Margʻilon

Margʻilon (boshqa nomlari Margilan, Margelan) — Oʻzbekiston shaharlaridan biri. Fargʻona viloyatida joylashgan. Aholisi 190,2 ming kishi. Shaharda 30 dan artiq millat va elatlar istiqomat qiladi. Jumladan, 91,9 % oʻzbeklar, 3,1 % ruslar, 1,4 % tatarlar. Shahar iqlimi — kontinental, qish yumshoq, yoz esa juda issiq keladi.

Margʻilon
shahar
[[Fayl: |250px]]
40°28′16″N 71°43′29″E
Mamlakat	Oʻzbekiston
viloyat	Fargʻona viloyati
Hukumat
• Hokim	Adham Ziyavitdinov
Aholisi	215 400 (2 014)
Konfessiyaviy tarkib	musulmonlar, nasroniylar va boshqalar
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+998
Margʻilon

Fargʻona vodiysining janubiy qismida, Oloy togʻlari etagida joylashgan. Fargʻona shahridan 10-12 km shimolida, 475 m balandlikda. Yaqin temir yoʻl stansiyasi — Margʻilon (4 km). Iyulning oʻrtacha temperaturasi 25—26°, yanvarniki —3,5°. Margʻilonning janubiy chekkasidan Janubiy Fargʻona kanali va shahar ichidan Margʻilonsoy oqib oʻtadi. Aholisi 183,2 ming kishi (2002; 1973-yilda 117 ming, 1939-yilda 46 ming, 1897-yilda 36 ming kishini tashkil etgan), asosan, oʻzbeklar (89,3%), shuningdek, rus, tatar va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Margʻilondan 3-4 km janubroqda joylashgan Yangi Margʻilon (sobiq Gorchakova) shaharchasi Margʻilon shahar Kengashiga qaraydi. 2007-yil YUNESKO qaroriga binoan shahrning 2000 yillik tantanalari oʻtkaziladi.

Margʻilon toʻgʻrisidagi dastlabki yozma maʼlumotlar 10-asrga taalluqli. Oʻsha davrlarda shahar „Margʻinon“ deb atalgan va keyinchalik har ikki nomi ham ishlatilib kelingan. Margʻilon nomining kelib chiqishi haqida aniq bir maʼlumot yoʻq. Ayrim toponimistlar „margʻ“ — „maysazor“, „oʻtzor“dan deb taxmin qiladilar. Margʻilon „murgʻ“ va „yunon“ soʻzlaridan degan mahalliy toʻqima rivoyat ham bor. Ibratniig „Tarixi Fargʻona“ qoʻlyozma asarida yozilishicha, shaharga 883 yilda asos solingan. Arxeologik topilmalar Margʻilon oʻrnida mil. boshlaridan aholi yashab kelayotganligini, 10-asrda u katta qishloq boʻlganligini, 11 — 12-asrlarda esa shaharga aylanganligi tasdiqlamoqda. V. V. Bartold „Moʻgʻullar istilosi davrida Turkiston“ asarida Qoraxoniylar davrida ham Margʻilon viloyatning bosh shahri hisoblanganligini qayd etgan. „Boburnoma“da Margʻilon Fargʻonadagi 8 ta shahardan biri ekanligi, shaharning obodligi, shirin mevalari haqida soʻz yuritilib, uning „donai kalon“ deb ataluvchi anori va „subhoniy“ navli oʻrigi maqtaladi. Shaharning qad. qismida oʻtkazilgan arxeologik qazilmalar natijasida Margʻilonga bundan 2 ming yil avval asos solinganligi aniqlandi. Mahalliy maʼlumotlar boʻyicha shaharning 12 darvozasi boʻlgan. Buyuk ipak yoʻlida joylashgan Margʻilon aholisi qadimdan atlas toʻqish bilan shugʻullanib kelgan va shu tariqa uni jahonga mashhur qilgan. Margʻilonning shoyi matolari Misr, Eron va Yunoniston, Qashgʻar savdogarlari tomonidan koʻplab xarid qilingan. Shuningdek, Margʻilonda doʻppidoʻzlik, misgarlik rivojlangan, shaharda vaqt-vaqti bilan tanga ham zarb qilingan. Shahar turli davrlarda Temuriylar, Shayboniylar davlatlari, keyingi davrda Qoʻqon xonligi tarkibida boʻlgan. 1875-yilda rus qoʻshinlari tomonidan bosib olingan. Margʻilonda oq podsho maʼmurlari zulmiga qarshi qaratilgan, tarixda maʼlum boʻlgan „Poʻlatxon qoʻzgʻoloni“ (1873— 76), mahalliy aholini Rossiyadagi front orti ishlariga zoʻrlab olib ketilishiga qarshi koʻtarilgan xalq qoʻzgʻoloni (1916) boʻlib oʻtgan. Margʻilon 1876—1926-yillarda Fargʻona viloyatining uyezd shahri boʻlgan, soʻngra Fargʻona okrugi miqyosidagi shaharga aylantirilgan.

