Oygaying (qirgʻizchadan „qayin toʻsin“, „qayinlar vodiysi“ deb tarjima qilinadi[2]) – Toshkent viloyatidagi togʻ daryosi. Talas Olatovi va Piskom tizmasi tutashgan yerdagi (Toʻqmoqsoldi dovonidan shimoli-sharqda) muzliklardan Shovursoy nomi bilan boshlanadi. Uzunligi 76 km, havzasining maydoni 1102 km². Suv yigʻilish maydonining oʻrtacha balandligi 2998 m.

Oygaying
Oygaying sentyabrda
Oygaying sentyabrda
Tavsif
Uzunligi 76
Havzasi Piskom / Chorboq / Chirchiq/Sirdaryo/
Kichik Orol dengizi/Katta Orol dengizi
Suv sarfi 27,9 m³/s
Suv oqimi
Boshlanishi
 · Boshlanish joyi Piskom tizmasi va Talas Olatovi tizmalari orasida
 · Balandligi 3 091 m
Quyilishi Piskom
 · Quyilish joyi Piskom, Ugom va Maydontol tizmalari oraligʻida.
 · Balandligi 1 485 m
Joylashuvi
Davlat Oʻzbekiston
Mintaqa Toshkent viloyati
Tuman Boʻstonliq tumani

Oygaying chuqur va tor vodiyda oqadi. Qayir va birinchi koʻhna qayir (terrasa) yaxshi rivojlangan. Qadimgi muzliklardan qolgan morenalar koʻp uchraydi. Daryo oʻzani katta-katta xarsangtoshlar bilan toʻsilganligi sababli, ayrim yerlarda shovvalar hosil boʻlgan. Mavsumiy qor, qorliklar va muzliklardan toʻyinadi. Iyul—sentyabrda suvi koʻpayadi (44—46%). Oʻrtacha koʻp yillik suv sarfi 27,9 m³/sek., oʻrtacha oqim moduli 27,2 l/sek, km². Umumiy uzunligi 206 km dan ortiq, 100 ta irmogʻi bor. Yiriklari: Tastorsoy, Oqqopchigʻay, Baqiroqsoy, Koʻksuv, Beshtorsoy, Charaolmasoy[3].

Tavsifi tahrir

Oygayingning boshlanish manbalaridan Maydontolga qoʻshilishi va Piskomni hosil qilishigacha boʻlgan uzunligi 76 kilometr, havzasi maydoni 1102 kvadrat kilometr. U mavsumiy qor, qorliklar va muzliklardan toʻyinadi. Oʻrtacha koʻp yillik suv sarfi 27,9 m³/s ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, yillik suv oqimining 44-46% iyuldan sentyabrgacha boʻlgan davrga toʻgʻri keladi[3].

Suv toshqini va daryo terrasalari yaxshi rivojlangan. Daryo boʻyida qadimgi muzliklardan qolgan koʻp miqdorda morenalar mavjud. Baʼzi joylarda daryo oʻzani xarsangtoshlar bilan toʻsilib, suv maydonlarini hosil qiladi[3].

 
Shovurkoʻl

Daryo oqimi tahrir

Shovursoy Shovursoy – Oygayingning yuqori oqimi, Tastorsoy [izoh], Toʻqmoqsoldi va biroz pastroqda Eshakoʻldining qoʻshilishidan hosil boʻladi. Bu kichik suv oqimlari Piskom tizmasi muzliklaridan: Tastorsoy – Paxtakor muzligidan, Toʻqmoqsoldi – nomsiz muzlikdan, Eshakoʻldining chap manbayi – Kalesnik muzligidan, oʻng manbayi esa – Koziy muzligidan boshlanadi[4].

Dastlab Shovursoy Talas Olatovi tizmasi boʻylab shimoli-gʻarbga qarab oqadi, soʻngra janubga bir oz qiyalik bilan sharqqa buriladi. Daryoning burmasi atrofida Shovurkoʻl joylashgan[6].

