Qaynar (Ohangaron tumani)

Qaynar
Qaynar
	Qishloq
	40°58′27″N 69°39′02″E / 40.97417°N 69.65056°E
Mamlakat	O‘zbekiston Respublikasi
{{{tuman_turi}}}	Ohangaron
Markazi balandligi	645 m
Vaqt mintaqasi	UTCUTC 5:00
Telefon kodi	+998
	[[File:\|290px\|Qaynar xaritada]]

Qaynar – Toshkent viloyati Ohangaron tumanidagi qishloq.

Qaynarda Qoʻqon xonligi davrida qurilgan shu nomdagi meʼmoriy majua sardoba (buloq ustidagi suv ombori) va karvonsaroy xarobalari mavjud.

Manzil

Qaynar Ohangaron daryosining oʻng qirgʻogʻidagi togʻ oldi zonasida, Oxangaron shahridan 10 km shimolda joylashgan boʻlib^[1]^[2].

Qaynar boshqa aholi punktlari bilan faqat tuproq yoʻllar bilan bogʻlangan.

Qaynar sardobasining janubidagi tepalikni musulmonlar qabristoni bor.

Tarix

Qadim zamonlarda Qaynar orqali karvon yoʻli oʻtgan. XVII—XIX -asrlarda u Toshkentni Fargʻona bilan bogʻlovchi eng katta ahamiyatga ega boʻlgan yoʻllardan biri edi^[1]. Ushbu aloqa liniyasi Toʻytepa orqali oʻtadigan yoʻlga qaraganda qulayroq boʻlgan. Chunki ikkinchi yoʻnalish botqoqli joylardan oʻtib, doimo yomon holatda boʻlgan^[1]^[3]. Karvonlar Qaynar qishlogʻida buloq boʻyida toʻxtab^[1] oʻtishgan.

Shu bilan birga, moʻgʻullardan oldingi davrda Chochni Jettikent shahri orqali Iloq bilan bogʻlaydigan va zamonaviy sardoba Qaynar^[1] orqali oʻtuvchi qadimiy savdo yoʻli mavjudligi aniqlangan^[4].

Tarixiy obidalar

Qaynarda meʼmoriy majmua, jumladan sardoba (buloq ustidagi suv ombori) va karvonsaroy (rabot) mavjud boʻlib, uning qurilishi Qoʻqon xonligi davriga borib taqaladi^[2]. Surishtiruvlarga koʻra, Qaynargumbazi va karvonsaroyi Qoʻqon xonlaridan birining buyrugʻi bilan qurilgan. Mahalliy aholi bu masalada turlicha fikrlarga ega. Sardobani 182–1842-yillarda mamlakatni boshqargan Madalixon yoki 1858–1862-yillarda hukmdorlik qilgan Mallaxon^[1]^[3] qurdirgan boʻlishi mumkin. Karvon yoʻlining obodonlashtirilishi Mallaxon hukmronligi bilan bogʻliq edi^[3]. 1929 va 1934-yillarda binolarni koʻzdan kechirgan M. E. Masson rabotning Qoʻqon xonligining soʻngi davriga toʻgʻri kelishini taxmin qildi, lekin sardobaning yoshi bundan ham kattaroq ekanligini aytdi. Hozirda sardobaning faqat pastki qismi saqlanib qolgan, karvonsaroy xarobalari esa butunlay yoʻq boʻlib ketish arafasida^[5].

Qadimgi Qaynar koni zamonaviy aholi punkti hududida (Ohangaron shahridan 10-12 km shimolda) XI–XII asrlarda faoliyat koʻrsatgan. 1962-yilda Chotqol-Qurama arxeologik guruhi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida topilgan. Ehtimol, bu yerda kumush qazib olish ishlari olib borilgan (rudalarda qoʻrgʻoshin va mis ham bor)boʻlishi mumkin^[2].

Bundan tashqari, qishloq yaqinida tepalik koʻrinishidagi, lyoss qoʻrgʻoni boʻlgan, tarixi koʻrsatilmagan ikkita mozorqoʻrgʻon bor^[2].

