Rossiyada avtomobil ishlab chiqarish 600 ming kishi yoki mamlakatning umumiy ishchi kuchining 1 % toʻgʻridan-toʻgʻri ish bilan taminlagan muhim sanoat hisoblanadi. 2018-yilda Rossiya 1 767 674 avtomobilini ishlab chiqardi, 2018-yilda avtomobil ishlab chiqaruvchi mamlakatlar orasida 13-oʻrinni egalladi va jahon ishlab chiqarishining 1,8 foizini tashkil etdi.[1] Asosiy mahalliy brendlar, yengil avtomobil ishlab chiqaruvchilari AvtoVAZ va GAZ, KamAZ esa ogʻir avtomobillarning yetakchi ishlab chiqaruvchisidir. Oʻn bir xorijiy avtomobil ishlab chiqaruvchilari Rossiyada ishlab chiqarish quvvatlariga ega yoki oʻz zavodlarini qurishmoqda.

2015-yildan boshlab Lada Vesta ishlab chiqarila boshladi

Tarixi tahrir

Erta tarixi tahrir

 
Yakovlev & Freze (1896)
 
Gatchinadagi Hippolyte Romanovning elektr avtobus ichi

Rossiya imperiyasi mashinasozlikrivojida uzoq tarixga ega edi. XVIII asrda Ivan I. Polzunov dunyodagi birinchi ikki silindrli bugʻ dvigatelini yaratdi,[2] va Ivan P. Kulibin gʻildirak, tormoz, uzatish tranmissiyasi va podshipnik mexanizmiga ega boʻlgan mexanik dvigatelli avtomobilni yaratdi.[3] Dunyodagi birinchi zanjirda yuruvchi transport vositasi 1877-yilda Fyodor A. Blinov tomonidan ixtiro etdi.[4] 1896-yilda Yakovlevskiy motor zavodi va Freze avtomobilsozlik ustaxonasi Rossiyada benzinli dvigateli — Yakovlev va Freze bilan birinchi avtomobilni ishlab chiqardi.[5]

Oʻn toʻqqizinchi va yigirmanchi asrlarning almashinuvi eng brinchi rus elektr avtomobilining ixtirosi bilan esda qoladi. 1899-yilda muhandis Hippolyte V. Romanov tomonidan „kukushka“ laqabli elektromobil yaratilgan edi. Romanov akkumulyator va elektr omnibusni ham qurdi.[6] 1917-yilgi Oktyabr Inqilobidan oldingi yillarda, Rossiyada Russo-Balt, Puzyryov, Lessner va boshqa avtomobillarni ishlab chiqarar edi, 1907-yilda[7] birinchi avto koʻrgazma boʻlib oʻtdi va xalqaro avtomobil poygasiga muvaffaqiyatli ishtirok etuvchi avtomobil ixlosmandlari bor edi. Russo-Balt avotomobili 1912-yildagi Monte Carlo Rallysida 9-oʻrinni oldi, Sankt-Peterburgdan kelgan haydovchi va haydovchi mexanik ekstremal qish sharoitida kelgan boʻlishiga qaramasdan,[8] San Sebastian Rallysida 2-oʻrinni egalladi va 1913-yilda Gʻarbiy Yevropa va Shimoliy Afrikada 15 ming km yoʻlni bosib oʻtdi. Mashina haydovchisi, Andrei P. Nagel, mahalliy avtomobil brendini nufuzini oshirganligi uchun shaxsan imperator Nicholas II tomonidan taqdirlandi.[9]

1915-yilda Rossiyada 1,000 avtotransport vositalari ishlab chiqarilgan edi.[10] Import qilingan transport vositalari ichki ishlab chiqarilganlaridan ancha koʻp boʻlgan, 1914-yilda taxminan 10 % avtomobillar mahalliy ishlab chiqarilgan edi.

1916-yilning fevralida, chor hukumati oltita avtomobil zavodlarini qurish uchun mablag ' ajratdi: Moskvada AMO, Fili qishlogʻida Russo-Balt, Mytishchida Davlat harbiy oʻzyurar transport vositalari (KZVS), Rybinskda Rossiya Renault, Nakhichevan-Donuda Aksai va Lebedevda Yaroslavl zavodlari. Oktyabr inqilobigacha bu zavodlarning birortasi qurib bitirilmagan edi.[11]

Sobiq ittifoq davri tahrir

 
1969-yilda AvtoVAZ yigʻish liniyasi

1917-yil oktyabr inqilobidan soʻng, „Russo-Balt“ 1918-yil 15-avgustda milliylashtirildi va yangi rahbariyat tomonidan Prombron deb oʻzgartirildi. U Russo-Balt avtomobillarini ishlab chiqarishni davom ettirdi va 8-oktyabr 1922 yangi modelini ishga chiqarishni boshladi, AMO esa Fiat 15 Ter yuk mashinalarini litsenziya asosida ishlab chiqara boshladi va AMO dizaynerlari jamoasi tomonidan FIAT bazasida zamonaviy AMO-F-15 yuk mashinasini ishlab chiqdi. 1924—1931-yillarda 6000-6500 dona F-15 yuk mashinalari qurildi.[12][13]

1927-yilda Ilmiy Avtomobil & Motor Instituti (NAMI) muhandislari 1927-yildan 1931-yilgacha boʻlgan davrda Moskvadagi Spartak davlat avtomobil zavodi tomonidan kichik miqdorda ishlab chiqarilgan birinchi original sovet avtomobili NAMI-I ni yaratdilar.[14] 1929-yilda avtomobillarga boʻlgan talabning tez oʻsishi sababli, Milliy Iqtisodiyot Oliy Sovet Ford Motor Company bilan hamkorlikda GAZni tashkil etdi.[15][16] Bir yil oʻtgach, Moskvada ikkinchi avtomobil zavodi tashkil etilgan, ikkinchi jahon urushidan soʻng ulkan sovet avtomobil ishlab chiqaruvchisi boʻlgan va Moskvitch nomi bilan mashhur boʻlgan.

1960-yillarning boshida Moskvitch 408 ishlab chiqarildi, u aholi orasida tarqalishi uchun moʻljallangan iqtisodiyoti avtomobil hisoblangan edi.[17] MZMA, GAZ va ZAZ kabi boshqa ishlab chiqaruvchilar ommaviy bozorga moʻljallangan turli xil avtomobillarni taklif qilishdi. Sovet hukumati xalq avtomobilini ishlab chiqaradigan va shaxsiy transportga boʻlgan talabni qondirishga yordam beradigan yirik avtomobil ishlab chiqarish zavodini qurishga qaror qildi.[18] Iqtisodiy sabablarga koʻra, mavjud, zamonaviy xorijiy model asosida avtomobil ishlab chiqarishga qaror qilindi. Bir nechta variantni koʻrib chiqqandan soʻng, Fiat 124 oddiy va mustahkam dizayni, ishlab chiqarish va taʼmirlashning soddaligi tufayli tanlangan.

