Sous

Pishirishda sous suyuqlik, qaymoq yoki yarim qattiq oziq-ovqat boʻlib, u boshqa ovqatlarni tayyorlashda ishlatiladi. Koʻpgina souslar odatda oʻzlari yakka isteʼmol qilinmaydi; ular taomga lazzat, namlik va ishtahani ochuvchi koʻrinish berishda ishlatilinadi. Sous lotincha salsa soʻzidan olingan boʻlib, tuzlangan degan maʼnoni anglatadi. Ehtimol, eng qadimgi qayd etilgan Yevropa sousi garum boʻlib, qadimgi rimliklar ishlatgan baliq sousi, dubanjiang, Xitoy soya loviya pastasi esa miloddan avvalgi 3-asrda Chjou marosimlarida eslatib oʻtilgan.

Samosa taomi 4 ta sous bilan bezalgan

Tzatziki yogurt sousi

Oshpaz sousni aralashtirmoqda

Souslar suyuq holatda boʻlishi kerak. Souslar butun dunyo oshxonalarida muhim element hisoblanadi. Souslar shirin yoki shoʻr ovqatlar uchun ishlatilishi mumkin. Ular mayonez kabi sovuq holda tayyorlanishi va xizmat qilishi mumkin, sovuq holda tayyorlanishi mumkin, lekin pesto kabi iliq holda suzilishi, bechamel kabi pishirilishi va issiq holatda tortilishi yoki olma sousi kabi pishirilishi va tortilishii mumkin. Ular oshpaz tomonidan yangi tayyorlangan boʻlishi mumkin, ayniqsa restoranlarda, lekin bugungi kunda koʻplab souslar Worcestershire sousi, HP sousi, soya sousi yoki ketchup kabi oldindan tayyorlangan va qadoqlangan holda sotiladi. Salat uchun souslar salat libosi deyiladi. Tovoqni sirsizlantirish orqali tayyorlangan souslar tovali souslar deyiladi.

Souslar tayyorlashga ixtisoslashgan oshpaz souschi deb ataladi.

Turli millat oshxonalari

Buyuk Britaniya

Anʼanaviy Britaniya oshxonasida sous qovurilgan kechki ovqatda ishlatiladigan sousdir. Oʻrta asrlarda qalinlashgan non soslaridan yagona saqlanib qolgan non sousi ingliz pishirishidagi eng qadimgi souslardan biridir. Olma sousi, yalpiz sousi va rediska sousi goʻshtda ishlatiladi (odatda choʻchqa goʻshti, qoʻzichoq va mol goʻshtida). Qizil qoragʻat jele, yalpiz jele va oq sous ham ishlatilishi mumkin. Salat kremi baʼzan salatlarda ishlatiladi. Ketchup va jigarrang sous tez tayyorlanadigan taomlar uchun ishlatiladi. Kuchli ingliz xantal, Worcestershire sousi kabi turli xil ovqatlarda ham qoʻllanadi. Custard – mashhur desert sousi. Boshqa mashhur souslar orasida qoʻziqorin sousi, mari atirgul sousi (qisqichbaqa kokteylida qoʻllanadigan), viski sousi (haggis bilan xizmat qilish uchun), Albert sousi (qovurilgan mol goʻshtining taʼmini yaxshilash uchun xren sousi) va cheddar sousi (gulkaram yoki makaronda ishlatiladigan) va pishloq). Zamonaviy Britaniya oshxonasida, bugungi kunda Britaniya jamiyatining xilma-xilligi tufayli, Britaniyadan kelib chiqqan, ammo boshqa mamlakatlar, xususan Hindiston kabi sobiq mustamlakalarning oshxonasiga asoslangan koʻplab souslar mavjud.

Kavkaz

• Ajika – Abxaziyadan kelib chiqqan achchiq sous, gruzin oshxonasida keng qoʻllanadi va Rossiya, Armaniston va Gruziyaning baʼzi qismlarida ham uchraydi..
• Ships (sous) – cherkes oshxonasining anʼanaviy sousi, maydalangan sarimsoq, qalampir, smetana yoki qaymoq qoʻshilgan goʻshtli bulon asosida tayyorlanadi..
• Tkemali – sarimsoq, pennyroyal, koriander, arpabodiyon va chili kabi turli xil ziravorlar bilan birgalikda mazali anʼanaviy gruzin sousi.

