Mahdiy (Arab tilida. مهدي‎ Al-Mahdiy‎) — islomda: Muhammad paygʻambarning oxirzamondan oldin paydo boʻladigan soʻnggi vorisi. Imom Mahdiy Qur'onda tilga olinmagan, ammo u haqidagi gʻoya Muhammad[1] paygʻambarning hadislarida keng talqin qilingan. Imom Mahdiy shaxsi „iymonni yangilovchi“ning mustaqil[2] timsoli sifatida tasavvur qilinadi.

Tarixi tahrir

Hijratning birinchi asrlarida Mahdiy islomning asl sofligini tiklashi kerak boʻlgan kutilgan hukmdor sifatida koʻrilgan. Bu rolni „anti-xalif“ Abdulloh ibn az-Zubayr daʼvo qilgan. Masihiylik gʻoyalari shialikda keng tarqaldi, bu yerda Mahdiyning kelishiga boʻlgan eʼtiqod „yashirin“ Imom Muhammad al-Mahdiyning qaytishiga ishonish bilan birlashdi. Masihiy gʻoyalar islom ijtimoiy va diniy harakatlarini ilhomlantirdi. Mahdiy gʻoyasidan Fotimiylar sulolasining asoschisi Ubaydulloh al-Mahdiy (909-1171, yaʼni 262 yil); Almohodlar sulolasining asoschisi Muhammad ibn Tumart va Sharqiy Sudandagi mahdiyat qoʻzgʻoloni rahbari Muhammad Ahmad. Mahdiy Iso kabi osmondan tushmaydi, balki u bilan birga yer yuzida Xudoning saltanatini oʻrnatadi. U Muhammad paygʻambarning avlodi boʻladi va Dajjol kelishi bilan bir vaqtda oʻz faoliyatini boshlaydi. Iso bilan birga Dajjolga qarshi kurashadi va uni magʻlub etadi. Mahdiy va Iso zoʻravonlik va adolatsizlikni yoʻq qiladilar, adolatli va toʻgʻri tartib oʻrnatadilar[3]

Obrazi tahrir

Mahdiy oddiy odam, oʻz davrining zamondoshi boʻladi>Mahdiy tirik va tez orada yer yuzida adolat tiklaydi, deb hisoblashadi. Shialikdan farqli oʻlaroq, sunniy mahdiy I.Goldzier taʼrifiga koʻra „noaniq chehra, kelajak idealining mifologik bezakidir“[1] .Ayrim ilohiyotchilar Mahdiyni „iymonni yangilovchilar“ (mujaddid) deb atashadi[4]

Adabiyotlar tahrir

Manbalar tahrir