Zavod faqat 4 yil (1966—1970) ichida kichik Volga Stavropolshahrida qurilgan boʻlib, u keyinchalik yarim milliondan ortiq aholili shaharga aylandi va Palmiro Tolyatti sharafiga Tolyatti deb oʻzgartirildi.[18][19] Shu bilan birga, Izhevsk shahridagi Izhevsk mexanika zavodi hududia Mudofaa Vaziri[20] tashabbusi bilan, Sovet Ittifoqida avtomobil ishlab chiqarishning umumiy hajmini oshirish maqsadida, Izhmash avtomobil zavodi tashkil etilgan. U zavodda Moskvitch va Moskvitch asosida Kombi hatchbacklari ishlab chiqarildi.Naberezhnye Chelnyda Yevropaning eng yirik ogʻir yuk mashinalari zavodi KaMAZ qurilgan va GAZ, ZIL, UralAZ, KrAZ, MAZ, BelAZ zavodlari boshqa turdagi yuk mashinalari ishlab chiqarishda davom etdi.

1980-yillarning boshida Sovet avtomobil sanoati turli bozor segmentlari uchun avtomobil ishlab chiqaradigan bir necha asosiy zavodlardan iborat edi. 1987-yil oxirida sanoat 2 million avtomobilni ishlab chiqardi va ichki talabning 45 foizini qondirdi.[21]

Sovetdan keyingi oʻzgarishlar tahrir

Erta 1990-yillarida, Rossiya avtomobil bozori import bojlari keskin pasayishi tufayli kengaydi, shuning uchun 1993-yilda xorijiy ishlab chiqarilgan import avtomobillar barcha savdoning 49 %ni tashkil etardi.[22] Shu bilan birga, Rossiya avtomobil ishlab chiqaruvchilari bozor iqtisodiyotiga integratsiyalashgan va 1990-larda moliyaviy qoʻllab-quvvatlash kamayishi, iqtisodiy inqiroz, jinoiy faoliyat[23][24][25] va ichki bozorda raqobatning kuchayishi tufayli darhol inqirozga yuz tutdi.

1990-larning boshida asosiy mahalliy ishlab chiqaruvchilar AvtoVAZ, AZLK, IzhAvto, GAZ va UAZ edi.[26] Ulardan baʼzilari, AvtoVAZ kabi, boshqa kompaniyalar bilan (masalan, GM-AvtoVAZ) katta sarmoya kiritish va inqirozni bartaraf etish maqsadida hamkorlik qilishdi.[18]

1993-yilga kelib, umumiy ishlab chiqarish 1990-yilga nisbatan 14 % ga kamaydi. 1990-yillarda Lada sotilishining pasayishi va Yevropa Ittifoqining emissiya talablari keskinlashishi Gʻarbiy Yevropaga eksportni 90-yillar oxirigacha tugatilishiga olib keldi. Lada Buyuk Britaniyada yuqori savdoga ega edi, 1980-yillarning oxirida savdo choʻqqisiga yetib, yiliga 30 mingdan ortiq avtomobil sotgan, keyingi bir necha yil davomida boshqa byudjet brendlar bilan raqobatlasha olmadi.

1996-yilda 850 mingta avtomobil sotilgan edi Talab oʻsishda davom etar ekan, mahalliy brendlar sifatsiz ishlab chiqarish orqali oʻz obroʻsiga putur etkazishda davom etdilar. 1996-yilgi hisob kitobga koʻra, yangi sotib olingan AvtoVAZ avtomobilini xavfsiz va qulay darajasiga olib chiqish uchun 1-2 ming AQSh dollari qiymatda taʼmirlash kerak edi.[27]

1998-yilgi Rossiya moliyaviy inqirozi sanoatga taʼsir koʻrsatdi, chunki avtomobil ishlab chiqaruvchilari import narxining oshishi sababli import qilingan komponentlardan foydalanishni toʻxtatdilar. Shunga qaramay, keyingi yillarda sanoat tezda tiklandi.[28]

1997-yilda avtomobil ishlab chiqarish 1996-yilga nisbatan 13,2 % ga oshdi va 981 mingtaga yetdi. AvtoVAZ va UAZ ishlab chiqarishni 8,8 va 52 foizga, Kamaz esa ikki barobarga oshirdi.

Rossiyada yuk mashinalarining umumiy ishlab chiqarilishi 7 foizga oʻsdi va 1997-yilda 148 mingta 2000-yilda 184 mingtaga yetdi.[29] Avtomobillarning umumiy ishlab chiqarilishi 1993-yil 800 mingdan, 2000-yil 1mln 160ming donaga yetdi,[30] tijorat avtomobillarini hisobga olmaganda 965 mingtaga (OICAmaʼlumotiga koʻra 969235 dona[31]).

1990-yillar mobaynida dilerlik mablagʻlarining etishmasligi avtomobillarni naqd pulga sotib olish kerakligini anglatardi.[22]

2000—2008-yillar tahrir

 
2005-yildagi Lada Samara yigʻish liniyasi

2000-larning boshida Rossiya iqtisodiyoti tiklandi. Rossiya metallurgiya kompaniyalari, tashqi bozorlarda katta foyda olib, Rossiya avtomobil sohasida investitsiya qilish uchun harakat qildi. Sibir Alyuminiy dastlab Pavlovo Avtobus Zavodini sotib oldi va GAZga egalik qilish huquqini oshirdi. Shu bilan birga, Severstal UAZni oʻz nazoratiga oldi.[32]

2001-yilda Ford Vsevolozhskzavodiga 150 mln AQSh dollari sarmoya kiritdi va Rossiyada oʻz yigʻish zavodini qurgan birinchi Gʻarb ishlab chiqaruvchisi boʻldi. Shu zavodda ishlab chiqarilgan Ford Focus qisqa vaqt ichida Rossiyada eng koʻp sotilgan xorijiy avtomobil boʻldi.[33]

2003-yilda, Rus ishlab chiqaruvchilari, oʻz brendi ostida yoki xorijiy kompaniya bilan hamkorlikda, ulushi hali ham avtomobillar ishlab chiqarishning 90 %dan ortigʻini tashkil etardi. Oltita asosiy avtomobil guruhlari AvtoVAZ, SOK Guruh, Kamaz, RusPromAvto, SeverstalAvto va AZLK edi.[34] 2002-yilda xorijiy ishlab chiqaruvchilar tomonidan faqatgina 11 mingta avtomobil yigʻildi.[35]

Makroiqtisodiy tendentsiyalar kuchli boʻlib, aholi daromadlarining oʻsishi talabning keskin oʻsishiga olib keldi va 2005-yil rus avtomobil bozorida jadal oʻsish kuzatildi. 2005-yilda 1 446 525 ta yangi avtomobili, jumladan, 832 200 ta rus modellari va 614 325 ta xorijiy modellar sotilgan.

