Beklarsoy
Beklarsoy — Oʻzbekistonning Samarqand viloyati Qoʻshrobod tumani va Navoiy viloyati Nurota tumanlaridagi soy. Yuqori oqimida Ustuqsoy, oʻrta oqimida Beklarsoy, Oqchopsoy, quyi oqimida Oʻrgʻanchi deb ataladi. Mirishkor togʻlari (Nurota tizmasi)ning janubiy yon bagʻridan boshlanib, shimoldan janubga tomon oqadi. Irmogʻi koʻp. Uzunligi 41 km, suv toʻplash maydoni 180 km², oʻrtacha koʻp yillik suv sarfi 0,53 m³/sek. Suvining asosiy qismi bahorda oqadi. Kuz va qishda suvi kamayib, koʻpincha qurib qoladi. Beklarsoyda baʼzan jaladan soʻng kuchli sel oqimi kuzatiladi[1].
| Beklarsoy | |
|---|---|
 Ustuqsoy Ustuq qishlogʻida | |
| Tavsif | |
| Uzunligi | 41 |
| Suv sarfi | 0,53 m³/s |
| Davlat | Oʻzbekiston |
| Beklarsoy | |
Umumiy tavsif tahrir
Soy uzunligi 41 km, suv toʻplash maydoni 180 km²[2]. Yangi Oqchob qishlogʻi yaqinida oʻrtacha suv oqimi tezligi 0,714 m³/s. Daryo qor va yomgʻirning erigan suvlari bilan toʻyinadi.
Yangi Oqchob qishlogʻi uchun yil davomida suv oqimi 22,5 million m³, oʻrtacha oqim moduli 3,97 l/s⋅km², oqim qatlami 125 sm/yil. 1964—2002-yillardagi kuzatishlar natijasiga koʻra, oqimning oʻzgaruvchanlik koeffitsienti 0,739 (yillik davr uchun)[3]. Sugʻorish uchun yillik suv oqimi 13 million m³ dan ortiqni tashkil qiladi.
Oqimi tahrir
Soy Shimoliy Nurota tizmasining janubiy yon bagʻiridan boshlanadi. Manbadan shimoli-gʻarbiy yoʻnalishda oqadi, keyin janubi-gʻarbga buriladi. Soy qirgʻogʻida pastda Ustuk aholi punkti joylashgan. Bu yerdan daryo umumiy gʻarbiy yoʻnalishga yoʻnaltirilgan boʻlsa-da, oqim boʻylab koʻplab burmalarni hosil qiladi.
Nakki posyolkasi yaqinidagi Tiktoshga quyilish hududida suv oqimi Beklar nomini oladi.
Foydalanish tahrir
Soydan qadimdan Beklar, Oqchob, Yangi Oqchob kabi qishloqlar suv ichadi. Beklarsoy vodiysida 16-asrda qurilgan Abdullaxon bandi (tugʻoni) qoldiqlari saqlangan.
Abdullaxon bandi tahrir
Abdullaxonbandi suv ombori oʻrta asr sugʻorishda muhandislik-texnika ilmining ajoyib namunasidir. 1580-yillarda Buxoro xoni Abdulaxon II buyrugʻi bilan barpo etilgan. Toʻgʻon qoldiqlari birinchi marta 1913-yilda Qishloq xoʻjaligi vazirligining yerni yaxshilash boshqarmasi bilan jihozlangan Buxoro ekspeditsiyasining bir qismi boʻlgan Nikolay Dimo tomonidan qayd etilgan. 1957—1962-yillarda tarixiy obida Yahyo Gʻulomov rahbarligida Oʻzbekiston Tarix va arxeologiya institutining Maxandaryo arxeologik guruhi tomonidan tadqiq qilingan.
Toʻgʻonning uzunligi tepada 85 m, poydevorida 73 m, balandligi 14,5 m. Uning qalinligi asta-sekin tepada 4,5 m dan poydevorda 15,3 m gacha kengayib boradi, bu suv bosimini yaxshiroq ushlab turishga yordam beradi.
Abdullaxonbandi toʻgʻonining suv ombori Qamar, Aqchab, Urganchi, Rabot, Jilantamgʻali va Saykechar qishloqlarini ularga tutash yerlar orqali suv bilan taʼminlagan. XVI asrda bu yerda oʻrtacha 1-1,2 ming gektar yer sugʻorilgan. Keyinchalik Abdullaxon bandini Kattayorning shiddatli oqimi yorib yubordi. Toʻgʻonning 2/3 qismi hozirgi kungacha saqlanib qolgan, kanyonning chap qirgʻogʻidan yana uchdan bir qismi butunlay vayron boʻlgan.
Manbalar tahrir
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Мухамеджанов А. Р.. История орошения Бухарского оазиса: (с древнейших времен до начала XX в.) Гулямов Я. Г.: . FAN, 1978 — 296 bet.
- ↑ Чуб В. Е.. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологические процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан. Toshkent: VORIS NASHRIYOT, 2007 — 80—81 bet. ISBN 978-9943-304-23-9.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |