Forbesmilliarderlar roʻyxati — Forbes jurnali tomonidan 1987-yildan beri har yili mart oyida eʼlon qilinadigan eng badavlat kishilar roʻyxati hisoblanadi[1].
Har yili 1 milliard AQSh dollari va undan ortiq sof boylikka ega boʻlgan odamlarning yillik roʻyxati chiqariladi. Roʻyxat birinchi marta 1987-yil mart oyida chop etilgan[2]. Roʻyxatdagi har bir shaxsning umumiy sof boyligi ularning hujjatlashtirilgan aktivlari, qarz va boshqa omillarni hisobga olgan holda hisoblab chiqilgan, AQSh dollarida keltirilgan. Bu roʻyxatlarga qirollik oilasi vakillari va diktatorlar kiritilmaydi[3].
2018-yilda Amazon asoschisi Jeff BezosMicrosoft asoschisi Bill Gatesni ortda qoldirib, birinchi marta yuqori oʻrinni egalladi va ilk yuz milliard dollarlik boylikka ega shaxs boʻldi[4]. 2022-yilda Elon Musk roʻyxatda yetakchil boʻldi[5]. 2023-yilda fransuz tadbirkori Bernard Arnault roʻyxatda birinchi oʻrinni egalladi va oʻz navbatida birinchi oʻrinni egallagan fransuz boʻldi[6].
Har yili Forbes dunyoning eng boy odamlari va guruhlari yoki oilalarning faoliyatini kuzatish uchun butun dunyodan 50 dan ortiq muxbirlardan iborat jamoani yollaydi. Dastlabki soʻrovnomalar roʻyxatga kiritilishi mumkin boʻlgan shaxslarga yuboriladi. Forbes maʼlumotlariga koʻra, ular uch xil javob oladi: baʼzi odamlar oʻz boyliklarini koʻpaytirib koʻrsatishga harakat qiladi, boshqalar hamkorlik qilib, bor maʼlumotni beradi, baʼzilari esa har qanday savollarga javob berishdan bosh tortadi. Keyingi bosqichda biznes operatsiyalari tekshiriladi va qimmatbaho aktivlar baholanadi — yer, uylar, transport vositalari, sanʼat asarlari va boshqalar. Pullarni tekshirish va shaxsning mol-mulkini baholashni yaxshilash uchun suhbatlar oʻtkaziladi. Nihoyat, ommaviy sotiladigan aksiyalardagi pozitsiyalar eʼlon qilinishidan taxminan bir oy oldin bozor narxida baholanadi. Xususiy kompaniyalar narxlari hukmron boʻlgan narx-sotish yoki narx-daromad nisbati asosida belgilanadi. Maʼlum boʻlgan qarz, shaxsning AQSh dollaridagi taxminiy qiymatining yakuniy bahosini chiqarish uchun aktivlardan chegirib tashlanadi. Qimmatli qogʻozlar narxi tez oʻzgarib turishi sababli, insonning haqiqiy boyligi va eʼlon qilingan vaqtidagi reytingi roʻyxat tuzilgan paytdagi mavqeidan farq qilishi mumkin[7].
Tirik shaxs oʻz boyligini bevosita oila aʼzolariga taqsimlaganda, u shaxs (beruvchi) tirik boʻlishi sharti bilan yagona roʻyxatga kiritiladi (yagona „oilaviy mulk“ egasi sifatida). Biroq, agar vafot etgan milliarderning boyligi tarqatilgan boʻlsa, u yagona roʻyxat sifatida koʻrinmaydi va har bir oluvchi faqat uning boyligi 1 milliard dollardan oshsa, roʻyxatda paydo boʻladi (uning boyligi oila aʼzolariniki bilan birlashtirilmaydi). Boyligi oʻz mamlakatidagi qirol oilalari va diktatorlar mavqeiga bogʻliq boʻlganlar roʻyxatga kiritilmaydi[7][8].
Roʻyxat har yili mart oyida eʼlon qilinadi. Milliarderning boylik qiymati oʻsha paytda qayd etilgandir. Ushbu roʻyxatlar har yili faqat eng boy 10 milliarderni koʻrsatadi.
