Masʼudiy

Masʼudiy, Abulhasan Ali ibn al-Husayn Ali al-Masʼudiy (9-asr oxiri, Bagʻdod — 956 yoki 957, Fustot, Misr) — arab tarixchisi va sayyohi. 915—945 yillarda M. Eron, Hindiston, Shri Lanka, Shim. Afrika, Zanjibar, Movarounnahr, Xitoy, Ozarbayjon, Armanistonda sayohatda boʻlgan, keyinchalik Suriya va Misrda yashagan. Bilimning turli sohalari (tarix, falsafa, fiqh)ga oid muhim asarlari (20 dan ortiq) dan faqat bir nechtasigina saqlangan. Eng muhim asari "Muruj uzzahab va maʼodin aljavohir" ("Oltin yaylovlar va javohirlar koni")da mamlakatlar, dengizlar va togʻlar, turli xalqlar (shu jumladan, slavyanlar) haqida maʼlumotlar, yunonlar, rimliklar toʻgʻrisida yarim afsona hikoyalar, arablarning 10-asr 40-yillarigacha boʻlgan tarixi bayon qilingan. 30 jildli "Kitob uttaʼrix fi axbor ilumam min al-arab va l-ajam" ("Arab va ajam xalqlari tarixi") asarining 20 jildi Istanbul shahridagi Ayo-Sofiya kutubxonasida saqlanadi. M.ning "Kitob uttanbih va al-ishrof" ("Ogohlantirish va boshqarish haqida kitob") asarini gollandiyalik arabshunos de Guye 1894-yilda Leyden shahrida nashr etgan. Yana uning "Xazoin ul-mulk va sirr ul-olamayn" ("Davlat xazinalari va ikki olam sirlari"), "Kitob rasoil" ("Risolalar kitobi"), "Kitob ulmaqolot" ("Maqolalar kitobi"), "Kitob axbor azzamon va ajoyib ul-buldon" ("Zamon xabarlari va mamlakatlar ajoyibotlari haqida kitob") yoki "Kitobi avsat" ("Oʻrtacha kitob") kabi asarlari boʻlganligi maʼlum. M.ning asarlari Arab xalifaligi, 10-asrdagi Sharqiy Yevropa xalqlari, Kavkaz va Oʻrta Osiyo tarixi boʻyicha muhim manbadir.

Ali Masʼudiy
Asl ismi	аrab. أبو الحسن ، علي بن الحسين المسعودي
Tavalludi	896 y. Bag'dod, Abbosiylar xalifaligi
Vafoti	956 y. Fustat , Ixididlar davlati
Ijod qilgan tillari	Arab tili
Fuqaroligi	Abbosiylar xalifaligi
Yoʻnalish	tarix, geografiya
Debyut	Oltin konlari va marvaridlarning tarqalishi" (947) va "yo'nalish va kuzatish kitobi" (956)asarlarining muallifi sifatida tanilgan.

Sayohat

Masʼudiyning hayoti haqida deyarli hech qanday ma'lumot saqlanmagan. O'z yozuvlaridan Masʼudiy Bag'dodda tug'ilgan degan xulosaga kelish mumkin. U Muhammad payg'ambarning sherigi Abdulloh ibn Masudning avlodlaridan kelib chiqqan. Ko'p yillik sayohatlardan so'ng u Damashqda joylashdi, ammo ikki yildan so'ng u Fustatga ko'chib o'tdi va u yerda "ko'rsatmalar va kuzatuvlar kitobi"ni yozdi.

Masʼudiy sayohatlari davomida Abbosiylar xalifaligining turli viloyatlari, Hindiston, Kavkaz, Kaspiy dengiziga tutash mintaqalar, Suriya, Arabiston va Misrga tashrif buyurgan. Ba'zi tadqiqotchilar Masʼudiy Xitoy, Zanzibar, Shri-Lanka orollari va hatto Madagaskarga ham tashrif buyurgan bo'lishi mumkin deb taxmin qilishmoqda. Masʼudiy o'z asarlarida qadimgi Rossiya davlati va Xazariyani ham eslatib o'tadi va uning asarlari ushbu mamlakatlar tarixiga oid muhim tarixiy manbadir (ammo uning Majak va dir slavyanlari hukmdorlariga oid ba'zi qismlari aniq izohga ega emas).

