-yil 13-mart tahrir

 
Operatsion sxemasi
 
C-160 Transall

Vazirlar Mahkamasi bilan maslahatlashgandan soʻng, Germaniya kansleri Helmut Kohl bundesverga oʻz kuchlari bilan evakuatsiya qilishni buyurdi. Tiranga eng yaqin nemis armiyasi boʻlinmalari shunga oʻxshash operatsiyani amalga oshirishga qodir boʻlgan boʻlinmalari Bosniya va Gertsegovinadagi Germaniyaning SFOR(NATO tinchlikparvar kuchlari) kontingenti GECONSFOR (L) tarkibiga kirgan.

Germaniya mudofaa vaziri Volker Ryue vaziyat keskinlashgan taqdirda F208 „Niedersachsen“ fregatini Durres shahri g‘arbidagi mintaqadagi Albaniya qirg‘oqlariga olib borishini aytib oʻtdi.

1997-yil 14-mart tahrir

13-martdan 14-martga o‘tar kechasi oltita[3] CH-53G vertolyotlari NATO kuchlaridan olib chiqildi va milliy qo‘mondonlikka o‘tkazildi va qo‘mondonlik ostida 89 nafar harbiy xizmatchini ko‘chirish[12] uchun Dubrovnikga (Xorvatiya) parvozga tayyorgarlik boshlandi. GECONSFOR(L) bosh shtab boshligʻi polkovnik Henning Glawatz, uning tarkibiga Donaueschingenda joylashgan parashyutchilar batalonining 25 kishidan iborat texnik, tibbiyot xodimlari va yongʻinga yordam berish guruhi kiradi[13][14][3].

Harbiy xizmatchilarga HK G3 avtomatlari, pulemyotlar, granatomyot va qo‘l granatalari berildi. Bortga bir necha kunlik ratsion va suv zaxirasi yuklangan. Bundan tashqari, jamoa 100 000 DM va 15 000 AQSh dollari oldi. Naqd pul barcha oltita vertolyot ekipajlari oʻrtasida boʻlingan[4].

Soat 07:00 da Penzing ekipaji (jami 24 kishi, shu jumladan 6 nafar tibbiyot xodimi) bilan uchta C-160 Transall samolyoti ogohlantirish holatiga keltirildi. Ertalab soat 7:30 da nemis vertolyotlari Rajlovac dala lageridan Dubrovnikga uchdi. So‘nggi vertolyot Dubrovnikga soat 9:20 da qo‘ndi. Bu yerdan otryad Durres yaqinidagi Albaniya qirgʻoq suvlariga kirgan Niedersachsen fregati bilan aloqa oʻrnatdi. Soat 10:50 da Zagrebdagi harbiy attashe podpolkovnik Per Shvan (nemischa: Peer Schwan), Xorvatiya hukumati bilan keyingi barcha muzokaralarni oʻz zimmasiga oldi[4].

Soat 12:00 da Bonndan bazaga inqiroz boshlanishidan oldin Albaniya hukumatida harbiy maslahatchi bo‘lib ishlagan polkovnik yetib keldi. Mintaqaning xaritalariga qoʻshimcha ravishda, u taklif qilingan operatsiya hududidagi vaziyat haqida maʼlumotga ega edi. U bilan maslahatlashgandan soʻng, dastlabki harakatlar rejasi tuzildi. Bu Podgoritsadan[15] tomonidan AQSh elchixonasi hududidagi evakuatsiya joyiga har biri ikkita vertolyotdan iborat uchta toʻlqinda yaqinlashishi xaqida ogohlantirgan. Qoʻngandan soʻng, u darhol perimetrni oʻrab olishi va mobil qoʻmondonlik postini joylashtirishi kerak edi. Evakuatsiya imkon qadar tezroq amalga oshirilib, vertolyotlarning yerdagi vaqtini minimallashtirish kerak edi. Tinch aholi evakuatsiya qilingandan soʻng, mobil qoʻmondonlik punkti yopildi va butun otryad yana Podgoritsaga uchib ketdi[4].

13:35 da Germaniya hukumati operatsiyaning faol bosqichini boshlash haqida buyruq berdi. Soat 13:50da nemis vertolyotlari Dubrovnikdan Podgoritsaga uchdi[4]. Vertolyotlar bilan bir vaqtda (soat 14:00 da) C-160 Transall samolyoti uchgan.

