Abu Yusuf

Yaʼqub ibn Ibrohim al-Ansoriy (arabcha: يعقوب بن إبراهيم الأنصاري) Abu Yusuf nomi bilan mashhur (arabcha: أبو يوسف) (v. 798) faqih Abu Hanifaning (v.767) shogirdi boʻlib, oʻz asarlari va egallab turgan davlat lavozimlarida hanafiy mazhabining islom huquqi mazhabi taʼsirini yoyishga yordam bergan.

Ism	Yoqub ibn Ibrohim ibn Habib al-Ansori al_Kufi
Tavalludi	731 - yil
Vafoti	798 -yil
Falsafa maktabi	{{{maktabi}}}

U Horun ar-Rashid davrida bosh qozi (qodi ar-qudot) boʻlib ishlagan. Uning eng mashhur asari " Kitob al-Xaraj " boʻlib, soliqqa tortish va davlatning moliyaviy muammolariga bagʻishlangan.

Biografiyasi

 Abu Yusuf 8-asrda hozirgi Iroq hududidagi Kufa va Bagʻdodda yashagan. Uning nasabnomasi Payg‘ambar davrida Madinada bo‘lgan yosh Saʼd ibn Habtaga borib taqaladi va uning tug‘ilgan sanasi o‘lim sanasidan kelib chiqib, taxminan hijriy 113 -yil (milodiy 729) deb taxmin qilinadi .

Rivoyatlarga koʻra, Abu Yusuf kambagʻal boʻlib, lekin ilmga ishtiyoqi baland edi. Onasi uning ilmiy ishtiyoqini maʼqullamadi va pul topishga yordam berish uchun u qandaydir hunarni (baʼzi manbalarga koʻra, tikuvchilik sanʼati) egallashini talab qildi. Garchi buni toʻliq tasdiqlash mumkin boʻlmasa-da, hikoyalar u onasining xohish-istaklarini bajarganini, ammo oʻqishni davom ettirganini koʻrsatadi . Uning isteʼdodi va sadoqatini oxir-oqibat Abu Hanifa tan oldi, u Abu Yusuf bilan uning „yulduzli“ shogirdi sifatida uning ustozi boʻldi. U bilim va fiqhni tushunish uchun tinimsiz intilishda boʻlgan aql bovar qilmaydigan oʻrganuvchi shaxs sifatida tasvirlangan . Uning bolaligi haqidagi maʼlumotlarning aksariyati baʼzan bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan rivoyatlarga asoslangan boʻlsa-da, Kufa va Madinada bir qancha olimlar, (Molik b. Anas, al-Lays b. Saʼd va boshqalar) jumladan Abu Hanifadan diniy huquq va anʼanalarni oʻrgangani tasdiqlangan. Kufa va Madinada bir qancha olimlar, jumladan Abu Hanifadan diniy huquq va anʼanalarni oʻrgangani tasdiqlangan. Abu Hanifa rahnamoligida Abu Yusuf aql bovar qilmaydigan muvaffaqiyatlarga erishdi va islom huquqining Hanafiy mazhabining taʼsirini rivojlantirish va tarqatishga yordam berdi.

Abu Yusuf Bag‘dodga qozi etib tayinlangunga qadar Kufada yashadi. U Mahdiy, al-Hadiy yoki Horun ar-Rashid tomonidan tayinlanganmi, aniq emas. Bir rivoyatda aytilishicha, Abu Yusuf davlat amaldoriga diniy qonunlarga oid asosli maslahatlar bera olgan va u uni saxovatli tarzda mukofotlab, uni xalifa Horun ar-Rashidga tavsiya qilgan. U xalifaga qoniqarli huquqiy fikr bildirishda davom etdi va uni oʻz doirasiga tortdi va oxir-oqibat uni qozi etib tayinladi. Ushbu voqealarning dalili haqiqatga yaqin boʻlsa-da, u aslida haqiqiy emas va yana mustaqil ravishda tekshirilishi ham shart emas. Maʼlumki, Abu Yusuf Abbosiylar xalifasi Horun ar-Rashidning yaqin tanishi boʻlib, oxir-oqibat unga Buyuk Qozi yoki Qodi’l-qudot unvonini bergan; Islom tarixida birinchi marta bunday unvon kimgadir berilgan edi . Oʻsha paytda u sharafli unvon sifatida nazarda tutilgan boʻlsa-da, xalifa huquqiy va moliyaviy siyosatda Abu Yusuf bilan tez-tez maslahatlashib turdi va hatto unga imperiyadagi boshqa qozilarni tayinlash imkoniyatini ham berdi. Bu Buyuk Qozining mavqeini zamonaviy bosh sudyaga taqqoslab qoydi. Abu Yusuf ulug‘ qozi lavozimida vafotiga qadar faoliyat yuritdi (182/798) .

