Derende

Andoza:Türkiye ilçe bilgi kutusu Darende — Malatya viloyatidagi tuman. Tuman markazi Malatyaning 74-mavzesida joylashgan. 74km (46 mil) shimoli-g'arbda, Sivas shahridan 140 km km (87 mil) janubda va Kayseri shahridan 117km (110 milya) sharqqda. Gʻarb va shimolda Sivas, sharqda Hekimxon, janubda Akchadag va Elbiston, shimoli-gʻarbda Gürün, shimolda Kulunchak va Kangal joylashgan.

Tarixi

Darende o'tmishda ko'plab nomlar bilan atalgan, jumladan Taranda, Daranda va Derindere. Arslantepa va Cafer Höyuk^[1] kabi qoʻshni arxeologik yodgorliklarga asoslanib, bu hudud miloddan avvalgi 7000-5000-yillardan beri yashab kelgan deb taxmin qilinadi.

Neo-xit sher haykallari ^[2]

Darende'da ma'lum bo'lgan birinchi ma'muriy birlik Xettlar tomonidan tashkil etilgan. Tuman chegaralaridagi Xet davriga oid xarobalardan biri Darende markazining gʻarbidagi Arslantosh hududida joylashgan qoʻsh sher haykalidir. ^[2] Xronologik jihatdan ma'muriy boshqaruv Xet, Mitanniy, Ossuriya, Ahamoniy, Rim, Vizantiya, Umaviylar, Abbosiylar, Saljuqiylar, Danishmandlar, Anadolu saljuqiylari, Ilxoniylar, Eretna, Dulqodirog'ullari, Umto'g'ullar va Umtomonlar qo'l ostida qoldi.

Hududni o'rab turgan tabiiy kanyonlar (masalan, Tohma kanyoni ) tufayli tuman hududi ko'plab qo'shni hududlardan kelgan savdo, migratsiya va harbiy yo'llarning chorrahasi ekanligi ma'lum qilingan; Misol uchun, Suppiluliuma I okrug hududidan janubga borish uchun foydalangan, shu bilan birga O'rta er dengizi va Mesopotamiyadagi Yangi Qirollikka qarshi Xetlar hukmronligini kengaytirgan^[3] va Vasiliy I okrug hududida musulmonlarga qarshi yurishlarini amalga oshirgan^[4].

1921-yili Yozgat deputati Sulaymon Sirri IÇOZ Buyuk Millat Majlisiga Darendening viloyat boʻlishi taklifini kiritadi va parlamentning umumiy yigʻilishi katta qarshilik koʻrsatib, taklifni rad etdi^[5].

Geografiya

Darende bozori markazidan ko'rinish

Tuman yerlari janubi-sharqiy Toros togʻlarining shimolga yoʻnalgan togʻ tizmalari va ular orasidagi boʻshliq hududi bilan qoʻpollashgan. Bu hududning janubida Nurhaq tog'larining kengaytmalari joylashgan. Bundan tashqari, bu tog'li hududda shimoli-sharqqa cho'zilgan va Tohma Suyu vodiysi bilan kesilgan alohida tog'lar mavjud. Gunpinar sharsharasi tuman chegarasidagi Tohma oqimida joylashgan. Janubi-Sharqiy Toros tog'larining bir tarmog'i bo'lgan Hezanli tog'i tumanning g'arbiy qismini qo'pol qiladi.

Darendening sharqiy chegarasi bo'ylab cho'zilgan Akchababa tog'lari Nurhak tog'larining shimoli-sharqiy davomi hisoblanadi. Ammo, bu juda baland tog'lar emas. Shimoldagi Akçababa Chali Tepe va Leylek tog'i bu qismdagi eng baland tog'lardir. Eroziya natijasida paydo boʻlgan platolar tumanda juda katta oʻrinni egallaydi.