2005-yilning birinchi choragida rus tarixida birinchi marta xorijiy avtomobillar mahalliy (shu jumladan, ikkinchi qoʻl import) dan oshdi.[33] Xorijiy kompaniyalar Rossiyada ishlab chiqarishga katta sarmoya kiritdilar: Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqarilgan xorijiy avtomobillar soni 2005-yil 157179 tadan 2007-yil 456500 taga koʻtarildi.[36] Raqobatchilarga qarshi turish uchun mahalliy brendlar Lada Kalina kabi zamonaviy modellarni ishlab chiqarishni boshladi.

Rossiya bozorining qiymati tez oʻsdi: 2005-yil 14 %, 2006-yil 36 %, 2007-yilda 67 % va 2008-yilda dunyoda eng tez oʻsayotgan avtomobil bozori boʻldi.[37] Xorijiy kompaniyalar 2000-yillarda Rossiyaga oqib kela boshladilar, uni mahalliy ishlab chiqarish maydonchasi va eksport uchun qulay deb hisoblashdi. Rossiyaning ish kuchi, moddiy va energiya xarajatlari gʻarbiy Yevropaga qaraganda 1/6 dan kamroq edi.[38][39]

Mahalliy ishlab chiqarilgan avtomobillar bozorining ulushini oshirish uchun Rossiya hukumati bir qator protektsionizm choralarini amalga oshirdi va mamlakatga xorijiy ishlab chiqaruvchilarni jalb qilish boʻyicha dasturlarni ishga tushirdi. 2005-yil oxirida Rossiya rahbariyati xorijiy avtomobil kompaniyalarining investitsiyalarini ragʻbatlantirish maqsadida maxsus iqtisodiy zonalar (SEZ) yaratish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Maxsus iqtisodiy zonalarda ishlashning afzalliklari quyidagilardan iborat: soliq imtiyozlari, mol-mulk va yer soligʻini toʻlashdan ozod qilish, shuningdek soliq rejimi oʻzgarishlaridan himoya qilish. Baʼzi viloyatlar, yirik investorlar uchun keng qoʻllab-quvvatlash (100 mln AQSh dollaridan ortiq) taqdim etdi. Bu oʻz ichiga Sankt-Peterburg/Leningrad viloyati (Toyota, GM, Nissan) va Kaluga viloyati (VW) oladi. Kaluga, Kaliningrad viloyati kabi xorijiy kompaniyalarni muvaffaqiyatli jalb qildi.[37]

Global moliyaviy inqiroz tahrir

 
Prezident Vladimir Putin AvtoVAZ xodimlari bilan kompaniyaning Tolyatti zavodida uchrashmoqda.

Rossiya avtomobil sanoati 2000-yillarning oxiridagi inqirozdan qattiq jabr koʻrdi. Yengil avtomobillar ishlab chiqarish 2008-yil 1470ming donadan 2009-yil 597mingtagacha kamaydi. Xuddi shu davrda yuk mashinalari ishlab chiqarish 256 000 dan 91 000 tagacha kamaydi.[40]

2008-yil oxirida Rossiya hukumati sanoatda vaziyatni yaxshilash uchun 5 mlrd AQSh dollarlik protektsionizm choralarini joriy etdi. Bu muammoli kompaniyalari uchun 2 mlrd AQSh dollari miqdorida yordam va rus avtomobil xaridorlari uchun 3 mlrd AQSh dollari miqdorida kreditni oʻz ichiga oladi.[41] Bosh vazir Vladimir Putin bu qadamni ish oʻrinlarini saqlab qolish uchun muhim deb atadi.[42] Import qilingan xorijiy avtomobillar va yuk mashinalari uchun tariflar kamida 50 % va 100 % gacha koʻtarildi. Tariflar avtomobil dvigatelining hajmiga bogʻliq edi. Rossiya shaharlarida, ayniqsa Vladivostokda Yaponiya avtomobillarining importi shahar iqtisodiyotining muhim sektori boʻlgani, tariflar oʻsishi noroziliklarga sabab boʻldi.[43] Vladivostok biznesining yoʻqotishlarini bartaraf etish uchun Bosh vazir Putin Sollers avtomobilsozlik kompaniyasini Moskvadan Vladivostokga koʻchirishni buyurdi. Koʻchib oʻtish 2009-yilda tugallandi va hozirda zavodda 700 mahalliy aholi ishlaydi. 2010-yilda Vladivostokda 13200 dona avtomobili ishlab chiqarish rejalashtirilgan edi.[44]

Rossiya hukumati tomonidan amalga oshirilgan eng samarali inqirozga qarshi choralar mart oyida 2010-yilda avtomobillarni qayta ishlash sxemasini joriy etish edi. Ushbu sxemaga koʻra, yangi avtomobil xaridorlari 600 ming rubl (20 ming AQSh dollari) miqdorida subsidiya olishlari mumkin edi.[45] 2010-yilning ikkinchi choragida Rossiyaning eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchisi Avtovaz savdosini 2 baravarga oshirdi va kompaniya yana foydaga ishlay boshladi.[46][47]

Soʻnggi oʻzgarishlar tahrir

2010-yil oxirida avtomobil ishlab chiqarish inqirozgacha boʻlgan darajaga qaytdi.[48] 22010-yilda Rossiyada oʻnta eng koʻp sotilgan modellardan toʻqqiztasi mahalliy ishlab chiqarilgan va Lada AvtoVAZ modellari roʻyxatga boshchilik qilar edi.[49] 2010-yilning birinchi 7 oyida Lada avtomobil savdosi 60 % ga oʻsdi, Koreya KIA 101 % ga sakrab chiqdi va Chevrolet sotuvi 15 % ga oshdi.[50]

2010-yilda Rossiya yengil avtomobillar ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda 15-oʻrinni egalladi. 2010-yilga koʻra Rossiya avtomobilsozlik sanoati jahon avtomobil ishlab chiqarishining 2 % ni tashkil qiladi.

Rossiya brendlari avtomobil bozorining 2010-yilda 34 % dan 2012-yilda 21 % ga kamaydi. Shu bilan birga, Rossiyada xorijiy ishlab chiqarilgan avtomobillar bozorining ulushi 2012-yilda 45 % ga yetib, oʻsishda davom etdi.[51] Rossiya avtomobil bozorining import qilingan avtomobillar muhim ulushni tashkil etardi: 2014-yilda ular 27 % avtomobillar va 46 % yuk mashinalari edi.[52]

2014-yilgi iqtisodiy inqirozi avtomobil sotish va ishlab chiqarishning yana pasayishiga, shuningdek, kelajakdagi oʻsish prognozlarini pasayishiga olib keldi.[53]

2016-yilda Rus yoʻllarida avtomobillar soni 40 629 200ga yetdi. Lada avtomobillarining umumiy soni 5 yil avvarli 41,6 %[54] dan 34,6 %[55] ga tushgan edi. Ushbu mashinalarning deyarli yarmi oʻn yoshdan oshgan va eng mashhur model hali ham klassik Lada Riva edi.