Forbes dunyo milliarderlarining 38-yillik roʻyxatida umumiy boyligi 14,2 trillion dollarni tashkil etgan 2781 milliarder qayd etildi. Bu 2023-yilga nisbatan 141 kishiga va 2 trillion dollarga koʻpdir. Roʻyxatdagi eng yuqori daromad boʻyicha oldingi rekord yangilandi va 2022-yilda oʻrnatilgan 900 milliard dollarlik rekord ortda qoldi. Roʻyxatdagilarining uchdan ikki qismi avvalgisiga nisbatan boyroq. Jumladan, Mark Zuckerbergning boyligi 112,6 milliard dollarga oshdi.
Forbes jurnalining 37-yillik milliarderlar roʻyxatiga umumiy boyligi 12,2 trillion dollarni tashkil etgan 2640 milliarder kirdi, bu 2022-yilga nisbatan 28 kishiga va 500 milliard dollarga kamroq. Roʻyxatning deyarli yarmi oʻtgan yilga qaraganda qashshoqroq. Elon Musk 1-oʻrindan 2-oʻringa tushib ketdi. Roʻyxatda, xuddi 2022-yildagidek, 30 yoshdan kichik boʻlgan 15 nafar milliarder bor, ularning eng boylari Red Bull merosxoʻri Mark Mateschitz boʻlib, boyligi 34,7 milliard dollarni tashkil etadi. Eng kichigi Clemente Del Vecchio va Yaponiya-Janubiy Koreya oʻyin giganti Nexon shirkati egasi Kim Jung-yang edi[9][10].
Forbes jurnali dunyo milliarderlarining 36-yillik roʻyxatiga umumiy boyligi 12,7 trillion dollarni tashkil etgan 2668 nafar milliarderni kiritgan. Milliarderlar 2021-yilga nisbatan 97 kishiga kamaygan[11].
Forbes jurnali 35-yillik milliarderlar roʻyxatiga umumiy boyligi 13,1 trillion dollarni tashkil etgan 2755 milliarderni kiritdi. Bu raqam 2020-yilga nisbatan 660 nafarga koʻp. Ushbu milliarderlarning 86 foizi oʻtgan yilgidan koʻproq boylikka ega[13][14].
Koʻchmas mulk pufagi deb nomlanuvchi uy-joy kapitalini rivojlanishi natijasida isteʼmolchilar tomonidan foydalanilgan boʻsh pul mablagʻlari 2005-yilda jami 5 trillion dollarga yaqin mablagʻni yaratib, butun dunyo boʻylab iqtisodiy oʻsishni kuchaytirdi[27].
Gates 1995-yilda 12,5 milliard dollar boyligi bilan dunyo milliarderlari orasida birinchi oʻrinni egallagan ilk amerikalik boʻldi. 1999-yilda uning boyligi 90 milliard dollarga yetgan paytida, dot-com pufakchalari avj olgan paytda ham oʻrnini saqlab qoldi. 2000-yilda dot-com pufakchalari pasaya boshlaganidan soʻng, uning boyligi 60 milliard dollarga tushib ketdi.
Dot-com pufakchasi baʼzi milliarderlar uchun eng koʻp qogʻoz boyligini yaratdi. Biroq, dotkom pufakchasi yorilgach, yangi boylar boyliklari gʻoyib boʻlganini koʻrdilar[30]. Jahon moliyaviy inqirozi milliarderlarning boyliklariga yanada qattiqroq zarba berdi. 2009-yili besh yil ichida birinchi marta milliarderlar soni boʻyicha dunyoda sof yoʻqotish boʻldi[31]. Moliyaviy bozorlarning kuchli koʻrsatkichlari va jahon iqtisodiyotining tiklanishi moliyaviy aktivlar yoʻqotishlarini bartaraf etdi. Dunyodagi eng badavlat odamlarning aksariyati 2010-yillarning boshida boyliklari koʻtarilganini koʻrishgan[32][33].
Yillar boʻyicha milliarderlar boyligi yigʻindisi[34]