Dubrovnikdan Podgoritsaga — parvoz taxminan 26 daqiqa davom etdi. Vertolyotlar uchish-qoʻnish yoʻlagi va aeroportning yoʻllari orasidagi maysazorga qoʻndi, ular ularni qabul qilishga tayyor emas edi. Germaniya elchixonasi vakillari yoʻq edi va aeroport xodimlari nemis otryadining kelishi haqida noaniq xabar olishdi[4]. Siyosiy vaziyat Yugoslaviya hukumatidan harbiy harakatlar uchun maxsus yordam kutishga imkon bermadi[3]. Operatsiya qoʻmondoni yoqilgʻi uchun kredit karta orqali toʻlashni taklif qildi, ammo aeroport uni qabul qilishdan bosh tortdi[4]. Shunga qaramay, operatsiyani keyingi oʻtkazish uchun zarur boʻlgan yoqilgʻi tashkil etishga muvaffaq boʻldi — ular bilan olib kelingan naqd pul ishda yordam berdi[3]. Biroq, aerodrom xizmatlarining mavjud emasligi va tankerlarning yomon ahvoli yoqilgʻi quyish yarim soatdan koʻproq davom etishiga olib keldi. Soat 15:02 da vertolyotlar Podgoritsadan Tirana tomon parvoz qildi[4].

C-160 Transall samolyotlaridan biri Tiranga uchdi. Operatsiya davomida u Niedersachsen fregati bilan bir qatorda, radiorele stantsiyasining funktsiyalarini bajarib, vertolyotlar, Tirandagi Germaniya elchixonasi va Bonndagi inqiroz shtab-kvartirasi oʻrtasida aloqani taʼminlab, Tiran ustidan aylanib chiqdi[1].

Dastlabki rejada vertolyotlarning AQSh elchixonasi hududiga dengiz piyodalari himoyasi va Apache hujum vertolyotlari himoyasi ostida qo‘nishi ko‘zda tutilgan edi[14]. Soat 15:21 da Dubrovnikdagi shtab-kvartira C-160 Transall samolyotlaridan biri orqali vertolyotlar guruhi bilan bogʻlanib, Amerika vertolyotlari yerdan kuchli oʻqqa tutilgani haqida xabar berdi (shu jumladan tankga qarshi raketalardan foydalangan holda)[4]. Natijada, AQSh qoʻmondonligi vaziyatni oʻta xavfli deb hisobladi va oʻz fuqarolarini evakuatsiya qilishni toʻxtatishga qaror qildi[3]. Polkovnik Glavatz operatsiyani davom ettirishni buyurdi[14].

Taxminan 1000 metr balandlikda nishonga yaqinlashib, 15:40 da birinchi vertolyot keskin pasayib eski Tirana aeroporti Laprak hududiga qoʻndi[16].

Samolyotdan tushirilgan harbiy xizmatchilar perimetrni o‘rab oldi va evakuatsiya qilishni boshladi. Bu vaqtda evakuatsiya qilinganlarga ikkita zirhli mashinadan oʻt ochildi. Shu bilan birga, uchish- qoʻnish yoʻlagi chetida turgan isyonchilar oʻqqa tuta boshladilar. Nemis askarlari zirhli texnikani orqaga chekinishga majbur qildi va javob o‘q uzdi[3]. Bu vaqtda evakuatsiya qilinganlarning vertolyotlarda qoʻnishi davom etdi[16]. Aeroportga beshta vertolyot navbatma-navbat qo‘ndi, katta tez yordam vertolyoti esa operatsiya joyi bo‘ylab aylanib o‘tib, qolganlarini vaziyat yomonlashishidan himoya qilib turdi[3]. Tushish vaqtida vertolyotlardan biri tankga qarshi raketa bilan otilgan, biroq jiddiy zarar ko‘rmagan. 16:09 da bortida soqchilar boʻlgan oxirgi vertolyot aeroportdan uchib ketdi. Oʻrtacha har bir vertolyot yerda taxminan ikki daqiqa boʻlgan[14].

