Vikipediya

Tojikistonda o‘ldirilgan jurnalistlar ro‘yxati

Bu 1990-yildan beri Tojikistonda oʻldirilgan jurnalistlar yoki Tojikistondan tashqarida oʻldirilgan jurnalistlar roʻyxati. Izlanishlar orasida oʻldirilganligi maʼlum boʻlganlar, shuningdek, shubhali oʻlim holatlari mavjud boʻlgan jurnalistlar kiritilgan.

Tarixi tahrir

1990-2001-yillarda Tojikiston jurnalistlar uchun dunyodagi eng xavfli davlatlardan biri boʻlgan. Oʻldirilgan jurnalistlar soni boʻyicha hisob-kitoblarga koʻra, ellikdan saksongacha[1]. 1980-yillarning oxiri va 1990-yillarning boshlarida Sovet Ittifoqi glasnost va qayta qurish sharoitida liberallashgani sababli Tojikistonda jurnalistika oʻzgarishlarga uchradi. Xususiy va davlat ommaviy axborot vositalaridagi jurnalistlarga muammolar haqida xabar berish va hukumat tashviqotiga qarshi chiqish uchun koʻproq tahrir va tergov erkinliklariga ruxsat berildi. Ammo jurnalistlar kuchli manfaatlar bilan ochiqchasiga toʻqnash kelganda yoki zoʻravonlik voqealari haqida xabar berganlarida xavf tugʻdirdi. Tojikistonda birinchi jurnalistlar o‘limi 1990-yil 12-fevralda hukumat binosida snayper Dushanbedagi namoyishchilarga qarata o‘q uzganida sodir bo‘lgan, natijada bir qancha odamlar, jumladan, o‘z mehmonxonasidan voqealarni suratga olgan Lenfilm xodimi halok bo‘lgan. 1990-yil fevral voqealaridan soʻng hukumat muharrirlarga bosim oʻtkazib, mahalliy telekanallar, radiostansiyalar va gazetalarda ishlaydigan oʻnlab jurnalistlarni ishdan boʻshatishga majbur qildi[2].

Jurnalistlar Sovet Ittifoqi qulashi va 1991-yilda Tojikiston mustaqillikka erishganidan keyin ham rasmiy taʼqiblarga duchor boʻlishdi[3] 1992-yil oʻrtalarida Tojikistonda fuqarolar urushi boshlandi va jurnalistlar qotillik nishoniga aylandi. Urush paytida muxolifat va hukumat kuchlari siyosiy uygʻunliklari sababli maʼlum mintaqalardan tinch aholini qirgʻin qildilar. Minglab Gʻarmis va Pomirliklar urushning birinchi yilida qotilliklar uchun hukumat tarafdorlari tomonidan tanlab oʻldirilgan[1]. Birgina 1992-yilning dekabrida kelib chiqishi pomiriy boʻlgan toʻrt nafar jurnalist oʻldirilgan[4]. Muxolifat bilan ittifoqchi islomiy guruhlarni tanqid qilgani uchun oʻldirilgan jurnalistlar ham boʻlgan. 1995-yilga kelib Tojikistonda kamida 37 jurnalist oʻldirilgan[5].

1990-yillar oxiriga kelib Tojikistonda jurnalistlarning oʻldirilishi soni kamayishni boshladi. Bu respublikada matbuot erkinligining kuchayishi bilan emas, balki koʻp sonli jurnalistlarning mamlakatni tark etgani va Tojikiston ichida jurnalistik soʻz erkinligi toʻxtab qolgani bilan bogʻliq. " Freedom House " nodavlat tashkiloti 1992-yildan boshlab Tojikistonda matbuot erkinligini „erkin emas“ deb baholagan[6] Boshqa nodavlat tashkilotlar, jumladan, Human Rights Watch, Jurnalistlarni Himoya qilish Qoʻmitasi va Glasnost Mudofaa Jamgʻarmasi Tojikistonda matbuot erkinligi yoʻqligini qoralagan hisobotlar tarqatgan. 2007-yilga kelib jurnalistlarni oʻldirish toʻxtatilgan edi, biroq oʻsha yili Human Rights Watch Tojikiston hukumatini „mustaqil ommaviy axborot vositalari faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirish“ harakati va hukumatni tanqid qiluvchi jurnalistlarga „muntazam ravishda jinoiy taʼqiblar bilan tahdid qilinayotgani“ uchun tanqid qildi[7]. Tojikistonda jurnalist o‘ldirilishi bilan bog‘liq deyarli har bir holatda gumonlanuvchi qo‘lga olinmagan yoki sudga tortilmagan.