Xitoy

Xitoyda juda koʻp turli xil oshxona uslublari mavjud, ammo ularning koʻpchiligi souslardan turli xil soya sousi, fermentlangan loviya pastasi, shu jumladan dubanjiang, chili souslari, istiridye sousi, shuningdek, koʻplab yogʻlar va sirka preparatlarini oʻz ichiga oladi. Ushbu ingredientlar taom uchun asosiy ingredientlarni pishirishdan oldin, pishirish paytida yoki undan keyin ishlatiladigan turli xil souslar va ziravorlar yaratish uchun ishlatiladi:

• Qovurilgan souslar yoki marinadlar (卤水)
• Pishirish souslari(调味)
• Botirish souslari (蘸水)

Baʼzi Xitoy oshxonalarida, masalan, Kantonda, idishlar koʻpincha makkajoʻxori kraxmal yoki kartoshka kraxmal va suv bilan quyuqlashtiriladi.

Filippin

Filippin oshxonasida odatda „toyomansi“ (kalamansi limonli soya sousi), shuningdek, turli xil patis, bagun va banan ketchuplari va boshqalar ishlatiladi.

Karamel sousi

Fransiya

Eggs Benedict taomining ustiga quyilgan Hollandaise sousi

Fransuz oshxonasidagi souslar oʻrta asrlarga borib taqaladi. Oshpazlik repertuarida yuzlab souslar bor edi. Oshxona klassikasida (taxminan 19-asrning oxiridan 1980-yillarda nouvelle oshxonasi paydo boʻlgunga qadar) souslar fransuz oshxonasining asosiy oʻziga xos xususiyati edi.

19-asrning boshlarida oshpaz Mari-Antuan Karem souslarning keng roʻyxatini yaratdi, ularning koʻpchiligi asl retseptlar edi. Karem qancha sousni roʻyxatga kiritganligi nomaʼlum, ammo uning yuzlab souslari borligi taxmin qilinmoqda. Ularning aksariyati Karemning „19-asrdagi fransuz oshxonasi sanʼati“ (Fransuz sarlavhasi: „L’art de la cuisine française au XIXe siècle“) Karem maʼlumotnomasida keltirilgan.

Karem toʻrtta katta sousni asosiy oʻzak: Espagnole, Velouté, Allemande va Bechamel deb hisoblagan, ulardan juda koʻp turli xil mayda souslar tuzilishi mumkin edi.

20-asrning boshlarida oshpaz Auguste Escoffier oʻzining klassik Le Guide oshxonasida Karemning asosiy souslar roʻyxatini aniqladi, u 1921- yilda nashr etilgan eng soʻnggi 4-nashrda asos yoki asosiy souslarni Espagnole, Velouté, Bechamel va Pomidor roʻyxatga kiritdi. Tuxum sarigʻi bilan tayyorlangan Velouté preparati sifatida tilga olingan Allemande sousi, pomidor sousi bilan almashtiriladi. Le Guide oshxonasida eslatib oʻtilgan yana bir asos sous – bu sousli mayonez boʻlib, Escoffier yozgan Mère soslari Espagnole va Velouté souslariga oʻxshashdir, chunki ular hosil qilishi mumkin boshqa kombinatsiya souslari boʻlishi mumkin.

Escoffierning 1903-yilda chop etilgan Le Guide culinaire nashrining inglizcha qisqartirilgan tarjimasi boʻlgan zamonaviy pazandachilik boʻyicha qoʻllanmada Hollandaise asosiy souslar roʻyxatiga kiritilgan boʻlib, beshta asosiy „Fransuz asos souslari“ roʻyxati bilan bir xil boʻlgan roʻyxat uchun tuzilgan va turli manbalar tomonidan tan olingan:

• Espagnole, jigarrang roux bilan quyuqlashtirilgan mustahkamlangan jigarrang goʻshti sousi.
• Velouté, roux yoki liaison, tuxum sarigʻi va qaymoq aralashmasi bilan quyuqlashtirilgan yengil bulonga asoslangan sous.
• Béchamel, sutga asoslangan sous, un va sariyogʻ bilan quyuqlashtirilgan.
• Tomate, pomidordan tayyorlangan sous.
• Sauce Hollandaise, tuxum sarigʻini emulsifikator sifatida ishlatadigan sariyog 'va limon (yoki sirka) emulsiyasi.