Ishlab chiqaruvchilar tahrir

 
1997-2015-yillarda Rossiyada ishlab chiqarilgan avtomobillar

Rossiya avtomobil sanoati toʻrt turdagi kompaniyalarga boʻlinishi mumkin: mahalliy ishlab chiqaruvchilari, xorijiy ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchilari (OEM), qoʻshma korxonalar va xorijiy brendlarni ishlab chiqaruvchi Rossiya kompaniyalari.[56] 2008-yilda Rossiyada avtomobillar va tegishli uskunalar ishlab chiqaradigan 5445 ta kompaniyalar mavjud edi. Ularning ishlab chiqarish hajmi va sotuvi 1,513 mlrd rublni tashkil etardi.[40]

Dizel dvigatelli avtomobillar Rossiyada mashhur emas, ular bozorining yarmini tashkil qiluvchi Gʻarbiy Yevropa bilan solishtirganda, 2015-yilda barcha savdoning 7,6 %ni tashkil qilgan.[57] 2016-yilda Rossiyada tabiiy gazda yuruvchi 145 ming avtomobil bor edi va mamlakatdagi barcha avtomobillarning 0,3 % tashkil etar edi.[58] Etil benzinini sotish 2003-yilda taqiqlangan.[59]

Mahalliy avtomobil brendlari tahrir

Iqtisodiy avtomobil Lada Priora 84779 sotilgan birliklar bilan roʻyxatning 1-oʻrnini egalladi. Ikkinchi oʻrindagi Lada Sam ara 77679 dona sotilgan edi, klassik Lada 2105/2107 esa 57499 dona sotuv bilan uchinchi oʻrinda. 2010-yil mart oyidagi avtomobillarni qayta ishlash sxemasi tufayli, Lada 2105 ning sotuvi sezilarli darajada oshishi kutilgan edi. Yetakchi Lada Kalina 2009-yilda toʻrtinchi eng koʻp sotilgan avtomobil edi va 52499 dona sotilgan edi.[60]

Yengil tijorat avtomobillari segmentida, GAZning GAZelle modeli juda mashhur edi va 2009-yilda 42400 dona sotuv koʻrsatkichi bilan bozorning 49 % ni qamrab oldi.Avtoperevozchik jurnali „Gazelle“ ni Rossiya avtomobil bozorida 2009ning eng muvaffaqiyatli avtomobili deb eʼlon qildi.

Rossiya avtomobilsozlik sanoatining eng yirik kompaniyasi-Tolyatti shahrida joylashgan Avtovaz edi. Hozirgi kunda kompaniya 130 mingdan ortiq odamni ish bilan taʼminlaydi va uning Lada modellari Rossiya avtomobil bozoriga hukmronlik qiladi. AvtoVAZ modellarining ulushi Rossiyaning barcha avtomobil ishlab chiqarishining 50 % ga toʻgʻri keladi.[45]

Rossiya avtomobil ishlab chiqaruvchilari ikki uyushma tomonidan taqdim etiladi: ASM-Holding va Rossiya avtomobil ishlab chiqaruvchilar uyushmasi.[61]

Xorijiy avtomobil brendlar tahrir

 
Hyundai Solaris, Rossiya sotuvi boyicha 1-oʻrinni birinchi xorijiy avtomobil

Rossiyaning ikkinchi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchisi Kaliningrad viloyatida joylashgan Avtotor kompaniyasi hisoblanadi. Avtotor zavodida BMW, Kia, General Motorsning Cadillac va Chevrolet kabi xorijiy avtomobil ishlab chiqaruvchilarining modellarni SKD, CKD yoki toʻliq yigʻish uslublarida yigʻadi. 2009-yilda Avtotor 60 mingta avtomobil ishlab chiqargan holda, Rus avtomobil ishlab chiqarishining 10 % ni tashkil etgan.[45]

Avtoframos, uchinchi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchisi, 2009-yilda 49500 ta avtomobil ishlab chiqargan.Uning zavodi Moskva shahrining janubi-sharqiy qismida joylashgan. Avtoframos — Fransiyaning Renault kompaniyasi va Moskva shahar maʼmuriyatining qoʻshma korxonasi, ammo nazorat ulushi Renault kompaniyasiga tegishli.[45] Kompaniya Renault Logan va Renault Sandero modellarini ishlab chiqaradi. Rossiyada ishlab chiqarilgan qismlari ulushi 54 %. 2012-yilga kelib, bu koʻrsatkich 74 % ga oʻsishi kerak edi.[62]

Rossiyaning toʻrtinchi va beshinchi yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilari Volkswagen va Ford hisoblanadi. Umuman olganda, sanoatning beshta yirik kompaniyasi Rossiyada ishlab chiqarilgan barcha avtomobillarning 80 foizini tashkil qiladi. 2016-yilda Hyundai Solaris eng koʻp sotilgan avtomobil boʻldi, 1970-yilda savdo statistika boshlanganidan buyon birinchi marta xorijiy brend birinchi oʻrinni egallagan edi.[63]

Tijorat va ogʻir transport vositalari tahrir

 
Bu GAZ tomonidan ishlab chiqarilgan, yengil tijorat avtomobillari orasida mashhur GAZelle NEXT modeli

Ogʻir transport vositalari sohasida eng yirik kompaniya KaMAZ yuk mashinalari ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Bu, shuningdek, Rossiya avtomobil sanoati boʻylab eng yirik kompaniyalardan biri hisoblanadi. 2010-yilda KAMAZ jami 32293 ta yuk mashinasini sotdi; Rossiyada 28254 ta va xorijiy mamlakatlarda 4039 dona.[64]

Van, yuk mashinalari va avtobuslar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaradigan yana bir juda muhim kompaniya GAZ hisoblanadi. Uning eng mashhur mahsuloti GAZelle boʻlib, uning ulushi yengil tijorat avtomobillari bozorida 49 %ni tashkil qiladi. 2009-yilda kompaniya GAZelle Business deb nomlangan takomillashtirilgan versiyani ishlab chiqarishni boshladi.

Avtobus segmentida, GAZ Guruhning Avtobus boʻlinmasi bozorning 77 % ulushini egalladi. 2009-yilda kompaniya 6169 ta kichik sinf avtobuslari, 1806 ta oʻrta sinf avtobuslari va 1156 ta katta sinf avtobuslarini sotdi.

Cheboksaryda joylashgan Traktor zavodlari kontserni Rossiyaning eng yirik traktor ishlab chiqaruvchisi va dunyodagi eng yirik mashinasozlik kompaniyalaridan biri hisoblanadi. Kompaniya 45 ming kishini ish bilan taminlaydi.

Amalga oshmagan loyihalar tahrir

 
Marussia B2

Marussia Motors tomonidan ishlab chiqarilgan Marussia brendi Rossiyada ishlab chiqarilgan birinchi zamonaviy sport avtomobili va birinchi supekar boʻldi. Marussia B1 modeli 2008-yil 16-dekabrda Moskvada yangi Manej zalida taqdim etilgan edi. 2010-yil 10-sentyabrda, Moskvada Marussia Motorsning birinchi avtosaloni ochildi. Marussia Motorsga mashhur rus shoumani, qoʻshiqchi, aktyor va avtopoygachi Nikolay Fomenko boshchilik qilar edi. Uning kompaniyasi Virgin Racing nomli formula bir jamosining katta ulushi sotib oldi va u 2011-yilda boshlab Marussia Virgin Racing deb nomlandi.[65] Ushbu jamoa formula-1 tarixida birinchi rus jamoasi boʻldi. Marussia Motors bankrot deb eʼlon qilindi va F1 jamoasini qoʻllab-quvvatlashni toʻxtatdi[66] va 2014-yilda umumiy savdoni toʻxtatdi.

