Yevropa Rossiyasi

Yevropa Rossiyasi (ruscha: Европейская Россия, европейская часть России) — Rossiyaning gʻarbiy va eng koʻp aholi yashaydigan qismi. U mamlakatning aholisi kam va ancha katta sharqiy qismi Osiyo qit’asining butun shimoliy hududini qamrab olgan Sibirdan farqli o‘laroq, geografik jihatdan Yevropada joylashgan. Rossiyaning bu ikki qismini Yevroosiyo superkontinentini ikkiga ajratuvchi Ural togʻlari va Ural daryosi bo‘lib turadi. Yevropa Rossiyasi Sharqiy Yevropaning katta qismini qamrab oladi va Yevropaning umumiy yer maydonining taxminan 40 foizini, umumiy aholisining 15 foizdan ortig‘ini tashkil etadi. Bu Rossiyani Yevropadagi eng katta va aholisi eng ko‘p mamlakatga aylantiradi. U beshta federal okrugga bo‘lingan.

Hudud va demografiya

Yevropa Rossiyasi aholisi Rossiyaning umumiy aholisining qariyb 75 % ini tashkil qiladi. U 3,995,200 kvadrat kilometrdan (1,542,600 kv. mil) ortiq maydonni egallaydi va qariyb 110 million aholiga ega — bu Rossiyani Yevropadagi eng yirik va eng zich mamlakatga aylantiradi. Yevropa Rossiyasi Rossiyaning eng zich mintaqasi boʻlib, aholi zichligi har kvadrat kilometrga 27,5 kishini tashkil qiladi (har kvadrat milga 70 kishi)^[1].

Rossiyaning barcha uchta federal shaharlari Yevropa Rossiyasida joylashgan. Bu shaharlar Moskva — mamlakat poytaxti va Yevropadagi eng gavjum va eng yirik shahar, Sankt-Peterburg — madaniy poytaxt va mamlakatdagi ikkinchi eng zich shahar va Sevastopol — xalqaro miqyosda Ukrainaning bir qismi sifatida tan olingan Qrimda joylashgan shahar.

Rossiyaning 1 milliondan ortiq aholisi bo‘lgan 16 ta shahridan 12 tasi Yevropa Rossiyasida joylashgan: Moskva, Sankt-Peterburg, Qozon, Nijniy Novgorod, Samara, Ufa, Rostov-Don, Krasnodar, Voronej, Perm, Chelyabinsk va Volgograd (qolgan to‘rttasi Yekaterinburg, Omsk, Krasnoyarsk va Novosibirsk).

Tarixi

Yevropa Rossiyasining tarixiy aholisini slavyan, fin-ugor, nemis, turkiy, yahudiy, skif, shimoliy kavkaz, xun, boltiq, xazar va skandinav xalqlari tashkil etgan^[2]^[3].

Baʼzi nazariyalarga koʻra, dastlabki sharqiy slavyanlar hozirgi Gʻarbiy Rossiyaga (shuningdek, Ukraina va Belorussiyaga) miloddan avvalgi I ming yillikning oʻrtalarida kelib o‘rnashgan^[4]. Sharqiy slavyanlarning Vyatichi qabilasi Oka daryosi atrofidagi yerlarda yashar edi. Bu hududda fin-ugor, boltiq va turkiy qabilalar ham mavjud edi (garchi turkiy va fin-ugor xalqlarining katta qismi slavyanlar tomonidan oʻzlashtirilgan boʻlsa-da, bugungi kunda Yevropa Rossiyasida ularning yirik qismi saqlanib qolgan). Markaziy Rossiyaning g‘arbiy qismida esa Sharqiy slavyan qabilalaridan biri bo‘lgan severyanlar istiqomat qilgan.

Sofia I ning yilnomasiga koʻra, birinchi rus viloyatlaridan biri dastlab 859-yilda qayd etilgan Velikiy Novgorod boʻlgan. Miloddan avvalgi VIII asr oxiri — XIX asr boshlarida Rossiyaning hozirgi gʻarbiy qismida Rus xoqonligi tashkil topgan. Bu mintaqa sharqiy skandinaviyalik sarguzasht izlovchilar, savdogarlar va dengiz qaroqchilaridan iborat varyaglar faoliyat yuritadigan joy bo‘lgan. XIX asr oxiridan XIII asrning oʻrtalariga qadar hozirgi Yevropa Rossiyasining katta qismi Kiyev rusi tarkibiga kirgan. Rus xoqonligi va Kiyev rusi yerlari muhim savdo yoʻllari boʻlib, Skandinaviya, Vizantiya imperiyasi, Rus xalqi va Volga Bolgariyasini Xazariya hamda Fors bilan bogʻlagan. Qadimgi Skandinaviya manbalariga koʻra, Kiyev rusi yoki Qadimgi Rusning 12 ta eng yirik shaharlari qatoriga Novgorod, Kiyev, Polotsk, Smolensk, Murom va Rostov kirgan^[5].

Vizantiya imperiyasi bilan savdo va madaniy aloqalar tufayli Rossiyaning slavyan madaniyati asta-sekin Sharqiy pravoslav dinini qabul qildi. Koʻpgina manbalarda Ryazan, Kolomna, Moskva, Vladimir va Kiyev moʻgʻullar imperiyasi tomonidan vayron qilinganligi aytiladi. Moʻgʻullar istilosidan soʻng Moskva buyuk knyazligi paydo boʻldi, shu vaqt ichida Gʻarbiy Rossiya va Rossiyaning turli mintaqalari Vizantiya imperiyasi bilan kuchli madaniy aloqalarga ega boʻlib, slavyan madaniyati doimiy ravishda oʻsib borgan^[6]. Sharqiy slavyan butparastligi va nasroniylik unsurlari bir-biriga qorishib ketgan va ba’zan Moskva buyuk knyazligida hatto ikki tomonlama e’tiqodning paydo bo‘lishiga olib kelgan^[7].

Iqtisodiyoti

2022-yilda Yevropa Rossiyasining YaHM hajmi 100 trillion ¥ (1,4 trillion AQSh dollari) atrofida edi^[8].

Ma’muriy bo‘linmalar bilan muvofiqlashtirish

Rossiyaning federal okruglari

Rossiyaning quyidagi federal okruglari butunlay yoki qisman Yevropa hududiga kiradi:

Okrug nomi		Hudud (km²)	2017-yilgi aholisi	Aholi zichligi	Qitʼa
	Markaziy federal okrug	650,200	39,209,582^[9]	59.658	Yevropa
	Shimoliy Kavkaz federal okrugi	170,400	9,775,770^[9]	56.58	Yevropa
	Shimoli-gʻarbiy federal okrugi	1,687,000	13,899,310^[9]	8.25	Yevropa
	Janubiy federal okrug^{[note 1]}	447,900	16,428,458^[9]	33.46	Yevropa
	Volga federal okrugi	1,037,000	29,636,574^[9]	28.63	Asosan Yevropa
	Ural federal okrugi	1,818,500	12,345,803^[9]	6.86	Asosan Osiyo
	6 ta federal okruglarning yigʻindisi^{[note 2]}	3,995,200	108,949,694^[9]	27.22	Asosan Yevropa
↑ Qrim Respublikasi va Sevastopol shahrini oʻz ichiga oladi, ular amalda Rossiya tomonidan boshqariladi, ammo boshqa aksariyat davlatlar tomonidan Ukrainaning bir qismi hisoblanadi. ↑ Quyidagilarni hisobga olmaydi: Volga federal okrugining 4 ta tumani butunlay Osiyoda, bitta tumani asosan Osiyoda, bitta tumani Yevropa va Osiyo o‘rtasida bo‘lingan, ikkita shahri Yevropa va Osiyo o‘rtasida bo‘lingan va bitta aholi punkti to‘liq Osiyoda joylashgan. Bu hududlarda jami 280,000 kishi Osiyoning 30,000 km² maydonida (Ural daryosining sharqiy qismida) istiqomat qiladi. Ural federal okrugining Yevropa qismida (Ural daryosining g‘arbiy tomonida) esa taxminan 200,000 kishi 1,700 km² maydonni egallagan.