Qoʻshimcha ingredientlar bilan koʻpaytirish orqali asos souslarining biridan olingan sous baʼzan „ikkilamchi sous“ deb ataladi. Klassik oshxonada tez-tez ishlatiladigan souslarning aksariyati ikkilamchi souslaridir. Misol uchun, bechamelni maydalangan pishloq qoʻshib Mornayga tayyorlash mumkin, Espagnole esa qizil sharob, maydalangan piyoz va qaynatilgan mol goʻshti qoʻshilishi bilan bordelezaga aylanadi.

Fransuz oshxonasida sousni isteʼmol qilishda yordam berish uchun 20-asrning oʻrtalarida ixtisoslashtirilgan asbob – fransuz sousi qoshig'i yuqori darajadagi restoranlarda tobora ommalashib bormoqda.

Hindiston

Hind oshxonalari pomidor souslari kabi turli xil ziravorlar kombinatsiyasiga ega souslardan foydalanadi, masalan, tamarind sousi, hindiston yongʻogʻi suti / pastasiga asoslangan souslar va chutneys souslari kiradi. Hind oshxonasida sezilarli mintaqaviy oʻzgarishlar mavjud, ammo koʻplab souslar piyoz, zanjabil va sarimsoq pastasidan iborat aralashmalardan turli xil souslar, souslarning asosi sifatida foydalanadi. Turli xil pishirish moylari, sariyog' va qaymoq ham hind souslarining oddiy tarkibiy qismidir.

Indoneziya

Indoneziya oshxonasida kecap manis (shirin soya sousi), bumbu kacang (yeryongʻoq sousi) va tauko kabi tipik souslar qoʻllanadi, mashhur issiq va achchiq souslar esa sambal, kolo-kolo, dabu-dabu va rika-rikadir. Sambal – umumiy atama; sambalning koʻp turlari mavjud.

Yevropa anʼanalarida boʻyicha, souslar sous qayiqchalari deyiluvchi idishlarda tortiladi.

Italiya

Italiya souslari italyan oshxonasining boy xilma-xilligini aks ettiradi va ularni bir necha toifalarga boʻlish mumkin, jumladan:

Nordon

Goʻsht, baliq va sabzavot mahsulotlari uchun:

Misollar:

• Besciamella Toskana va Emiliya-Romanya shaharlarida
• Bagna càuda Piedmontdan
• Salmoriglio Sitsiliyadan
• Gremolata Milandan
• Salsa verde Emilia-Romagna va Toskanadan

Pasta uchun

Tagliatelle al Ragù alla Bolognese taomi

Minglab bunday souslar turi bor boʻlib koʻplab shaharlarda anʼanaviy soslar mavjud. Xalqaro miqyosda mashhur boʻlganlar orasida:

• Ragù alla Bolognese Bolognadan
• Pesto Genuyadan
• Carbonara va amatriciana Latsiodan
• Ragù alla Napoletana Kampaniyadan

Desert uchun

• Zabaione Piedmontdan
• Crema pasticciera tuxum va sutdan tayyorlangan va butun yarim orolda keng tarqalgan
• „Crema al mascarpone“ Tiramisu yasash va Rojdestvoda panetton kiyish uchun ishlatilgan va mamlakat shimolida keng tarqalgan.

Yaponiya

Tanjung Aru plyaji, Sabah, Borneo, Malayziyadagi savdo shoxobchasida sous satay taomiga surilmoqda.