Yana bir qisqa umrli loyiha Yo-mobile, benzin va tabiiy gazda ham yura oladigan va bir nechta elektr dvigatellarga ulangan shahar avtomobil edi. Avtomobil Moskvada 2010-yil 13-dekabrda taqdim etilgan. Bu loyiha, Sankt-Peterburgda joylashgan yuk mashinalari ishlab chiqaruvchi Yarovit va Mikhail Proxorov boshchiligidagi Onexim investitsiya guruh tomonidan ishlab chiqilgan edi.[67][68] 2014-yilda butun loyiha Rossiya hukumatiga ramziy miqdorda sotildi, bu esa bu gʻoyani rad etish uchun signal boʻldi.[69] Bir nechta prototipdan tashqari haqiqiy vositalar hech qachon ishlab chiqarilmagan.

Iqtisodiy va siyosiy ahamiyati tahrir

 
Avtovaz ning Tolyattidagi asosiy maʼmuriyati binosi

Rossiya avtomobil sanoati iqtisodiyotning muhim sektori hisoblanadi. U bevosita 600 ming kishini ish bilan taminlaydi va tegishli sohalarda 2-3 million odamni qoʻllab-quvvatlaydi.[48] Bu mamlakat iqtisodiyotining siyosiy jihatdan juda muhim qismidir: birinchi navbatda, koʻplab ish bilan band boʻlganlar va ikkinchidan, koʻplab fuqarolar avtomobil kompaniyalari tomonidan taqdim etilgan ijtimoiy xizmatlarga bogʻliq. Masalan, Tolyattishahridagi yirik AvtoVAZ zavodining farovonligi Samara viloyati shahri yoki viloyati uchun katta ahamiyatga ega. Tolyatti iqtisodiyoti bitta kompaniyaga bogʻliq boʻlgan, monoshahar hisoblanadi. 2009-yilda shaharning 700 ming aholisining qariyib 100 minggi zavodda ishlar edi.[70]

2009-yilda sobiq Prezident Dmitriy Medvedev Rossiyaning xom-ashyo va energetika iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish, uni innovatsiyalarga asoslangan zamonaviy yuqori texnologiyali iqtisodiyotga aylantirishga qaratilgan Medvedev modernizatsiya dasturini ishga tushirdi. Shundan soʻng, Rossiya avtomobilsozlik sanoati ulkan modernizatsiya salohiyati tufayli diqqat markazida boʻldi.

Sobiq Bosh vazir va hozirgi prezident Vladimir Putin avtomobil sanoatiga shaxsan qiziqib qoldi. Ramziy qoʻllab-quvvatlash belgisi sifatida Putin, 2010-yil avgust oyida yangi Amur Avtomagistralida keng reklama qilingan 2165 kmli masofani Lada Kalina Sport avtomobilida bosib oʻtdi. Putin mashinani „aʼlo, hatto kutganimdan ham ortiq „deb taʼriflab, uni“ qulay „va“ deyarli ovossiz“deb maqtadi. Tadbir jiddiy iqtisodiy inqirozdan keyin qayta tiklangan Avtovazni qoʻllab-quvvatlash uchun moʻljallangan edi.

Savdo statistikasi tahrir

2016-yil uchun AEB savdo maʼlumotlariga koʻra, Rossiya bozorida avtomobil ishlab chiqaruvchilari va modellarining oʻntaligi:[71]

Ishlab chiqaruvchilar tahrir

Tartib Tovar Sotish Bozor ulushi
1 Renault-Nissan



(oʻz ichiga oladi AvtoVAZ)
477,279 33.5 %
2 VW Guruh 156,712 11.0 %
3 Kia 149,567 10.5 %
4 Hyundai Guruh 145,300 10.2 %
5 Toyota Guruh 118,685 8.3 %
6 GAZ 55,803 3.9 %
7 UAZ 48,848 3.4 %
8 Mercedes-Benz 43,912 3.1 %
9 Ford 42,528 3.0 %
10 General Motors 31,737 2.2 %
Jami 1,425,791 100 %

Avtomobil modellari tahrir

Tartib Model Sotish Guruh
1 Hyundai Solaris 90,380 Hyundai Motor Group
2 Lada Granta 87,726 AvtoVAZ
3 Kia Rio - 87,662 Hyundai Motor Group
4 Lada Vesta 55,174 AvtoVAZ
5 Volkswagen Polo 47,702 Volkswagen Guruh
6 Renault Duster 44,001 Renault
7 Toyota RAV4 30,603 Toyota
8 Chevrolet Niva 29,844 General Motors
9 Renault Logan 29,565 Renault
10 Lada Largus 29,341 AvtoVAZ

Yil boʻyicha eng koʻp sotilgan modellar tahrir

Zavodlar tahrir

Sankt-Peterburg va Leningrad viloyati tahrir

 
Sankt-Peterburg shahridagi Hyundai zavodi
  • Hyundai:[74] 2010-yilda tashkil etilgan, 2016-yilda 200 mingta avtomobil ishlab chiqarilgan.[75] 2016-yilda Rossiyada ikkinchi eng yirik zavodi va 2200 ishchilar mehnat qilmoqda.[76]
  • Nissan: 2009-yil iyundan ishlab chiqarish boshlangan,[77] 2015-yilda 33600 ta avtomobil ishlab chiqarilgan.[78]
  • Toyota: 2016-yilda 39 mingta avtomobil ishlab chiqarilgan.[79] Toyota Motors Manufacturing Rossiya (TMMR), 224-gektarli zavodi Shusharyda 2005-yilda qurila boshlandi va 2007-yil 21-dekabrda ishga tushirildi. 2007-yildan boshlab 2,4 va 3 litr dvigatelli Toyota Camry avtomobilini yiliga 20 ming dona ishlab chiqarishni boshlagan.[80]
  • General Motors: 2008-yil iyulda ochildi, 2015-yil yopildi.[81]
  • Scania AB, Scania-Piter yuk mashinalari zavodi, 2002-yil tashkil etilgan. Scania P, R va G modellarini Ishlab chiqaradi.
  • MAN Truck & Bus, yuk mashinalari zavodi, 2013-yil tashkil etilgan.
  • Vsevolozhskdagi Ford Sollers zavodi : 2002-yil ochildi.[82] Rossiyada tashkil etilgan birinchi xorijiy avtomobil zavodi edi.[83]
  • Tosnodagi Caterpillar Inc., 2000-yil tashkil etilgan, yirik kon yuk mashinalarini ishlab chiqaradi.