Soat 18:20 da Tiranadan evakuatsiya qilingan fuqarolar Podgoritsada ikkita C-160 Transall samolyotiga o‘tirib , Köln/Bonn aeroportiga[12] uchib ketishdi, u yerga soat 22:30 da yetib kelishdi. Vertolyotlarga o‘tirgan Albaniya fuqarolari quruqlik orqali uylariga jo‘natilgan[3].

Soat 19:42 da operatsiyada ishtirok etgan vertolyotlarning oxirgisi Dubrovnikdagi bazaga qo‘ndi. Ertasi kuni ular Reylovitsga qaytib kelishdi va SFOR qoʻmondonligi ostida joylashtirildi[3].

Evakuatsiya qilingan fuqarolar tahrir

Operatsiya natijasida 22 shtatning 98 nafar fuqarosi Tirandan evakuatsiya qilindi[3]:

Keyingi voqealar tahrir

Germaniya Konstitutsiyaviy sudining 1994-yil 12-iyundagi favqulodda operatsiyalar toʻgʻrisidagi qarorida koʻrsatilgan talablarni bajarish uchun, 18-mart kuni Vazirlar Mahkamasi Bundestag yigʻilishiga ushbu operatsiyani post factum oʻtkazish uchun mandat olish taklifini kiritishga qaror qildi. Shu kuni taklif Bundestag prezidenti Rita Zyusmutga (CDU) yuborildi. Xatda, xususan, hukumat vaziyatni favqulodda deb hisoblagan sabablarning qisqacha mazmuni va operatsiyada qatnashgan boʻlinmalar roʻyxati keltirilgan[17][2].

Mazkur taklif 19-mart kuni Bundestagning navbatdagi yalpi majlisi kun tartibiga birinchi qo‘shimcha masala sifatida kiritilgan. Odatiy protsedura doirasida oʻsha kuni taklif tegishli qoʻmitalar: yuridik (nemischa: Rechtsausschuss), mudofaa uchun (nemischa: Verteidigungsausschuss) va tashqi ishlar (nemischa: Auswärtiger Ausschuss). Taklifni koʻrib chiqqach, barcha qoʻmitalar Bundestagga uni qabul qilishni tavsiya qildi[2]. Shu bilan birga, partiya aʼzolarining turli qoʻmitalarda ovoz berishlari bir xilda boʻlmagan[2].

20-mart kuni boʻlib oʻtgan qizgʻin bahs-munozaralardan soʻng, Bundestag CDU va FDP hukmron partiyalarining ovozlari bilan SPD va Yashillar muxolifat partiyalarining aksariyat aʼzolari koʻmagida ushbu operatsiyani maʼqulladi. PDS aʼzolarining aksariyati hukumat taklifiga qarshi ovoz berishdi[18][2].

Albaniyadagi vaziyatni yanada beqarorlashtirish 22-mart kuni Albaniya hukumatini mamlakatda tartibni tiklash uchun Italiyadan aralashuvni soʻrashiga olib keldi. Biroq, Yevropa Ittifoqi tashqi ishlar vazirlari Italiyaning mustaqil harbiy aralashuvi gʻoyasiga salbiy munosabatda boʻlishdi[1]. 27-mart kuni YXHT koʻp millatli tinchlikparvar kontingent rejasini maʼqulladi, ammo operatsiyani oʻtkazish uchun BMT Xavfsizlik Kengashidan mandat talab qildi[1]. 28-mart kuni Italiya delegatsiyasi BMT Xavfsizlik Kengashiga Albaniyadagi vaziyat bo‘yicha rezolyutsiya loyihasini taqdim etdi, unda boshqa narsalar qatori tinchlikparvar kontingentni yaratish nazarda tutilgan. Shu kuni BMT Xavfsizlik Kengashining 1101 rezolyutsiyasi 14 ovoz bilan yoqlab, bir betaraf ovoz bilan qabul qilindi[19]. Xitoyning BMT Xavfsizlik Kengashidagi vakili, uning mamlakati sodir boʻlayotgan voqealar Albaniyaning ichki ishi ekanligiga ishonishini va hozirgi vaziyat BMT Nizomining VII bobiga kirmasligini aytdi. Biroq, Albaniya hukumatining aralashuv haqidagi iltimosini inobatga olgan holda, Xitoy ovoz berishda veto huquqidan foydalanmaslikka qaror qildi va betaraf qoldi[20] . 30-mart kuni Albaniya parlamenti xalqaro kontingentning mamlakatga kiritilishini maʼqulladi[1].