Anʼanaviy yapon oshxonasida ishlatiladigan souslar odatda shoyu (soya sousi), miso yoki dashi asosida tayyorlanadi. Ponzu, sitrus iforli soya sousi va yakitori no tare, shirin oziq moddalarga boy soya sousi shoyu asosidagi souslarga misoldir. Miso asosidagi souslarga gomamiso, maydalangan kunjut qoʻshilgan miso va amamiso, shirin miso kiradi. Zamonaviy yapon oshxonasida „sous“ soʻzi koʻpincha 19-asrda kiritilgan va yapon taʼmiga mos ravishda oʻzgartirilgan Worcestershire sousiga ishora qiladi. Tonkatsu, okonomiyaki va yakisoba souslari bu sousga asoslangan. Yapon sousi yoki vasabi sousi sushi va sashimi uchun ishlatiladi.

Koreya

Koreys oshxonasida doenjang, gochujang, samjang, aekjeot va soya sousi kabi souslar qoʻllanadi.

Lotin Amerikasi

Piko de gallo (pomidor, piyoz va limon sharbati bilan toʻgʻralgan chili), salsa kocida, salsa verde va salsa roja kabi salsalar (ispan tilida „souslar“) koʻplab lotin va ispan-amerika oshxonalarining muhim qismidir. Odatdagi ingredientlar chili, pomidor, piyoz va ziravorlarni oʻz ichiga oladi; qalinroq soslar koʻpincha avakadoni oʻz ichiga oladi.

Meksika oshxonasiga shokolad, urugʻlar va chililarni oʻz ichiga olishi mumkin boʻlgan souslar kiradi, ular birgalikda Nahua nomi bilan tanilgan (guakamol bilan solishtiring).

Argentina va Urugvay oshxonalarida chimichurri sousi pishirishda va gril goʻshti uchun stol ziravorlari sifatida ishlatiladigan sousdir.

Peru oshxonasida asosan turli xil aji navlariga asoslangan souslar va bir nechta ingredientlar, xususan, yangi pishloqga asoslangan salsa huancaina va yeryongʻoq yoki yongʻoqlarga asoslangan salsa de ocopa ishlatiladi.

Oʻrta Sharq

• Fesenjan anʼanaviy Eron anor va yongʻoq sousi boʻlib, anʼanaviy ravishda Yalda yoki qish oxiri va Navroʻz marosimida goʻsht va sabzavotlar bilan birga tortiladi.
• Humus – anʼanaviy Oʻrta Sharq sousi yoki shoʻrva nomi hamdir. U Misrda paydo boʻlgan, ammo Suriya va Falastin kabi koʻplab arab davlatlarining anʼanaviy taomi hisoblanadi. Humus odatda Nohut va tahina (kunjut pastasi) va sarimsoq bilan zaytun moyi, tuz va limon sharbati bilan birga tortiladi.

Tailand

• Tailand va Vietnam oshxonalari kabi Janubi-Sharqiy Osiyo oshxonalarida koʻpincha fermentlangan baliqdan tayyorlangan baliq sousidan foydalaniladi.

Misollar

• 
  Qo'ziqorin sousi
• 
  Béarnaise sousi
• 
  Olma sousi
• 
  Non sousi
• 
  Mo'l go'shti murch sousi bilan

Manbalar

Iqtiboslar

• Peterson, James. Sauces. John Wiley & Sons, 1998. ISBN 0-471-29275-3. 
• Sokolov, Raymond. The Saucier's Apprentice. Knopf, 1976. ISBN 0-394-48920-9. 
• McGee, Harold. On Food and Cooking. Macmillan, 1984. ISBN 0-02-034621-2. 
• McGee, Harold. The Curious Cook. Macmillan, 1990. ISBN 0-86547-452-4. 

Yana oʻqing

• Corriher, Shirley „Ch. 4: sauce sense“, . Cookwise, the Hows and Whys of Successful Cooking, 1st, New York: William Morrow & Company, Inc., 1997. ISBN 0688102298. 
• Murdoch (2004) Essential Seafood Cookbook Seafood sauces, p. 128–143. Murdoch Books. ISBN 9781740454124

Tashqi havolalar

• „Sauce“ entry at Encyclopædia Britannica