Kaluga tahrir

 
Kalugadagi Volkswagen Group Rus korxonasi
  • Volkswagen:[74] 2007-yil noyabrdan ishlab chiqarishni boshladi, 2016-yilda 110 ming avtomobil ishlab chiqarilgan.[84] 200 metr kvadrat boʻlgan obyektda yillik taxminiy ishlab chiqarish 150 ming dona avtomobil, 2010-yil mobaynida erishildi va 3 mingga yaqin xodimlar bilan. Dastlab barcha transport vositalari yirik uzelli yigʻish (SKD) usulida ishlab chiqarilgan edi, toʻliq ishlab chiqarish 2010-yilga rejalashtirilgan edi. Zavodga Grabtsevo Aeroporti tomonidan xizmat koʻrsatilgan va aeroport Volkswagen Guruh Rossiyaning bir qismidir.[85]
  • Peugeot Citroen Mitsubishi Avtomobil: 2010-yil aprelda ochilgan,[86] 2015-yilda 25733 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[78]
  • Volvo Vostok Kalugadagi yuk mashinasi zavodi, 2009-yil tashkil etilgan. Volvo FH, Volvo FMX, Volvo FM, Renault Premium, Renault Kerax kabi avtomobillarni ishlab chiqaradi.

Volga Federal viloyati tahrir

  • Nijniy Novgorod — GAZ,[74] 2015-yilda 41691 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan. Zavod, shuningdek, Volkswagen Guruh Rus va GAZ Guruh oʻrtasidagi hamkorlik tufayli Volkswagen va Skoda avtomobillarni ham ishlab chiqaradi.[87]
  • Tolyatti
    • AvtoVAZ, 2015-yil 356602 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[78]
    • GM-AvtoVAZ, 2015-yilda 34218 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.
  • Izhevsk: IzhAvto (Nissan), 2015-yilda 72884 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.
  • Naberezhnye Chelny: Sollers — Naberezhnye Chelny, 2015-yilda 10 minta transport vositalari ishlab chiqarilgan.
  • Yelabuga: Ford Sollers, 2015-yilda 10300 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.
  • Naberezhnye Chelny: Kamaz yuk mashinasi zavodi, 2010-yilda tashkil etilgan qoʻshma koxona asosida Mercedes-Benz yuk mashinalarini ham ishlab chiqaradi.[88] Mercedes-Benz Axor, Mercedes-Benz Actros, Mercedes-Benz Unimog kabi modellarni ishlab chiqaradi.
  • Syzran: JBC yuk mashinalari zavodi, 2014-yilda sobiq RosLada ishlab chiqarish ob’ektlarida tashkil etilgan.[89] JBC SY1041 va JBC SY1060 modellarini ishlab chiqaradi

Rossiyaning boshqa hududlarida tahrir

 
Vladivostokdagi Ssangyong Sollers zavodi
  • Kaliningrad: Avtotor (Kia, Hyundai, BMW),[74] 2015-yilda 92200 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[90]
  • Moskva: Renault, Rossiya, 2015-yilda 73633 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[78]
  • Vladivostok: Sollers OAJ (Toyota, Mazda, Ssangyong, Isuzu), 2015-yilda 31823 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.
  • Cherkessk — Derways (Lifan, Geely, Buyuk Devor Hover, Chery), 2014-yilda 24800 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[91]
  • Argun: ChechenAvto — 2016-yilda 6700 ta transport vositalari ishlab chiqarilgan.[92]
  • Yaroslavl, Komatsu Limited 2010-yilda tashkil etilgan 2010-yilda yirik kon yuk mashinalari ishlab chiqaradi.
  • Miass, Iveco yuk mashinalari zavodi (Iveco AMT, sobiq Iveco-UralAZ qoʻshma korxonasi) 1994-yil tashkil etilgan. Iveco Trakker va Iveco Stralis modellarini ishlab chiqaradi.
  • Uzlovaya: Great Wall Motors zavodi qurilmoqda.[93]
  • Esipovo, Moskva viloyati: Mercedes-Benz zavodi qurilmoqda.[94]
  • Lipetsk: Lifan zavodi qurilmoqda.[95]

Avtomobil dvigateli ishlab chiqaruvchilari tahrir

  • AvtoVAZ, Tolyattida 1966-yilda tashkil etilgan. Benzin dvigatellarini Lada yoʻlovchi avtomobillari uchun ishlab chiqaradi.
  • Cummins Kama, Naberezhnye Chelnyda joylashgan va 2006-yilda Cummins va Kamaz qoʻshma korxonasi asosida tashkil etilgan. Kamaz brendi uchun dizel dvigatellar ishlab chiqaradi.
  • Ford Sollers, 2015-yilda motor zavodi tashkil etilgan.[96]
  • Kamaz, Naberezhnye Chelnyda joylashgan va 1969-yilda tashkil topgan. KAMAZ, NefAZ brendi ostidagi ogʻir yuk mashinalari va katta avtobuslari, shuningdek BTR-80 uchun dizel dvigatellar ishlab chiqaradi.
  • Tutaev Motor Zavodi (TMZ), Tutaevda 1969-yil tashkil topgan. MZKT (MZKT-742910), BAZ ogʻir yuk avtomobillari uchun dizel dvigatellari ishlab chiqaradi.
  • Ulyanovsk Motor Zavodi (UMZ), Ulyanovskda 1944-yilda tashkil etilgan, bir qismi GAZ Guruhga tegishli. GAZ (GAZ Gazelle, GAZ Sobol), UAZ (UAZ-3151 harbiy) brendlarining yengil tijorat avtomobillari va SUV segment yengil avtomobillari uchun benzin va benzin-gaz dvigatellar ishlab chiqaradi.
  • Volkswagen, Kalugadagi 1.6 MPI dvigatellarini ishlab chiqaradigan zavod.[97]
  • Yaroslavl Motor Zavodi (YaMZ), 1916-yilda Yaroslavlda tashkil topgan, 1958 (dvigatel ishlab chiqarish uchn oʻzgartiriladi), GAZ Guruhning bir qismi. PAZ (PAZ-3205, PAZ-4234), LiAZ (LiAZ-5256), BTR-80, GAZ Tigr (AMZ Tigr), BAZ, MAZ, KrAZ, MZKT, BelAZ (yosh modellari bilan BelAZ-7540-7547 uchun BelAZ-7547), MoAZ (MoAZ-7505) brendlarining yuk mashinalari, kichik avtobuslar, katta avtobuslar, bronlangan transport vositalari, bronlangan odam tashuvchilar uchun dizel dvigatellar ishlab chiqaradi.
  • Zavolzhye Motor Zavodi (ZMZ), Zavolzhye 1958-yilda tashkil topgan, UAZga tegishli. UAZ, PAZ (PAZ-3203, PAZ-3204, PAZ-3205) brendining, yoʻltanlamas, yengil tijorat transport vositalari va kichik avtobuslar uchun benzinli va dizelli dvigatellar ishlab chiqaradi.
  • ZiL, Moskvada 1916-yilda tashkil etilgan. ZiL (ZiL-4331) brendi oʻrta yuk mashinalari uchun benzin dvigatellar ishlab chiqaradi.

