Arab al-Mulk

Arab al-Mulk
Arab al-Mulk; عرب الملك
	Qishloq
	35°16′2″N 35°55′32″E / 35.26722°N 35.92556°E
Mamlakat	Suriya
muhofaza	Loziqiya
okrug	Loziqiya
Hukumat
Rasmiy til(lar)i	arab tili
Aholisi (2004)	3,580
Vaqt mintaqasi	UTC+3
	Arab al-Mulk

Arab al-Mulk (arabcha: عرب الملك) Suriyaning shimoli-gʻarbidagi qirgʻoqboʻyi qishlogʻi. Maʼmuriy jihatdan Loziqiya muhofazasining Jabla okrugi tarkibiga kiradi, Loziqiya shahri janubida joylashgan. Shimolida Jabla shahri, shimoli-sharqida Ayn ash-Sharqiya shaharchasi, sharqida Qurfays va Duvayr Baabda qishloqlari va janubida Baniyas shahri joylashgan. Suriya markaziy statistika byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2004-yilgi aholini roʻyxatga olishda Arab al-Mulk aholisi 3 580 kishi ekanligi qayd etilgan^[1]. Qishloqning shimoliy qismida asosan badaviylardan boʻlgan sunniy musulmonlar va Beldi al-Melek nomi bilan mashhur boʻlgan janubiy qismida nusayriylar istiqomat qiladi^[2].

Geografiyasi

Arab al-Mulk Oʻrta yer dengizi sohilida, Sinn irmogʻining (Nahr as-Sinn) oʻng qirgʻogʻida, dengizga quyilganida joylashgan. Kichik yarim orolni egallaydi. Qishloqning chap qirgʻogʻidagi janubiy qismi Beldi al-Melek nomi bilan mashhur. Qishloqning shimoli-gʻarbiy tomonida uzunligi taxminan 110 metr va kengligi 60 metr boʻlgan kichik soy bor^[3].

Tarixi

Ellin davri va antik davr

Arab al-Mulk qadimgi Finikiyaning Paltos manzilgohi sanaladi^[4]. Qadimgi shahar miloddan avvalgi 6-5-asrlarda mavjud boʻlgan deb ishoniladi, bu haqda yunon yozuvchisi Keoslik Simonidning difiramblarida eslatib oʻtilgan. Simonidesning aytishicha, Yunon mifologiyasidagi podshoh Memnon Paltos yaqinida dafn etilgan. Miloddan avvalgi 1-asrda salavkiylar nazoratiga oʻtgan^[5]. Shahar soʻnggi ellin davrida gullab-yashnagan^[6]. 1958-yilda olib borilgan qazishmalar uzoq vaqt, miloddan avvalgi 5—1-asrlar oraligʻida qishloqning shimoliy Arab al-Mulk qismida aholi punktlari faoliyati yoʻqligini koʻrsatadi^[7].

Paltos keyinchalik Suriya viloyatining bir qismi boʻlgan davrda Gay Kassiy Longinning harbiy lager boʻlib xizmat qilgan. Bu shahar miloddan avvalgi 1-asrning soʻnggi choragida yunon geografi Strabon tomonidan aradiylarning qirgʻoq boʻyidagi shahri sifatida tilga olingan va keyinchalik Suriya shaharlaridan biri sifatida tilga olingan. Milodiy 194-yilda Suriya viloyati Suriya Prima va Finikiyaga boʻlinganida, Paltos bu ikkisi oʻrtasidagi chegarani belgilab qoʻygan va Suriya Prima tarkibiga kiritilgan^[5]^[8].

2-asrda qirgʻoq boʻylab taʼsir markazi shimolga siljiy boshlaganligi sababli, Paltos 3-4-asrlar orasida tanazzul davrini boshdan kechirgan boʻlishi mumkin^[6] Rimdagi Severan maʼmuriyati davrida shaharda tangalar zarb qilingan^[5]. Daniya ekspeditsiyasi tomonidan 1950-yillarning oxirida qishloqda topilgan bronza tangalar orasida Konstansiy II (336-361), Arkadiy (395-408) va Yustinian I (527-565) davrida zarb qilingan tangalar ham boʻlgan^[9]. Paltos yashashda davom etgan butun soʻnggi Rim hukmronligi davrida va Vizantiya davrida (milodiy 5—6-asrlar) gullab-yashnay boshladi^[6]. Unda xristianlar jamoasi boʻlgan, ehtimol bazilika cherkovi boʻlgan^[6] va Vizantiya hukmronligi davrida yeparxiya (yepiskop oʻrni) boʻlib xizmat qilgan. 528-yilda Paltos Gabla va Laodikiya bilan birga Teodoriya viloyatining bir qismini tashkil qilgan, viloyat markazi Laodikiya boʻlgan^[5].