1990-yil tahrir

  • NI Matrosov Lenfilm xodimi edi. Namoyishchilar va hukumat kuchlari o‘rtasida to‘qnashuv boshlanganda u Dushanbeda bo‘lgan. Matrosov 12 fevral kuni soat 3:40 da otib tashlangan kechqurun hukumat binosidan snayper Dushanbeda namoyishchilarga qarata oʻq uzgan. Matrosov voqeani Tojikistondagi mehmonxonasining ikkinchi qavatidan suratga olayotgan edi. Xuddi shu voqeada bir ayol voqeani suratga olayotgan fotojurnalist akasi yonida turgan holda halok bo‘ldi[8].

1992-yil tahrir

  • Xushvaht Muborakshoev Tojikiston davlat televideniyesida ishlagan. Mahalliy jurnalistlarga ko‘ra, u dekabr oyida nomaʼlum joyda „Xalq fronti“ aʼzolari tomonidan o‘ldirilgan. U pomiriy edi[4].
  • Filolisho Xilvatshoev Payomi Dushanbeda ishlagan. Mahalliy jurnalistlarga ko‘ra, u dekabr oyida nomaʼlum joyda „Xalq fronti“ aʼzolari tomonidan o‘ldirilgan. U pomiriy edi[4].
  • Jamshed Davliyatmamatov „ Xovar“ davlat axborot agentligi muxbiri edi. U dekabr oyida Dushanbeda Xalq fronti aʼzolari tomonidan o‘ldirilgan. U pomiriy edi[4].
  • Muxtor Bugdiev „Xovar“ davlat axborot agentligi fotomuxbiri edi. Xabarlarga ko‘ra, u dekabr oyida Xalq fronti a‘zolari tomonidan o‘ldirilgan. Bugdiev pomirlik edi[4].
  • Ko‘lobiy Tavakkal Fayzulloyev „ Subhi yovon“ gazetasining Ko‘lob viloyati Yovon tumanidagi muxbiri edi. 17 noyabrda u islomga qarshi maqolalar yozgani uchun qasos sifatida oʻldirilgan. Uning oʻlimining aniq joyi nomaʼlum. [4]
  • Arkadi Ruderman 22 sentyabr kuni Ostankino uchun muxolifatchi Davlat Xudonazarov haqida hujjatli film suratga olish chogʻida oʻldirilgan belaruslik hujjatli film rejissyori edi.
  • Toʻra Qobilov " Bairaki Dusti " gazetasi muharriri edi. 1992 yil iyun oyida u garovga olingan va keyinchalik Boxtar tumanida nomaʼlum shaxslar tomonidan otib oʻldirilgan, deb xabar beradi Tojikiston Jurnalistlar uyushmasi. [4]
  • Shirinjon Amirjonov Tojikiston radiosi muxbiri edi. Tojikiston Jurnalistlar uyushmasi maʼlumotlariga koʻra, 7 may kuni u Olim Zarobekov bilan birga Dushanbedagi hukumatga qarashli Radio uyida oʻldirilgan[4].
  • Olim Zarobekov Tojikiston radiosida bo‘lim mudiri edi. Tojikiston Jurnalistlar uyushmasi xabariga koʻra, 7 may kuni u Shirinjon Amirjonov bilan birga Dushanbedagi hukumatga qarashli Radio uyida oʻldirilgan[4].
  • Murodullo Sheraliev " Sadoi mardum " gazetasi bosh muharriri edi. 5 may kuni Tojikiston Oliy Kengashida Sheraliev otib oʻldirilgan, deb xabar beradi Tojikiston Jurnalistlar uyushmasi[4].

1993-yil tahrir

  • Tabarali Saydaliyev " Ba pesh " gazetasi muharriri edi. 21-oktabrda u oʻgʻirlab ketilgan va uch kundan keyin jasadi paxta dalasidan topilgan. Uni oʻgʻirlab ketgan odamlar xavfsizlik xodimlari sifatida kiyingan[9].
  • Olimjon Yorasonov Xatlon viloyatining Vaxsh shahridagi viloyat gazetasida ishlagan va iyun yoki iyul oylarida o‘ldirilgan. Mahalliy jurnalistlarga koʻra, Yorasonov Xalq fronti militsiyasi aʼzolari tomonidan oʻldirilgan[9].
  • Pirimqul Sattori 28 may kuni Koʻlob viloyatida gʻoyib boʻlgan Qoʻrgʻontepaning " Xatlon " gazetasining jurnalisti edi. Uning jasadi bir necha kundan keyin paxta dalasidan topilgan[9][10].
  • Zuxuruddin Suyariy „Tojikiston“ hukumat jurnali muxbiri edi. Uning jasadi mart oyining oxirida Qo‘rg‘ontepada topilgan. Suyarining Gʻarmi boʻlgani uchun Milliy front aʼzolari tomonidan oʻldirilgani gumon qilinmoqda[9].
  • Saidmurod Yerov " Farxang " jurnalining ijrochi direktori edi. 1993-yil yanvar oyida Yerov Milliy front tomonidan hibsga olingan. Uning jasadi 2-fevral kuni Dushanbedagi ommaviy qabrdan topilgani xabar qilingan[9].