Adabiy asarlar

Abu Yusuf oʻz hayoti davomida islom fiqhi, xalqaro huquq, toʻplangan rivoyatlar (hadislar) va boshqa mavzularda bir qancha adabiy asarlar yaratdi. Ibn an-Nadim tomonidan 10-asrda yozilgan kitoblarning bibliografik toʻplami boʻlgan " Kitob al-Fihrist "da Abu Yusuf muallifligidagi koʻplab nomlar tilga olinadi. Bitta istisno bilan, " Fixrist "da sanab o‘tilgan bu asarlarning hech biri bizgacha yetib kelmagan. Bundan mustasno, uning xalifa Horun ar-Rashidning iltimosiga binoan yozilgan " Kitob al-Xaraj " nomli kitobi, imperiya oldida turgan soliq va moliyaviy masalalarga oid risoladir . Islom imperiyasi oʻz risolasini yozayotgan paytda oʻzining qudrati choʻqqisida edi, u xalifaga moliyaviy siyosatni diniy qonunlarga muvofiq toʻgʻri olib borish boʻyicha maslahat berishga harakat qildi. Xalifa baʼzi takliflarni qabul qilib, boshqalarni eʼtiborsiz qoldirgan boʻlsa-da, umumiy natija hukmdorning soliq tizimidagi ixtiyorini cheklash edi . Fixristda uchramaydigan boshqa asarlar ham saqlanib qolgan. „ Kitob al- atar“ u rivoyat qilgan kufiy anʼanalari (hadislar) toʻplamidir. " Kitob Ixtilof Abi Hanifa va Ibn Abi Laylo „ huquqiy idoralar, Abu Hanifa va Abu Laylo o‘rtasidagi fikrlarni solishtirishdir. “Kitob al-Radd "Ala Siyar al-Avzoiy " mashhur suriyalik olim al-Avzoiyning urush qonunlariga oid fikrlarini „keng tizimli ishlanmalarga asoslangan raddiya“dir. Uning boshqa turli asarlaridan oʻzining butunligicha saqlanib qolmagan ayrim parchalari shogirdlari tomonidan yozilgan matnlarga kiritilgan va keyingi avlodlarga oʻtib ketgan. Masalan, Abu Yusufning " Kitobal-hiyol " („Huquqiy vositalar kitobi“) kitobidan parchalar uning shogirdi Muhammad ash-Shayboniy tomonidan yozilgan "Kitobal-maxaridj fi ’l-hiyol" kitobiga kiritilgan .

Abu Hanifaning shogirdi sifatida Abu Yusufning taʼlimoti asosan ustozining taʼlimotini asoslanadi. Uning asarlari va ko‘zga ko‘ringan siyosiy mavqelari islom imperiyasida hanafiy mazhabining islom huquqining rivojlanishiga yordam berdi . Uning aksar huquqiy fikrlari (fatvolari) sobiq ustozi tomonidan qo‘llab-quvvatlangan taʼlimot va metodikadan mustahkam o‘rin olgan bo‘lsa-da, u o‘zining huquqiy tafakkurini ochib bergan ayrim jihatlari ham bor. Abu Yusufning eng katta merosi Hanafiy huquqiy mazhabini Islom imperiyasida huquqiy fikrning asosiy manbai sifatida tasdiqlash va rivojlantirish hamda moliya siyosatida xalifalik hokimiyatini belgilash va cheklash uchun huquqiy asos yaratishdir.

• Uning eng mashhur asari " Kitob al-Xoraj " xalifaga tayyorlangan soliq va davlatning moliyaviy muammolariga oid risoladir.  
• Usul al-fiqh — islom huquqshunosligi asoslari boʻyicha maʼlum boʻlgan eng qadimgi asar. Asarlarining bir qismi xalqaro huquqqa bagʻishlangan  .
• " Kitob ul-atar " rivoyatlari (hadislar) to‘plamidir.
• „ Kitob Ixtilof Abi Hanifa va Ibn Abu Laylo “ qiyosiy fiqhga oid ilk asarlardan biri.
• Kitob ar-Radd 'Ala Siyar al-Avzoiy, mashhur suriyalik huquqshunos va urf-odat, al-Avzoiyning urush qonuni boʻyicha raddiyasi. Ushbu 3 ta kitob Al - Ihyo Al - Maʼarif an Nʼomaniya tomonidan Abul Vafo Al - Afgʻoniy rahbarligida nashr etilgan.