1927-yilda Margʻilonda birinchi pillakashlik fabrikasini qurishga kirishildi. Bundan tashqari, ikkita elektr stansiyasi, bosmaxona, mexanika ustaxonasi, non va limonad zavodlari bor edi. Keyinroq mexanizatsiyalashgan koʻnchilik zavodi, taxta tilish sexi, poyabzal f-kasi foydalanishga topshirildi. Shoyi toʻqish artellari yiriklashtirildi, bir qancha yangi hunarmandchilik korxonalari ishga tushirildi. 1963-yilda badiiy gazlamalar ishlab chiqaruvchi hunarmandchilik artellari negizida „Atlas“ firmasi vujudga keldi (1976-yildan „Atlas“ ishlab chiqarish birlashmasi). Shaharda 20 ga yaqin sanoat, 8 avtotransport korxonalari, 17 qurilish tashkiloti bor (2002). „Turonshoyi“, A. Navoiy nomli ipak gazlamalar va mexanika, „Fargʻonasut“, yogʻochsozlik korxonalari mavjud. „Doʻstlik— Margʻilon“ qoʻshma korxonasi, 600 dan ortiq kichik va xususiy korxona, markaziy dehqon bozori, „Margʻilon“ mehmonxonasi, avtobuslar shohbekati, savdo, madaniy va maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari ishlab turibdi. Margʻilonda hunarmandchilik (ayniqsa, doʻppidoʻzlik, tandirchilik, misgarlik) rivojlangan. 34 umumiy taʼlim maktabi, „Istiqbol“ gimnaziyasi, milliy xunarmandchilik va aniq fanlar litseylari mavjud boʻlib, ularda 200 oʻquvchi taʼlim oladi. 2 musiqa, 2 kasb-hunar maktabi, qurilish, tijorat, hisob-kredit, tibbiyot va pedagogika kollejlari, maxsus maktab, mehribonlik uyi, „Shoyi“ kompaniyasining ipakchilik instituti faoliyat koʻrsatmoqda.

12 jamoat va bolalar kutubxonasi (168 ming kitob), 6 madaniyat uyi (jumladan, markaziy madaniyat uyi), Y. Oxunboboyev memorial muzeyi, madaniyat va sanʼat muzeyi, „Nurxon“ xalq teatri, madaniyat va istirohat bogʻi bor. „Al Hidoya“ xotira majmui mavjud. Shahar televideniyesi va radioeshittirishlari qoʻmitasi ishlab turibdi.

Margʻilon vodiydagi yirik shaharlar bilan avtomobil yoʻllari orqali bogʻlangan. „Margʻilon haqiqati“, „Turon shoyisi“ gazetalari chiqarilmoqda. Shaharda 1037 oʻringa moʻljallangan kasalxonalar, 2 tibbiyot sanitariya qismi, Salomatlik markazi, tez tibbiy yordam markazi va boshqa tibbiy muassasalarda 422 vrach, 1599 oʻrta tibbiy xodim xizmat qiladi. „Atlaschi“ va „Turon“ stadionlari, 33 sport zali, koʻplab voleybol, basketbol va futbol maydonlari, 3 bolalar va yoshlar sport maktabi bor. 56 ta jismoniy tarbiya jamoasida 43 ming nafardan ziyod yoshlar shugʻullanmoqda. Meʼmoriy yodgorliklardan Pir Siddiq majmui („Kaptarlik“, 18-asr oʻrtalari), Xoʻja Magʻiz maqbarasi (18-asrning birinchi yarmi), Chokar, Toronbozor masjidlari (20-asr boshlari), Saidahmad Xoja Eshon madrasasi (19-asr oxiri) va boshqa saqlanib qolgan. Margʻilonda buyuk alloma Burhoniddin Margʻinoniy yashab oʻtgan, shoira Uvaysiy (Jahon Otin) tugʻilgan va boshqa bir qancha mashhur kishilar ijod qilganlar.

Geografik kordinatlari:40°28' 16 N Shimoliy kenglik, 71°43' 29 E Sharqiy uzunlikda. Dengizdan 487 metr balandlikda. Margʻilon shahri ming yillardan beri oʻzining usta-hunarmandlari, olimu fuzalolari bilan dunyoga mashhurdir. 2007-yil YUNESKO qaroriga binoan shahrning 2000 yillik tantanalari oʻtkaziladi. Qadimiy Xitoy yozma manbalarida Dovonda Lar gi shahri keltirilgan, Xitoy olimlari ilmiy ishlarida bu shahar Hozirgi Margʻilon shahriga togʻri keladi va bu shahar 2700-yil tarihga ega ekanligini isbotlaydi.