Islom davri va salibchilar davri

Musulmonlarning Suriyani bosib olishi paytida, 630-yillarda arab lashkarboshisi Uboda ibn al-Somit Paltosni zabt etdi va koʻp oʻtmay shahar „xarobaga aylandi“^[10], deb yozadi bu yerga 1229-yilda tashrif buyurgan oʻrta asr suriyalik geograf Yoqut Hamaviy. Shundan soʻng aholi boshqa joylarga koʻchirildi. Umaviylar sardori Muoviya I Paltosdagi qurilish materiallaridan Jablani yaqinidagi rekonstruksiya qilish uchun foydalangan^[5].

Manzilgoh faoliyati musulmonlar istilosi davridan 9—11-asrlargacha toʻxtagan. Qishloqning Beldi al-Melek qismida 11-asrga oid mustahkamlangan minora xarobalari joylashgan boʻlib, bu salibchilarning borligini koʻrsatadi^[11]. Suriya tarixi boʻyicha mutaxassis Uorvik Balning soʻzlariga koʻra, salibchilar bu yerda kichik bir qal’a qurgan^[4]. Bu qasr 1160-yillarda Gospitaller tomonidan sotib olingan^[12]. Ular qasrni Belda yoki Bod deb atashgan^[3]. Qal’a Baarin va Qorfeys qal’alari bilan birga Margatdagi Gospitaller qal’asi tarkibiga kirdi^[13]. 1271-yilda Sulton Baybars boshchiligidagi mamluklar Krak de Shevalye qal’asidagi salibchilar garnizoni magʻlubiyatga uchraganidan soʻng tez orada Belda va uning hududlarini egallab oldilar^[14].

Zamonaviy davr

Zamonaviy aholi punkti badaviylar (arablar) tomonidan joylashishi va qishloq turli Usmonli sultonlarining (16-asr — 20-asr boshlari) sulton mulki tarkibiga kirishi ehtimoli tufayli ′Arab al-Mulk nomini oldi. Suriya qirgʻoqlari boʻylab katta hududga egalik qilgan^[2]. Arab al-Mulk — „qirollik urugʻidan boʻlgan arablar“, Balda al-Mulk — „qirollik urugʻidagi balda“ deb tarjima qilinadi. Balda yunoncha Paltosning arabcha variantidir^[7]. 19-asr oxirida Arab al-Mulkning as-Sinn irmogʻidan janubdagi qismi Paltosning keng xarobalari bilan ajralib turardi, daryoning shimolda esa katta karvonsaroy (xon) joylashgan^[15] Balda al-Mulk mahallasidagi kichik oʻrta asr istehkomlari xarobalari sayohatchilar tomonidan qayd etilgan^[9].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 General Census of Population and Housing 2004 (Archive.is saytida 2013-01-12 sanasida arxivlangan). Syria Central Bureau of Statistics (CBS). Latakia Governorate. (arabcha)
↑ ^2,0 ^2,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 15.
↑ ^3,0 ^3,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 14.
↑ ^4,0 ^4,1 Ball, 2007, p. 140.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 47.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 48.
↑ ^7,0 ^7,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 90.
↑ The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 85.
↑ ^9,0 ^9,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 46.
↑ le Strange, 1890, p. 416.
↑ The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 49.
↑ Riley-Smith, 2012, p. 243.
↑ Riley-Smith, 2012, p. 91.
↑ Riley-Smith, 2012, p. 211.
↑ Baedeker, 1876, p. 544.

Adabiyotlar

Baedeker, Karl. Palestine and Syria, Handbook for Travellers. Karl Baedeker, 1876.
Ball, Warwick. Syria: A Historical and Architectural Guide. Interlink Books, 2007. ISBN 978-1566566650. „Paltos.“
Riley-Smith, Jonathan. The Knights Hospitaller in the Levant, c.1070-1309. Palgrave Macmillan, 2012. ISBN 978-0230290839. ^{[sayt ishlamaydi]}
Royal Danish Academy of Sciences and Letters. Historisk-filosofiske Skrifter. Kgl. Danske Videnskabernes Selskab, 2004. ISBN 8778763673.
le Strange, Guy. Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. Committee of the Palestine Exploration Fund, 1890 — 493-bet. „Lajjun Guy le Strange.“

[CBS-1] 1,0 ^1,1 General Census of Population and Housing 2004 (Archive.is saytida 2013-01-12 sanasida arxivlangan). Syria Central Bureau of Statistics (CBS). Latakia Governorate. (arabcha)

[RDASL15-2] 2,0 ^2,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 15.

[RDASL14-3] 3,0 ^3,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 14.

[Ball140-4] 4,0 ^4,1 Ball, 2007, p. 140.

[RDASL47-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 47.

[RDASL48-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 48.

[RDASL90-7] 7,0 ^7,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 90.

[RDASL85-8] The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 85.

[RDASL46-9] 9,0 ^9,1 The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 46.

[10] Strange, 1890, p. 416.

[RDASL49-11] The Royal Danish Academy of Sciences and Letters, 2004, p. 49.

[12] Riley-Smith, 2012, p. 243.

[13] Riley-Smith, 2012, p. 91.

[14] Riley-Smith, 2012, p. 211.

[15] Baedeker, 1876, p. 544.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]