Yana qarang

Manbalar

↑ Vishnevsky. „Replacement Migration: Is it a solution for Russia?“. EXPERT GROUP MEETING ON POLICY RESPONSES TO POPULATION AGEING AND POPULATION DECLINE /UN/POP/PRA/2000/14 6, 10. United Nations Population Division, Department of Economic and Social Affairs (2000-yil 15-avgust). 2003-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-yanvar.
↑ „Khazar | people“ (en). Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
↑ Reuter, Timothy. The New Cambridge medieval history., Fouracre, Paul; McKitterick, Rosamond; Reuter, Timothy; Luscombe, D. E. (David Edward); Riley-Smith, Jonathan, 1938-2016; Abulafia, David, First paperback, Cambridge: Cambridge University Press, 2015 — 497–500-bet. ISBN 9781107449060. OCLC 945367493.
↑ „Early East Slavic Tribes in Russia“ (en). Study.com. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
↑ „Ancient Rus: trade and crafts: History of Russian trade and crafts: Business & Law: Russia-InfoCentre“. www.russia-ic.com. Qaraldi: 2019-yil 20-mart.
↑ Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003. ISBN 027102349X. OCLC 50960735.
↑ Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003 — 146-bet. ISBN 027102349X. OCLC 50960735.
↑ Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998-2022 гг., rosstat.gov.ru
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 ^9,5 ^9,6 „Population 1 January 2015 Estimate – Federal State Statistics Service Russia“. Federal State Statistics Service Russia. 2015-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr.

[Crimea-10] Qrim Respublikasi va Sevastopol shahrini oʻz ichiga oladi, ular amalda Rossiya tomonidan boshqariladi, ammo boshqa aksariyat davlatlar tomonidan Ukrainaning bir qismi hisoblanadi.

[Sum-11] Quyidagilarni hisobga olmaydi:
Volga federal okrugining 4 ta tumani butunlay Osiyoda, bitta tumani asosan Osiyoda, bitta tumani Yevropa va Osiyo o‘rtasida bo‘lingan, ikkita shahri Yevropa va Osiyo o‘rtasida bo‘lingan va bitta aholi punkti to‘liq Osiyoda joylashgan. Bu hududlarda jami 280,000 kishi Osiyoning 30,000 km² maydonida (Ural daryosining sharqiy qismida) istiqomat qiladi. Ural federal okrugining Yevropa qismida (Ural daryosining g‘arbiy tomonida) esa taxminan 200,000 kishi 1,700 km² maydonni egallagan.

[Vishnevsky-1] Vishnevsky. „Replacement Migration: Is it a solution for Russia?“. EXPERT GROUP MEETING ON POLICY RESPONSES TO POPULATION AGEING AND POPULATION DECLINE /UN/POP/PRA/2000/14 6, 10. United Nations Population Division, Department of Economic and Social Affairs (2000-yil 15-avgust). 2003-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-yanvar.

[2] „Khazar | people“ (en). Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.

[3] Reuter, Timothy. The New Cambridge medieval history., Fouracre, Paul; McKitterick, Rosamond; Reuter, Timothy; Luscombe, D. E. (David Edward); Riley-Smith, Jonathan, 1938-2016; Abulafia, David, First paperback, Cambridge: Cambridge University Press, 2015 — 497–500-bet. ISBN 9781107449060. OCLC 945367493.

[4] „Early East Slavic Tribes in Russia“ (en). Study.com. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.

[5] „Ancient Rus: trade and crafts: History of Russian trade and crafts: Business & Law: Russia-InfoCentre“. www.russia-ic.com. Qaraldi: 2019-yil 20-mart.

[6] Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003. ISBN 027102349X. OCLC 50960735.

[7] Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003 — 146-bet. ISBN 027102349X. OCLC 50960735.

[GDP-8] Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998-2022 гг., rosstat.gov.ru

[:0-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 ^9,5 ^9,6 „Population 1 January 2015 Estimate – Federal State Statistics Service Russia“. Federal State Statistics Service Russia. 2015-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[note 1]

[note 2]