Margʻilon Tarixi

Afsonalarga koʻra, Margʻilonga Iskandar Zulqarnayn tomonidan asos solingan. Aytishlaricha Zulqarnayn ovqatlangani toʻhtaganda, unga Murgʻ yaʼni tovuq va Non berilgan ekan va shundan Murgʻinon boʻlib shaharni nomi kelib chiqqan ekan. Lekin boshqa ishonchliroq maʼlumotlarga qaraganda Margʻilon Miloddan Keyingi IX asrda Buyuk Ipak Yoʻlidagi muhim shahrlardan boʻlgan. XV asrda yashab oʻtkan vatandoshimiz va Boburiylar imperiyasining asoschisi Bobur oʻzinig Boburnoma kitobida „koʻb yahshi narsalarga boy shahar. Uning Shaftolilari va Anorlari ham koʻb yahshidur“ deb yozgan. Va uning aytishicha „Samarqand ning va Toshkent ning eng koʻzga koʻringan bezori va urishqoqlari Margʻilonliklardir“. 1710—1876-yillarda Qo'qon xonligi davrida shahar Margʻilon bekligi markazi, xonlikning muhim strategik ahamiyatga molik kenti boʻlgan. Margʻilon Chor Rossiyasi hukmronligi davrida Turkiston guberniyasi takibidagi, Farg'ona viloyati, Margʻilon uezdi markazi boʻlgan. Shaharda hamma zamonlarda ham hunarmandchilik va savdogarlik yuksak darajada rivojlangani maʼlum. Shuningdek, Margʻilonni „Sunduqul orifiyn“ (Oriflar sandigʻi) deydilar. Bunga sabab esa bu shahardan juda koʻp olimu fuzalo, oriflarning chiqqanidir. Margʻilon savdogarlari Oʻrta Osiyo savdo-sotiq ishlarida muhim rol oʻynaganlar va Sovet davrida bu shaharni odamlarini qonun bilan chiqishmovchiliklari boʻlgan.

Yana shaharda,Oʻzbekistondagi eng yirik Shoi ishlab chiqaradigan Yodgorlkik Shoi Korhonasi va Turon Shoisi Korhonalari joylashgan.Fargʻona Vodiysiga shoi toʻqish qachon kelganligi nomaʼlum, lekin eski zamonlardan maʼlumki Margʻilon bu sohada juda mashhur boʻlgan.

Margʻilon hunarmandlari ish jarayoni

Pir Siddiq majmuasi

Tarixiy va arxitektura yodgorliklari

Xonaqoh masjidi — 4 asrlik tarixga ega boʻlgan shaharning markaziy jomeʼ masjidi.

Said Ahmad Hoʻja Eshon Madrasasi — XIX asrdan buyon faoliyat koʻrsatib kelayotgan madrasa.

Pir Siddiq majmuasi (Kaptarlikmozor) — Burhoniddin Margʻinoniy yashab ijod qilgan chillahona va uning shogirdlarida biri dafn etilgan maqbara.

Jahon otin Uvaysiy

Hoʻja Maoz yoki Hasti Maoz — shahar chetida joylashgan, mashhur sahobai kirom Muoz ibni Jabal maqbarasi.

Hoʻja Porso maqbarasi.

Toron Masjidi — XIX asrdan qolgan kichkinagina masjid.

Margʻilondan yetishib chiqqan mashhur shaxslar va davlat arboblari

• Burhoniddin Margʻinoniy — Buyuk Islom huquqshunosi. fiqh ilmi olimi, „Al-Hidoya“ asari muallifi.
• Uvaysiy (Jahon otin) (1781—1845) — Oʻzbek shoirasi.

• Yo'ldosh Oxunboboev (1885—1943) — Oʻzbekiston SSR oliy ijroqoʻmi 1-chi kotibi.
• Saodat Qobulova (1925—2007) — SSSR va Oʻzbekiston SSR xalq artisti (1959) opera ijrochisi.
• Nurali Latipov „Что? Где? Когда?“ teleoʻyini ishtirokchisi, eng birinchi „xrustal boyqush“ mukofoti sohibi.
• Andrey Fyodrov — Oʻzbekiston MTJ sobiq aʼzosi va sardori.
• Sergey Tetyuhin — voleybolchi, jahon kubogi sihibi va Olimpiya o'yinlari chempioni.
• Ma'murjon Uzoqov — xalq hofizi
• Jo'raxon Sultonov — xalq hofizi
• Yusuf qiziq Shakarjonov — xalq askiyachisi
• Ohun qiziq — xalq askiyachisi
• Berta Davidova — Oʻzbekiston xalq artisti, qoʻshiqchi.
• Yulduz Usmonova — Oʻzbekiston xalq artisti, qoʻshiqchi.
• Yulduz Abdullaeva Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artist— qoʻshiqchi
• ilhom Ibrohimov — Oʻzbekiston Xalq Hofizi
• Munavvara Abdullayeva — Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan yoshlar murabbiyi. Aktrisa
• Tamaraxonim, Oʻzbekiston xalq artisti, raqqosa
• Abdulaxad Abdulhamidovich Abdurashidov (1956.11.06, Margʻilon) — sozanda (naychi). Oʻzbekiston xalq artisti (
• Abdurahmon Xoltojiyev. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artist, sozanda
• Gavhar Artyomovna Petrosyan Rahimova (1911.7.11, Margʻilon — 2003.18.2, Toshkent) — raqqosa, baletmeyster. Oʻzbekiston xalq artisti
• Lizaxonim Petrosova Oʻzbekiston va Qoraqalpogʻiston xalq artisti, raqqosa

Havolalar

• Rasmiy sayti Wayback Machine saytida arxivlandi (9-yanvar 2008-yil).