Yana qarang tahrir

  • Rossiya avtomobil ishlab chiqaruvchilar roʻyxatini

Manbalar tahrir

  1. „Production Statistics 2018 Statistics“. Qaraldi: 21-noyabr 2019-yil.
  2. Hill M. Polzunov`s Engine: Innovation in Eighteenth Century Russia // Icon: Journal of the International Committee for the History of Technology. Volume 8. 2002. P. 127
  3. Kelly M. A. Russian Motor Vehicles: The Czarist Period 1784 to 1917. Veloce Publishing Ltd. 2009. P. 8
  4. Kelly (2009), p. 12
  5. Kelly (2009), p. 50ff
  6. Kelly (2009), pp. 71-72
  7. „Andrei Platonovich Nagel (the organiser of the first Russian auto show)“ (ruscha). 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 4-mart 2016-yil sanasida arxivlangan)
  8. Scalextric Rally Champions. Vol. I: The interwar period. Altaya. 2008. pp. 20-24.
  9. „Melbourne to Moscow“. 28-fevral 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 28-fevral 2016-yil sanasida arxivlangan)
  10. Davies, R. W.. From Tsarism to the New Economic Policy: Continuity and Change in the Economy of the U. S. S. R. (en). Springer, 1990 — 193–195 bet. ISBN 9781349099337. 
  11. „Хроника: неудачное рождение российской автомобильной промышленности“. Qaraldi: 23-dekabr 2017-yil.
  12. „The AMO, known and unknown“ (ruscha). 3-noyabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 3-noyabr 2015-yil sanasida arxivlangan)
  13. „Oldtimer picture gallery. The AMO-F-15“ (ruscha). 6-yanvar 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  14. Kelly, (2009) p. 78-79
  15. „The Ford Motor Company in the Soviet Union in the 1920s-1930s“.
  16. „Soviet Fordism in Practice – Yale University“.
  17. „Was the original Fiat better than the Lada?“ (inglizcha). Total Car Magazine. 16-dekabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2017-yil.
  18. 18,0 18,1 18,2 „AVTOVAZ Joint Stock Company History“. 24-noyabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  19. „The history of Togliatti“ (ruscha). 17-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  20. „The history of the Russian automotive industry: IzhAvto“ (ruscha). Za Rulem. 8-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  21. Begley. „THE RUSSIAN AUTOMOTIVE INDUSTRY AND FOREIGN DIRECT INVESTMENT“. Applied Research Centre in Sustainable Regeneration. 23-fevral 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-dekabr 2010-yil. (WebCite saytida 23-fevral 2011-yil sanasida arxivlangan)
  22. 22,0 22,1 Ireland, R. Duane. Understanding Business Strategy: Concepts and Cases (en). Cengage Learning. ISBN 032428246X. 
  23. Ireland A. D., Hoskisson R., Hitt M. Understanding Business Strategy: Concepts and Cases. Cengage Learning. 2005. P. 145
  24. Glazunov M. Business in Post-Communist Russia: Privatisation and the Limits of Transformation. Routledge. 2013. Pp. 80-82
  25. OʻNeal M. Democracy, Civic Culture and Small Business in Russiaʼs Regions: Social Processes in Comparative Historical Perspective. Routledge. 2015. P. 81
  26. „The Passenger Cars Market in Russia“. Business Information Service for the Newly Independent States (BISNIS) (8-aprel 1997-yil). 8-aprel 1997-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2017-yil. (Wayback Machine saytida 8-aprel 1997-yil sanasida arxivlangan)
  27. „Russian Car Market Overview“. Business Information Service for the Newly Independent States (BISNIS) (13-fevral 1998-yil). 13-fevral 1998-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2017-yil. (Wayback Machine saytida 13-fevral 1998-yil sanasida arxivlangan)
  28. „Industry Sector Analysis: Russian Automotive Industry“. U.S. Foreign Commercial Service (8-noyabr 2004-yil). 8-noyabr 2004-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2017-yil.
  29. „Rosstat data“ (ruscha). 24-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 24-sentabr 2015-yil sanasida arxivlangan)
  30. Overview of the Russian Automotive Sector // Kalicki J. H., Lawson E. K. Russian-Eurasian Renaissance? U.S. Trade and Investment in Russia and Eurasia. Stanford University Press. 2003. P. 219
  31. „OICA data“. 9-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  32. Tavernise, Sabrina. „Siberian Aluminum Bolsters Role at Carmaker“ (6-dekabr 2000-yil). 27-may 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyun 2017-yil.
  33. 33,0 33,1 Емельянова, Екатерина. „Остановка по требованию“ (5-aprel 2005-yil), s. 21. 12-oktabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyun 2017-yil.
  34. A Review of the Russian Automotive Component Sector. International Finance Corporation, 2004 — 47 bet. 
  35. Glazunov, Mikhail. Business in Post-Communist Russia: Privatisation and the Limits of Transformation (en). Routledge, 2013 — 84 bet. ISBN 9781135021504. 
  36. Vahtra. „Russian automotive manufacturing sector – an industry snapshot for foreign component manufacturers“. Turku School of Economics (2008-yil iyul). 16-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-dekabr 2010-yil. (Wayback Machine saytida 16-iyul 2011-yil sanasida arxivlangan)
  37. 37,0 37,1 Krkoska. „Automotive Industry in Russia: Impact of foreign investments in car assembly plants on suppliers' entry“. European Bank for Reconstruction and Development (2008). 23-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  38. Wielgat, Andrea. „Russian return: investment begins to flow back into the Russian auto industry“.
  39. Smolchenko, Anna. „Foreign Automakers Line Up to Enter Russia“ (15-aprel 2005-yil). 29-iyun 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  40. 40,0 40,1 „BASIC INDICATORS OF ORGANISATIONS BY KIND OF ECONOMIC ACTIVITY "MANUFACTURE OF TRANSPORT MEANS AND EQUIPMENT"“. Federal Statistics Agency (2010). 15-iyun 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  41. „Car import curbs have Russians on streets“ (21-dekabr 2008-yil). 6-iyun 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  42. Parfitt, Tom. „Protesters beaten as anger grows at Russian car import tax“ (22-dekabr 2008-yil). 14-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2009-yil.
  43. „Controversial higher tax on Russian car imports comes into effect“. RIA Novosti (12-yanvar 2009-yil). 22-yanvar 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  44. „Putin Is Turning Vladivostok into Russia's Pacific Capital“ (PDF). Russia Analytical Digest. № 82. Institute of History, University of Basel, Basel, Switzerland. 12–iyul 2010–yil. 9–12-bet. 16–noyabr 2017–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  45. 45,0 45,1 45,2 45,3 „Russia's car sector stalls, but foreigners still investing“. Russia Beyond the Headlines (5-iyun 2010-yil). 2011-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-aprel.
  46. „Avtovaz in profit thanks to Russia car scrappage scheme“ (12-iyun 2010-yil). 29-iyun 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  47. Rozhnov, Konstantin. „What will save the Russian car industry?“ (7-mart 2010-yil). 11-mart 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  48. 48,0 48,1 „Prime Minister Vladimir Putin is confident that the automotive industry in Russia's Far East has a future“. Premier.gov.ru (7-dekabr 2010-yil). 6-oktabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 6-oktabr 2011-yil sanasida arxivlangan)