1994-yil tahrir

  • Xushvaxt Haydarsho tojik tilida chiqadigan hukumat gazetasi " Jumhuriyat „ tahririyati kotibi edi. 18-may kuni u Dushanbedagi uyi yonida otib oʻldirilgan. Uning o‘limi Tojikistondagi jinoyatlar haqida chop etgan qator maqolalari bilan bog‘liq ekani taxmin qilinmoqda[11].

1995-yil tahrir

  • Muhiddin Olimpur dekabr oyida Dushanbedagi bog‘ tashqarisida otib o‘ldirilgan holda topilgan edi. U BBCning Dushanbedagi Fors xizmati bo‘limi rahbari edi.
  • Muhammadsharif Xolov yozuvchi va mustaqil jurnalist edi. 16-noyabr kuni soat 23:00 atrofida niqobli nomaʼlum shaxs xonadoniga kirib, uni avtomat miltiqdan otib oʻldirishi oqibatida Xolov halok boʻldi. Xolov 1928-yil 4-fevralda Tojikobod tumanidagi Olmalik qishlog‘ida tug‘ilgan. Yoshligida u teatrda ishlagan va harbiy xizmatda boʻlgan. Keyinchalik u bir qancha pyesalar muallifi bo‘ldi, Tojikiston davlat yoshlar teatri direktori bo‘ldi, Tojikiston Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi bo‘ldi[12].
  • “TKD" Pochohona Sayfiddinov Qo‘rg‘ontepa „Haqiqati“ gazetasida korrektor, " Adabiyet wa " gazetasida muxbir bo‘lgan. Rustoi taxallusi bilan tez-tez nashr etardi. 29-sentabr kuni Sayfiddinovning jasadi Qoʻrgʻontepaning Qizilqal’a qishlogʻi yaqinidagi Vaxsh daryosidan topilgan. Uning jasadi daryoga tashlashdan oldin shafqatsizlarcha oʻldirilgan. U va uning haydovchisi Tojiddin Homidov bir necha kun avval mashinalarini nomaʼlum qurolli shaxslar to‘xtatib qo‘yishgan. Sayfiddinov 1962-yil 2-avgustda Boxtar tumani Boturobod qishlogʻida tugʻilgan. 1986-yilda Tojikiston Davlat universiteti Sharq tili maktabining arab tili fakultetini tamomlagan. Sayfiddinov siyosatchi Abdumalik Abdullajonovning yaqin do‘sti bo‘lgani va u haqida rasmiy matbuotda tanqid qilingan maqolalar chop etgani uchun o‘ldirilgani gumon qilinmoqda. [13]
  • Muhammadmuslih Najibulloev mustaqil yozuvchi va Dushanbedagi Tojikiston Davlat universitetining jurnalistika fakulteti talabasi edi. 4-iyul kuni Najibulloev nomaʼlum kimsalar tomonidan pichoqlab oʻldirilgan. Uning jasadi ikki kundan keyin Dushanbe markazidagi Komsomolskaya ko‘lidan topilgan. O‘limidan bir necha kun oldin Najibulloev " Charogi " mustaqil gazetasi va Tojikistondagi zamonaviy matbuot senzurasining qiyosiy tahlilini himoya qilgan edi. Najibulloev 1974-yil mart oyida Soʻgʻd viloyati Panjakent tumani Vora qishlogʻida tugʻilgan[14].
  • Olim Abdulov Madzhro teledasturining rejissyori va muallifi edi. 15-may kuni kechqurun u oʻz uyi yonida nomaʼlum shaxslar tomonidan oʻldirilgan. Abdulov 1970-yil 2-iyulda Dushanbe shahrida tugʻilgan. 1992-yilda Sanʼat institutini tamomlagan[15].
  • Zayniddin Muhiddinov mustaqil yozuvchi, " Hakikat " gazetasining sobiq muharriri edi. 14-mart kuni uni Lenin tumanida kamuflyaj kiyimidagi nomaʼlum shaxslar otib oʻldirdi[16].

1996-yil tahrir

  • Viktor Nikulin Rossiya jamoat televideniyesining (ORT) Dushanbedagi muxbiri edi. Nikulin 28-mart kuni oʻz kabineti eshigi oldida otib oʻldirilgan. U oʻldirilishidan bir hafta oldin uchta tahdidli telefon qoʻngʻirogʻini olgan[17].