12-aprelda Alba (Tong) operatsiyasi boshlandi, unda 8 davlatdan 5930 nafar askardan iborat xalqaro tinchlikparvar kontingenti mamlakatga oziq-ovqat, dori-darmon va insonparvarlik yordami oqib kela boshlagan yoʻnalishlarni tashkil etish va himoya qilishni oʻz zimmasiga oldi. Kontingentdan 2500 kishi italyan edi, 1000 kishi Fransiya hukumati tomonidan yuborilgan[1]. 15-may kuni YeXHTning Albaniyadagi maxsus elchisi, Avstriyaning sobiq kansleri Frants Vranitski vositachiligida yangi saylov qonuni qabul qilindi. 1997-yil iyun oxiri — iyul oyi boshida boʻlib oʻtgan saylovlarda sotsialistlar, sotsial-demokratlar va liberallarni oʻz ichiga olgan saylov bloki parlamentda mutlaq koʻpchilikni oʻz ichiga oldi[1]. Muhojirlikdagi Albaniya qiroli Leka Zogu tashabbusi bilan oʻtkazilgan saylovlarda koʻtarilgan boshqaruv shakli haqidagi savolga saylovchilarning 64,2 foizi mamlakatda konstitutsiyaviy monarxiya joriy etilishiga qarshi chiqdi[1].

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Krech 2000.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Jungbauer 2012.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Rink 2007.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Glawatz 2009.
  5. ↑ „Artikel 24a GG“ (de). Bundesministerium der Justiz. 2013-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  6. ↑ „Artikel 35 GG“ (de). Bundesministerium der Justiz. 2013-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  7. ↑ „Artikel 24 GG“ (de). Bundesministerium der Justiz. 2013-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  8. ↑ von Hellfeld, Matthias. „Auslandseinsätze der Bundeswehr“ (de). Deutsche Welle (2009-yil 8-sentyabr). Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  9. ↑ von Hellfeld, Matthias. „Auslandseinsätze der Bundeswehr“ (de). Deutsche Welle (2009-yil 8-sentyabr). Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  10. ↑ „Urteil Bundesverfassungsgericht vom 12.07.1994 Aktenzeichen: 2 BvE 3/92, 2 BvE 5/93, 2 BvE 7/93, 2 BvE 8/93“ (de). Arbeitsstelle Frieden und Abrüstung e.V.. 2013-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-iyul.
  11. ↑ „§8 BpolG“ (de). Bundesministerium der Justiz. 2013-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-iyul.
  12. ↑ 12,0 12,1 Neugebauer 2009.
  13. ↑ „Plenarprotokoll 13/166 vom 20.03.1997“ (de) 14983. Deutscher Bundestag. 2013-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-iyun.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 „Plenarprotokoll 13/166 vom 20.03.1997“ (de) 14982. Deutscher Bundestag. 2013-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-iyun.
  15. ↑ stolitsa Chernogorii, na tot moment vxodivshey v sostav Maloy Yugoslavii
  16. ↑ 16,0 16,1 „Tirana '97: Das erste Gefecht der Bundeswehr“ (de). Rheinishe Post. Rheinische Post Verlagsgesellschaft mbH (2007-yil 14-mart). 2012-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-iyun.
  17. ↑ „Antrag der Bundesregierung / Einsatz deutscher Streitkräfte zur Evakuierung deutscher Staatsbürger und unter konsularischer Obhut befindlicher Staatsangehöriger anderer Nationen aus Albanien“ (de) 2. Deutscher Bundestag. 2013-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-iyul.
  18. ↑ „Plenarprotokoll 13/166 vom 20.03.1997“ (de) 14989. Deutscher Bundestag. 2013-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-iyul.
  19. ↑ „Resolution 1101 (1997) Adopted by the Security Council at its 3758th meeting, on 28 March 1997“ (en). UNHCR (1997-yil 28-mart). 2013-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-iyul.
  20. ↑ „Press Release SC/6347“. UN Security Council (1997-yil 28-mart). 2013-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-iyul.

Adabiyot tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=„Ninachi“_operatsiyasi&oldid=3720019" dan olindi