Tuman yerlari Tohma suvi va uning irmoqlaridan biri boʻlgan Baliqlitohma soyidan sugʻoriladi. Bu ikki oqimning qoʻshilish joyida tumanning eng muhim tekisligi Migdi Düzü tekisligi joylashgan. Taxminan 5000 gektar maydonga yoyilgan Migdi Düzuning markaziy qismlari tekis bo'lib, chekkalarga qarab ko'tarilib, qo'pol ko'rinishga ega bo'ladi. Daryolar olib boradigan allyuviy tufayli bu tekislik dehqonchilik nuqtai nazaridan juda unumdor. Tumanda Tohma oqimi boʻyidagi yerlarni sugʻorish uchun yaroqli yerlar qatoriga kiritish mumkin. Tumanning qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanishi mumkin boʻlgan boshqa tekisliklari Yenikoʻy, Balaban, Agilyazi va Boshdirek tekisliklaridir.

Iqlim

Okrugda kontinental iqlim hukmron. Yozi quruq va issiq, qishi sovuq va yomgʻirli.

Iqtisodiyot

Tuman iqtisodiyoti asosan dehqonchilik va chorvachilikka ixtisoslashgan. Yetishtiriladigan asosiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari: arpa, bug'doy, qand lavlagi, no'xat va kartoshka kabilar. Sabzavotchilik suv-botqoq yerlarda ham amalga oshiriladi. Tumanda mevali bogʻlar ham keng tarqalgan: Tut, oʻrik va uzum yetishtiriladigan mevalar yetakchi hisoblanadi. Chorvachilikda qoramol, qoʻy va tukli echkilar ham yetishtiriladi.

Tumanning eng katta daromad manbai o'rik bo'lib, shaharga 1,5 millionga yaqin o'rik daraxti ekilgan. Malatyaning jami o'rik ishlab chiqarishining to'rtdan birini ta'minlagan Darende, Turkiyadan boshqa mamlakatlarga ham o'rik eksporti yo'lga qo'yilgan.

Madaniyat

Xalq musiqasi

Turk xalq musiqasiga oid metadata tahlili Darende tomonidan o'n ikkita xalq qo'shig'i haqida xabar berdi.

Darende xalq qo'shiqlari
xalq qo'shig'i	idora	tomonidan tuzilgan
Sut bo'lganda arpa derdim	Husayniy	Muzaffer Sarisozen
Chiqib, shoxdan olxo'rini oling	Usshak	Nazmi Ozalp
Tegirmonning ustuni tor	Husayniy	Muzaffer Sarisozen
tegirmon guli	baholash	Ahmet Yamachi/Turhan Karabulut
Soydan tutun ko‘tarildi	Husayniy	Yucel Pashmakchi
Qo'lda shisha	Husayniy	Muzaffer Sarisozen
Agar hayotingiz siz uchun foydali bo'lsa	baholash	Yucel Pashmakchi
qizil gul kurtaklari	Nikriz	Turhan Karabulut
tong tong	Husayniy	Muzaffer Sarisozen
Men suv ichdim	Husayniy	Nazmi Ozalp
nozullarga suv keladi	baholash	Muzaffer Sarisozen
sariq gul sarg'aygan tog'lar	Husayniy	Nazmi Ozalp

Hazeyince tili

Darende hunarmandlari va hunarmandlari orasida Hazeynce deb nomlangan mini kripto tili paydo bo'ladi va bugungi kungacha bu tildan foydalanilmoqda.

Ushbu mini-tilning lug'ati arab, fors va rus kabi tillardan to'plangan va turk grammatikasiga kiritilgan. Shunday qilib, muloqot vaqtida savdogar va hunarmandlar orasidan chetda qolishni xohlaydigan odamlar muloqotdan chetlashtirilishi mumkin.

Festivallar

Darendagi an'anaviy yoz festivallaridan biri Zengibar Karakucak kurash va madaniyat festivalidir^[6]. ( Qoraqucak uslubi — oʻgʻuz – turkiy kurash uslubi)^[7].