Shovursoyning koʻl ostidagi eni 11 m, chuqurligi 1,2 m. Daryoda oʻtish joylari bor. Hozirda Shovurkoʻl ostidagi oqim tezligi 2,5 m/s[6].

Deyarli bir vaqtda qoʻshiladigan Tastorsoy (chapda) va Tyuzashu (oʻngda) soylari qoʻshilgan nuqtada[6] bu suv oqimi Oygaying deb ataladi[4].

Oʻrta va quyi oqimi

Oygaying nomini olgan suv oqimi shimoli-sharq yoʻnalishida oqadi va Maydontol tizmasi (shimoli-gʻarbda) va Piskom tizmasi (janubiy-sharqda) orasida oqadi. Daryo oʻzagi ochiq oʻrmon va butalar orasidan oʻtadi[9].

Tuyaqorin trakti hududida kechuv bor. Oʻrta oqimdagi soyning kengligi (Boyqiroq qoʻshilishidan keyin) 20 m, chuqurligi 50 sm. Bundan keyin daryo boʻyida „Oygaying“ qor koʻchki stansiyasi joylashgan. Stansiya yaqinida yana bir oʻtish joyi va Koʻksuvning muhim irmogʻi qoʻshilishidan oldin Oqimlarni oʻlchash posti mavjud. Koʻksuvga yaqinlashgandan soʻng soyning kengligi 30 m, chuqurligi 80 sm ga yetadi. Sharqiy Ayutor irmogʻi qoʻshilgandan keyin yana bir kechuv joylashgan. Bundan tashqari, Turagaying irmogʻi qoʻshilgandan soʻng, oqim tezligi 4,0 m/s ni tashkil qiladi. Sohillari boʻylab daraxt, baʼzi joylarda esa buta oʻsimliklari bor[9].

Qoraboshqoq trakti hududida Oygaying janubga buriladi, ammo keyin yana sharqiy yonbagʻir paydo boʻladi. Yirik Beshtorsoy irmogʻi qoʻshilganidan keyin soyning kengligi 16 m, chuqurligi 1,2 m ni tashkil qiladi[9].

 
Beshtorsoy —Oygayingning eng katta chap irmogʻi

Sarijoʻyak va Koʻkreneat traktlari orasidan oʻtib, Oygaying Maydontol bilan Piskom daryosiga qoʻshiladi. Oygaying va Maydontol qoʻshilish joyi yaqinida „Maydontol“ ob-havo stansiyasi joylashgan[10].

Oygayingning butun yoʻnalishi boʻylab yoʻl yotqizilgan (pastki oqimdan Sharqiy Ayutor orqasidagi oʻtish joyigacha – oʻng qirgʻoq boʻylab, balandroq – chap qirgʻoq boʻylab)[4][9].

Irmoqlari tahrir

Oygayingning umumiy uzunligi taxminan 206 kilometr boʻlgan 100 dan ortiq irmoqlari bor. Suv havzasining oʻrtacha balandligi 2998 metr, oʻrtacha oqim moduli 27,2 l/s km²[3].

Oygayingning eng katta chap irmogʻi – Beshtorsoy[5]. Yirik irmoqlari Tastorsoy, Oqqopchigʻay, Baqiroqsoy, Koʻksuv, Beshtorsoy, Charaolmasoy (barchasi chap irmoq hisoblanadi)[3].

Manbalar tahrir

  1. „Географические и гидрологические характеристики (по материалам справочника «Ресурсы поверхностных вод СССР»)“. 2013-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 14-mart.
  2. Гранитов И. И., Ахунов Х. М. О растительном покрове Чирчик-Ангренского бассейна // Ташкентский государственный университет им. В. И. Ленина. Научные труды. — Ташкент, 1973. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  4. 4,0 4,1 4,2 Popov V. N. Zapadniy Tyan-Shan. – Moskva: „Fizkultura i sport“, 1978.
  5. Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi & Beshtorsoy.