Qaynar sardobasi gumbazi koʻrinishi
janubi-gʻarbiy tomondan

Sardoba Qaynar

Qaynar sardobasi (Qayargumbaz) toza suv manbai ustida joylashgan gumbazli rotunda. Rivoyatlarga koʻra sardoba qurilishi XIX asrning birinchi yarmiga toʻgʻri keladi. Uning asosi kichik suv omborini tashkil etuvchi katta toshlardan iborat. Pastki qavatda janubiy va janubi-sharqqa qaragan beshta ship yoritgichlari mavjud. Eng gʻarbiy deraza ostidan oqim oqib chiqadi. Yuqorida toʻrtburchak teshiklari va janubga va shimolga ikkita shamollatuvchi derazalar boʻlib, kamerali boʻshliqlarni hosil qilgan^[1]^[3].

Rotunda pishiq kvadrat gʻishtdan (24-27 × 24-27 × 5 sm) qurilgan boʻlib. Ganchxak (ganch va loy aralashmasi) yordamida taʼmirlash izlari bor.

Karvonsaroy (Rabot)

Qaynardagi karvonsaroy (rabot) XIX asrda qurilgan boʻlishi mumkin. Undadarvozali old bino, burchaklarida bezakli guldasta minoralar, masjid va oshxona, uyga ega hovli va mehmonlar uchun 5 ta hujra mavjud edi. Binoning janubga qaragan old tomonida 5 ta hujra boʻlib, ularning oʻrtasida asosiy kirish eshigi boʻlgan. Oʻrta xona hovliga oʻtish joyi edi. Uning ikki tomonida gumbazlar bilan qoplangan masjid va oshxona joylashgan edi. Hovli janubdan fasad binosiga tutashgan boʻlib, sharq va gʻarbdan tekis boʻsh devorlar bilan chegaralangan^[1].

Karvonsaroy toʻrtburchak pishiq gʻishtdan (26-27 × 26-27 × 5 sm) qurilgan^[1].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Массон М. Е.. Ахангеран. Археолого-топографический очерк, 1000 экз, Ташкент: Издательство Академии наук УзССР, 1953 — 61—62-bet.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Буряков Ю. Ф., Касымов М. Р., Ростовцев О. М.. Археологические памятники Ташкентской области, 3000 экз, Ташкент: Издательство «Фан» Узбекской ССР, 1973 — 86-bet.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Массон М. Е.. Проблема изучения цистерн-сардоба, 1500 экз, Ташкент: Издательство комитета наук при СНК УзССР, 1935 — 14—15-bet.
↑ Буряков Ю. Ф.. Генезис и этапы развития городской культуры Ташкентского оазиса, 1000 экз, Ташкент: Издательство «Фан» Узбекской ССР, 1982 — 163-bet.
↑ Юсупова М. А. „Древняя сардоба Кайнаргумбаз“. Econews. Экологический портал Узбекистана (2014-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 12-fevral.^{[sayt ishlamaydi]}

[Ахангеран-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Массон М. Е.. Ахангеран. Археолого-топографический очерк, 1000 экз, Ташкент: Издательство Академии наук УзССР, 1953 — 61—62-bet.

[Буряков,_Касымов,_Ростовцев-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Буряков Ю. Ф., Касымов М. Р., Ростовцев О. М.. Археологические памятники Ташкентской области, 3000 экз, Ташкент: Издательство «Фан» Узбекской ССР, 1973 — 86-bet.

[Массон-35-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Массон М. Е.. Проблема изучения цистерн-сардоба, 1500 экз, Ташкент: Издательство комитета наук при СНК УзССР, 1935 — 14—15-bet.

[4] Буряков Ю. Ф.. Генезис и этапы развития городской культуры Ташкентского оазиса, 1000 экз, Ташкент: Издательство «Фан» Узбекской ССР, 1982 — 163-bet.

[5] Юсупова М. А. „Древняя сардоба Кайнаргумбаз“. Econews. Экологический портал Узбекистана (2014-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 12-fevral.^{[sayt ishlamaydi]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]