Mehnat

Manbalarda Masʼudiyning kamida yigirma asari, shu jumladan zaharlar haqidagi kitob haqida so'z boradi. Ulardan kamida ettitasi tarix va geografiya masalalariga bag'ishlangan. Uning magnum opus 30 jildda — "vaqt yangiliklari" ("axbar uz-zamon") — yo'qolgan, shuningdek unga ilova — "O'rta kitob"("kitob ul-avsat"). Murudj azzahab va ma'adin al-Javahir ("Oltin konlari va marvaridlarning tarqalishi", "Oltin o'tloqlar" tarjimasining eskirgan versiyasida) murakkab nomi bilan "vaqt yangiliklari"ning qisqartirilgan taqdimoti saqlanib qoldi. O'limidan sal oldin Masʼudiy bizgacha etib kelgan ikkinchi inshoni tugatdi kitob at-tanbih va-l-ishraf ("yo'nalish va kuzatish kitobi"), u yerda ilgari keltirilgan ma'lumotlarni tuzatdi va takomillashtirdi.

Oltin konlari 132 qismdan iborat.

• Birinchi qism dunyo yaratilishi va eski ahd tarixi bilan boshlanadi. Bundan tashqari, Masʼudiy Hindiston, Hellas va Rimning qadimgi xalqlarining ijtimoiy hayoti va urf-odatlari haqida sharhlaydi, yo'l davomida Ptolomey tizimini takrorlaydi, iqlim, taqvimlar va eng buyuk ibodatxonalar haqida gapiradi. Siyosiy hayotning burilishlari bilan bir qatorda nafaqat Islomiy, balki hinduizm, zardushtiylik, yahudiylik va nasroniylik bilan bog'liq ijtimoiy-iqtisodiy va diniy masalalar ham ko'rib chiqiladi. 845 yilda sotib olingan Al-Jarmining so'zlariga ko'ra, Masʼudiy Vizantiya bilan chegaradosh slavyanlar davlati haqida xabar beradi. 912-913 yillarda ruslarning Kaspiy dengiziga qilgan yurishi haqida xabar berib, Masʼudiy haqiqiy bo'rini Volgani don yoki Azov dengizi bilan bog'laydigan xayoliy kanal deb adashtirdi[2].
• "Oltin konlar" ning ikkinchi qismi bir xil qiziqish uyg'otmaydi. Unda at-tabari va boshqa mualliflardan ma'lum bo'lgan Muhammad va barcha xalifalarning tarjimai hollari juda yuzaki tasvirlangan va rivoyat ko'plab latifalar bilan to'ldirilgan.

Masʼudiyning ikkala asari ham qadimgi mualliflardan tez-tez olingan muhim tarixiy tafsilotlarning mavjudligi, shuningdek, "ming bir kecha" ertaklariga o'xshash va ehtimol ushbu to'plam manbalaridan biri bo'lib xizmat qilgan fantastik afsonalar va afsonalarni qisqa hikoyalar shaklida taqdim etish bilan ajralib turadi. O'rta asrlarning boshqa geograflari singari, Masʼudiy ham savdogarlar va sayohatchilarning uzoq mamlakatlar haqidagi hikoyalarini tanqidiy ravishda takrorlaydi.

Tarjimalar

Abulhasan Ali ibn al-Husayn Ali al-Masʼudiy. Oltin konlari va toshlarning tarqalishi [Abbosiylar sulolasi tarixi: 749-947] / komp., trans. bilan Arab., taxminan., komm. va belgilar D. V. Mikulskiy. M: Natalis, 2002 Yil. 800 p. (Seriya: Sharq to'plami).

Adabiyot

• Masʼudiy taxallusi bilan tanilgan Abul-Hasan Ali ibn Husaynning asarlaridan (X asrning 20-30-yillaridan 50-yillariga qadar R. X. ga binoan yozgan) // musulmon yozuvchilarining slavyanlar va ruslar haqidagi afsonalari (VII asrning yarmidan X asr oxirigacha R. X. ga ko'ra). - Sankt-Peterburg., 1870.
• Mikulskiy D. V. Arab Gerodoti / Otv. muharrir L. yu. - M.: Aleteya, 1998 Yil. — 229 p. - ("VITA MEMORIAE"). — 3000 nusxa-

Havolalar

• Masʼudiy. - Sharq adabiyoti veb-saytida. Kirish sanasi: 2008 yil 23 sentyabr. 2011 yil 21 avgustda Arxivlangan.
• Masʼudiy / / Buyuk sovet entsiklopediyasi: [30 jildda] / ch.tahrirlangan A. M. Proxorov. - 3-nashr. - M. : Sovet entsiklopediyasi, 1969-1978.