1998-yil tahrir

  • Otaxon Latifiy muxolifatchi siyosatchi va Tojikistondagi eng taniqli jurnalistlardan biri edi. 22-sentyabr, soat 8-atrofida ertalab Latifiy Dushanbedagi kvartirasi oldida otib oʻldirilgan.
  • Meirxaim Gavrielov Tojikistondagi buxoriy yahudiy jamiyatining taniqli rahbari va ellik yil davomida jurnalist bo‘lgan. U 8-iyun kuni o‘z uyida bo‘g‘ilgan holda topilgan.

1999-yil tahrir

  • Jumaxon Xotami Tojikiston Ichki ishlar vazirligining bosh matbuot kotibi edi. 5-iyul kuni Dushanbeda suiqasd uyushtirildi . Xotamiy giyohvand moddalar savdosi, korruptsiya va uyushgan jinoyatchilik haqida xabar beradigan haftalik teledasturning boshlovchisi boʻlgan. Uning oʻlimi haqidagi taxminlar u televidenieda ismini oshkor qilgan giyohvand moddalar bosslari atrofida aylanadi[18].

2000-yil tahrir

  • Iskandar Xatloniy Ozod Yevropa/Ozodlik radiosining tojik xizmatining Moskvadagi muxbiri edi. 21-sentabrga o‘tar kechasi Xatloniyga Moskvadagi kvartirasida nomaʼlum shaxs bolta bilan hujum qildi. O‘sha kechasi u mahalliy kasalxonada vafot etdi. Xatloniy soʻnggi paytlarda Chechenistondagi inson huquqlari poymol etilishi haqidagi hikoyalar ustida ishlagan[19].
  • Aleksandr Alpatov „ Xovar“ axborot agentligining fotografi edi. Tojikiston Ichki ishlar vazirligi 1-sentabr kuni Alpatovning jasadi Dushanbedagi uyi yonidan uzoqda topilgani haqida xabar berdi. U vafot etganida 42 yoshda edi. Rasmiylarning xabar berishicha, u susturucu bilan jihozlangan toʻpponchadan oʻldirilgan[20].

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 „Tajikistan Freedom Of Expression Still Threatened. November 1999. Vol. 11, No. 14 (D)“. Human Rights Watch (1999). Qaraldi: 2008-yil 16-mart.
  2. ↑ Conflict in the Soviet Union: Tadzhikistan. Human Rights Watch, 1991 — 41–42, 49 bet. 
  3. ↑ Conflict in the Soviet Union: Tadzhikistan. Human Rights Watch, 1991 — 49 bet. 
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 „Journalists Killed in 1992“. Committee to Protect Journalists. Qaraldi: 2008-yil 11-mart.
  5. ↑ Tajik Democratic Party speaks against media warning. BBC Summary of World Broadcasts. Lexis-Nexis (1995-yil 10-avgust).
  6. ↑ Karatnycky, Adrian. Nations in Transit 1997: Civil Society, Democracy and Markets in East Central Europe and the Newly Independent States. New Brunswick: Transaction Publishers, 1997 — 373 bet. ISBN 0-7658-0411-5. 
  7. ↑ „Tajikistan Events of 2007“. Human Rights Watch (2008). 2009-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 15-mart.
  8. ↑ Conflict in the Soviet Union: Tadzhikistan. Human Rights Watch, 1991 — 41–42 bet. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 „Journalists Killed in 1993“. Committee to Protect Journalists. Qaraldi: 2008-yil 11-mart.
  10. ↑ Denber, Rachel. Human Rights in Tajikistan: In the Wake of Civil War. Human Rights Watch, 1993 — 11 bet. 
  11. ↑ „Journalists Killed in 1994“. Committee to Protect Journalists. Qaraldi: 2008-yil 11-mart.
  12. ↑ „Холов Мухаммадшариф“. Memorium. 2021-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
  13. ↑ „Сайфиддинов Почохон“. Memorium. 2021-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
  14. ↑ „Наджибуллоев Мухаммадмуслих“. Memorium. 2021-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
  15. ↑ „Абдулов Олим“. Memorium. 2021-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
  16. ↑ „Мухиддинов Зайниддин“. Memorium. 2021-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
  17. ↑ „Journalists Killed in 1996“. Committee to Protect Journalists. Qaraldi: 2008-yil 10-mart.
  18. ↑ „Journalists Killed in 1999“. Committee to Protect Journalists (1999). Qaraldi: 2008-yil 11-mart.
  19. ↑ „Journalist Murdered In Moscow“. Committee to Protect Journalists (2000). Qaraldi: 2008-yil 10-mart.
  20. ↑ Khovar news agency journalist found murdered in Tajik capital. BBC Summary of World Broadcasts. Lexis-Nexis (2000-yil 1-sentyabr). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tojikistonda_o‘ldirilgan_jurnalistlar_ro‘yxati&oldid=3819837" dan olindi