  49. „Car production reaches pre-crisis level“. Voice of Russia (13-dekabr 2010-yil). 1-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-fevral 2011-yil.
  50. „Car production clicks into top gear“. Russia Today (13-avgust 2010-yil). 12-noyabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  51. „An overview of the Russian and CIS automotive industry“. EY. 28-aprel 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2017-yil.
  52. „Russia may ban import of cars if West applies new sanctions: paper“ (18-avgust 2017-yil). 31-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-may 2017-yil.
  53. Rapoza, Kenneth. „Russia's Incredibly Shrinking Auto Industry“. 10-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2017-yil.
  54. „Brand structure of passenger car parc on 01.01.2011“ (inglizcha). 5-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-iyun 2017-yil.
  55. „Парк легковых автомобилей в России к началу 2016 года вырос умеренно, но 40-миллионный барьер взял“. 25-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-iyun 2017-yil.
  56. „Emerging Trends and Future Prospects in Russian Automotive Industry“. Growth Consulting. 26-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  57. „Russians still dislike diesel“ (inglizcha). Qaraldi: 19-iyun 2017-yil.
  58. „Current Natural Gas Vehicle Statistics“. NGV Global Knowledgebase. 1-iyul 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-iyun 2017-yil.
  59. {{Yangiliklar manbasi}} andozasidan foydalanishda title= parametri belgilanishi kerak.
  60. „Самые популярные автомобили в России за 10 месяцев 2009 года“. NEWSru.com. 14-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  61. {{Yangiliklar manbasi}} andozasidan foydalanishda title= parametri belgilanishi kerak.
  62. „Renault says Avtoframos '10 output up 70% to 87,600 vehicles“. RIA Novosti (25-yanvar 2011-yil). 16-oktabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  63. „Russia Full Year 2016: Hyundai Solaris ends 45 years of Lada domination“. Best Selling Cars Blog. 5-may 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2017-yil.
  64. „KAMAZ in January“. KaMAZ (2011-yil yanvar). 21-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  65. „Russian buys 'significant' stake in Virgin“. TheF1Times.com. 12-noyabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-noyabr 2010-yil. (Wayback Machine saytida 12-noyabr 2010-yil sanasida arxivlangan)
  66. Formula One. „Marussia ceases trading and makes all 200 staff redundant“. The Telegraph. 23-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-dekabr 2015-yil.
  67. Kramer, Andrew E.. „Russian Billionaire Backs New Hybrid Car“ (13-dekabr 2010-yil). 10-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2010-yil.
  68. Popova, Nadia. „Russian Billionaire Ventures into Hybrid Cars“ (14-dekabr 2010-yil). 19-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2010-yil.
  69. 08.04.2014. „One of Russia's wealthiest men sells Yo-Mobile project for 1 euro - PravdaReport“. English.pravda.ru. 15-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-dekabr 2015-yil.
  70. „From Lada the Car to Winnie the Pooh“. Russia Today (16-noyabr 2009-yil). 18-fevral 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  71. Year 2016 ends with 11 % car market decrease — AEB
  72. 72,0 72,1 72,2 72,3 „Sales of cars and light commercial vehicles“ (ruscha). AEB Rus. Qaraldi: 21-dekabr 2017-yil.
  73. Statistika rossiyskogo avtorinka: itogi 2018 goda
  74. 74,0 74,1 74,2 74,3 „Карта заводов: где и какие автомобили собирают в России“. 29-mart 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  75. „Hyundai St. Petersburg plant will start the production of new Solaris on 15 February“. Rusautonews (8-fevral 2017-yil). 9-fevral 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  76. {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (ruscha). Hyundai.ru. 6-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2017-yil. (Wayback Machine saytida 6-iyun 2017-yil sanasida arxivlangan)
  77. „Nissan celebrates the 10th anniversary of St Petersburg plant with the launch of the new Nissan Murano“. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  78. 78,0 78,1 78,2 78,3 {{Yangiliklar manbasi}} andozasidan foydalanishda title= parametri belgilanishi kerak.
  79. „St. Petersburg Toyota plant has increased production by 19% in 2016“. Rusautonews (30-yanvar 2017-yil). 1-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  80. Kostyakova, Elena. „Toyota запустила огромный завод в Питере“ (ruscha) (24-dekabr 2007-yil). 7-avgust 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-iyul 2013-yil.
  81. Bennett, Jeff; Stoll, John D.. „GM to Close Russian Assembly Plant“ (18-mart 2015-yil). 20-fevral 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  82. „Vsevolozhsk plant - About company“. Ford Sollers. 2020-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  83. „Vsevolozhsk plant“. Ford Sollers. 16-yanvar 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2017-yil.
  84. „About Volkswagen Group Rus“. Volkswagengrouprus.ru. 13-mart 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  85. „Volkswagen Group starts full production in Russia“. VolkswagenAG.com. Volkswagen AG (20-oktabr 2009-yil). 16-dekabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-noyabr 2009-yil.
  86. „The Central and Eastern European automotive market - Russia“. EY. 14-sentabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  87. „About the Nizhny Novgorod plant“. Volkswagengrouprus.ru. 20-avgust 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2017-yil.
  88. „Mercedes-Benz Trucks Vostok eröffnet Produktionsstandort in Russland“ (de-DE). Mercedes-Benz Trucks Vostok. Qaraldi: 2-iyul 2017-yil.
  89. „The assembly of Chinese vehicles began in Russia“ (inglizcha). Qaraldi: 25-iyun 2017-yil.
  90. „Avtotor plans to maintain the production levels in 2016“. Rusautonews (19-may 2016-yil). 2-aprel 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  91. „Сокращение производства на черкесском Derways“. 10-avgust 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  92. „"Chechenavto" is ready to increase the assembly of LADA cars in 2017“ (inglizcha). Qaraldi: 25-iyun 2017-yil.
  93. „Great Wall will establish a factory in Tula Region in 2018“. Rusautonews (3-dekabr 2016-yil). Qaraldi: 21-may 2017-yil.[sayt ishlamaydi]
  94. „Daimler Localizes Production in Russia With New $280Mln Mercedes-Benz Plant“ (inglizcha). 21-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyun 2017-yil.
  95. „Chinese automaker Lifan to begin plant construction in Lipetsk on 16 July“ (en-IN) (30-iyun 2015-yil). Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  96. „Ford opens $275 million engine plant in Russia“ (3-sentabr 2015-yil). 11-yanvar 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2017-yil.
  97. „100 000 engines produced at the VW engine plant in Kaluga“. Rusautonews (23-sentabr 2016-yil). 21-aprel 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-may 2017-yil.