Manbalar

↑ "Malatya’nın Turizm Potansiyelinin Ortaya Çıkarılmasına Yönelik Algılar" (Türkçe). Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6: 92. 2018. Archived from the original on 30 Ağustos 2021. https://web.archive.org/web/20210830160725/https://dergipark.org.tr/en/pub/anemon/article/290700. Qaraldi: 30 Ağustos 2021. Derende]]
↑ ^2,0 ^2,1 "Malatya İli Yerleşmelerinin Tarihsel Dönemlere Göre Coğrafi Dağılışı" (Türkçe). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53 (1): 198. 2013. Archived from the original on 2 Eylül 2021. https://web.archive.org/web/20210902200628/http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/535/409. Qaraldi: 2 Eylül 2021. Derende]]
↑ Malatya Tarihi (Türkçe), 1985 — 68-bet.
↑ "7. VE 12. YÜZYILLAR ARASINDA ANADOLU’YU KATEDEN BAZI ASKERÎ SEFERLER VE GÜZERGÂHLARI". Tarih Okulu Dergisi 7: 41. 2014. doi:10.14225/Joh622. http://dx.doi.org/10.14225/Joh622. Qaraldi: 30 Ağustos 2021. Derende]]
↑ „Meclisi Karıştıran 'Darende İl Olsun' Teklifi!“. Darende Gazetesi. 4 ağustos 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29 mayıs 2016.
↑ "Potansiyel Bir Tarih ve Kültür Turizmi Merkezi Örneği Olarak Malatya" (Türkçe). Academic Knowledge 3 (2): 116.
↑ "History and actual image of oil wrestling". International Journal of Ethnosport and Traditional Games 2 (2): 19. 2019. doi:10.34685/HI.2020.75.15.002.

Manba xatosi: <ref> tag with name "Kaymakam" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Belediye" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "area" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "height" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Malatya" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Sivas" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Kayseri" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "nisanyan0" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "first" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "second" defined in <references> group "" has no content.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Gulseren01" defined in <references> group "" has no content.

Localnet profili
Darende tumani gubernatorligining rasmiy sayti 2012 15 Kasım 2012 tarihinde
Darende munitsipaliteti rasmiy sayti 2014 13 Nisan 2014 tarihinde

[1] "Malatya’nın Turizm Potansiyelinin Ortaya Çıkarılmasına Yönelik Algılar" (Türkçe). Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6: 92. 2018. Archived from the original on 30 Ağustos 2021. https://web.archive.org/web/20210830160725/https://dergipark.org.tr/en/pub/anemon/article/290700. Qaraldi: 30 Ağustos 2021. Derende]]

[lionStatues-2] 2,0 ^2,1 "Malatya İli Yerleşmelerinin Tarihsel Dönemlere Göre Coğrafi Dağılışı" (Türkçe). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53 (1): 198. 2013. Archived from the original on 2 Eylül 2021. https://web.archive.org/web/20210902200628/http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/535/409. Qaraldi: 2 Eylül 2021. Derende]]

[3] Malatya Tarihi (Türkçe), 1985 — 68-bet.

[4] "7. VE 12. YÜZYILLAR ARASINDA ANADOLU’YU KATEDEN BAZI ASKERÎ SEFERLER VE GÜZERGÂHLARI". Tarih Okulu Dergisi 7: 41. 2014. doi:10.14225/Joh622. http://dx.doi.org/10.14225/Joh622. Qaraldi: 30 Ağustos 2021. Derende]]

[5] „Meclisi Karıştıran 'Darende İl Olsun' Teklifi!“. Darende Gazetesi. 4 ağustos 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29 mayıs 2016.

[6] "Potansiyel Bir Tarih ve Kültür Turizmi Merkezi Örneği Olarak Malatya" (Türkçe). Academic Knowledge 3 (2): 116.

[7] "History and actual image of oil wrestling". International Journal of Ethnosport and Traditional Games 2 (2): 19. 2019. doi:10.34685/HI.2020.75.15.002.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]